C'eh'a kaj slovaka antologio, II - Cxehxa kaj slovaka antologio 2.md

% C'eh'a kaj slovaka antologio, II % Cxehxa kaj slovaka antologio 2

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

eLIBRO

ĉeą kaj

slovaka

antologio

Dua parto

I N K O

347

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ĉE˘A KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

Redaktis: O. Ginz kaj Stan. Kamaryt

Kunlaboris: *V. Âech, J. V. Dolinskë, V. Echtner, J. Fousek, R. *

*Fridrich, M. Ginzová, R. Hromada, J. Hladkë, J. Jeòek, V. Jukl, J. *

Koòenë, M. Lukáô, V. Kowatiková, Moraviaj Esperanto-pioni-

*roj, O. Sklenâka, B. Sklenâková, T. Pumpr, J. Rosa, P. Rosa, Fr. *

Stanêk, O. Ôtech, B. Vlâková, E. Wanitsek, A. Weiner

Eldonis Literatura Mondo, Budapest 1935

eLIBRO

Aranĝis: Franko Luin

Kunlabore kun Miroslav Malovec

ISBN 91-7303-114-3

[email protected]

INKO · SE-13542 TYRESÖ · SVEDIO

http://www.omnibus.se/inko

AŭGUSTO 2001

348

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Vojtech Rakous

Realisma rakontisto pri vivo de ĉeąj judoj en urbetoj en meza Bohemio precipe en Brázdim, kie li naskiĝis. Liaj noveloj, plej ofte bonhumoraj kaj humuraj, iam iom sentimentalaj, estas tre konvinkaj dokumentoj sociologiaj pri unu maldika klaso de judoj en koncerna ĉeą *medio. Kelkaj el liaj figuroj iĝis popularaj. *

PRI LA HOMO NESCIANTA,

KIAM LI NASKI¯IS

Mi opinias, ke mi jam unufoje skribis tion, ke en unu afe-

ro okupis nia familio dum kelkaj jardekoj la unuan lo-

kon antaŭ ĉiuj familioj en malnova Brázdim: en nombro de

infanoj. Eble ne pro tio, ke en aliaj familioj estus estinta man-

ko de tiuj utilaj kreaĵoj. Ankaŭ aliloke estis sufiĉe da infanoj, sed tiom, kiom ĉe ni, estis nenie. Eĉ se iu estis mortinta; sed

tio okazis malofte; la patro diradis duonŝerce-duonserioze, ke

eĉ se oni nin batus per draŝiloj, tamen nenio okazus al ni. Eĉ

se la pli elkreskintaj foriris en la mondon, en nia kabano es-

tis ĉiam multaj infanoj, terure multaj.

Unufoje en somero la patrino bakis verŝkuketojn sur la faj-

rujo. Tiutempe la somera manĝejo de ni infanoj estis ĉiam la

vilaĝa ĉefplaco. Inter la anseroj, kokinoj, porketoj de la tuta

vilago ni pasigis regule la tagmezajn festomanĝojn sen man-

ĝilaro kaj sen buŝtuko.

En la menciita tago ni elkuris unu post la alia tra la pordeto

en nian someran manĝejon kovritan de verda herbo, super-

volbita de blua firmamento, ĉiu kun la apartenanta porcio da

349

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

verŝkuketoj sur la manplato. Sur la kontraŭa flanko de la vi-

laĝplaco konstruadis masonistoj el alia vilaĝo — ne spertaj pri

la brázdimaj aferoj — novan grenejon por la najbaro Kyrásek.

Kelkan tempon ili rigardis nin, poste apartiĝis de ili pliaĝa

kamarado kaj direktiĝis al nia kabano. Kaj tuj en la kuirejon

kaj al 1a fajrujo, al la patrino. Kaj ke ankaŭ li petus por unu

dekkrejcero verŝkuketojn..

La patrino: ke ŝi ne bakas verŝkuketojn por disvendo, ke tio

estas tagmanĝo por la familio. ”Sed tamen ĉiuj infanoj de la

vilaĝo forportadas de vi verŝkuketojn” certigis la masonisto.

”Tio ne estas la infanoj de la vilaĝo,” diris la patrino, ”tio estas niaj infanoj.” ”ĉiuj?”, miris la masonisto kaj klakfrapis la

manojn. ”Ne, tio ne estas ĉiuj, klarigis la patrino kompleze,

”la pliaĝaj estas en la mondo.”

Estis ”konskripcio”. Eble tio estis la unua popolsumigo, ĉar

la tuta vilaĝo estis ekscitita. La najbaroj kunvenis ĉe la vilaĝ-

estro kaj la sinjoro instruisto ĉiujn esploris individue kaj en-

skribis detale ĉiujn informojn. Venis la vico de la patro.

”Do, mastro, kiom da infanoj vi havas?”

”Dektri”, diris la patro ĝuste.

Tiun numeron li memortenis, la patrino tion diris al li hej-

me kaj, efektive, tiutempe ni ne estis plimultaj.

”Dektri”, skribis la sinjoro instruisto. ”Do, mastro, nomu

ilin al ni”

”Pepo, Lota, Juli”, komencis la patro kaj tiel daŭris kelkan

tempon. Kiam li finis la litanion, la sinjoro instruisto substre-

kis, kalkulis kaj ekskuis la kapon. La kalkulo ne ĝustis.

”Mastro, vi nomis nur dekunu, du mankas ankoraŭ. Diru

denove.”

350

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

”Pepo, Lota, Juli”, komencis la patro pacience de la kom-

enco, kaj kiam li finis, estis denove nur dekunu.

”Do eble vi ne havas pli da ili”, dubis la sinjoro instruisto.

Sed la patro estis verama. ”Diris ja al mi la patrino hejme,

ke estas dektri.”

”Mastro, vi forgesis Nani”, aŭdiĝis voĉo de malantaŭ la

pordo; ĝi estis la vilaĝa servisto, kiu rememoris tiun forgesi-

tan branĉeton de nia dinastio.

”Nun, vere”, konfesis la patro, ”Nanin mi forgesis.”

”Do, la filino Nani”, skribis la sinjoro instruisto, ”sed de kie

ni nun prenu tiun dektrian?”

La patro senkonsile ĉirkaŭrigardis la najbarojn. Sed ĉiuj, eĉ

la vilaĝa servisto, skuis la kapon, ke jam pri neniu plua infa-

no ili scias.

”Mi diros al vi”, konsilis la vilaĝestro, ”iru hejmen, eble

tion scios la patrino. Sed tuj revenu por diri al ni”.

Post mallonga tempo revenis la patro kontente ridetanta.

”Do enskribu, sinjoro instruisto, ankoraŭ estas Emanuel, tiun

mi forgesis”. La plej grandaj malfacilaĵoj por la patro estis,

kiam li enskribigis infanon en la matrikulon. Tiam estis tiaj

patriarkaj rilatoj, ke la patro povis elekti. Li povis enskribigi la infanojn aŭ en la judan matrikulon en Brandës aŭ en katolikan en Sluhy. La patro preferis la katolikan matrikulon,

ĉar li kun la sinjoroj en Brandës ne vivis en bona interkonsen-

to — ĉiam tiuj elpensadis novajn depagojn — sed kun la pa-

roęstro en Sluhy li ĉiam havis bonan iriterrilaton. Kaj ĉefe:

en Brandës li estus devinta kuri kun ĉiu unuopa infano apar-

te, — ĉar la sinjoroj en Brandës prenis tion terure severe —

kontraŭe, la sinjoro paroęstro en Sluhy estis kompleza sinj-

oro. Li sciis, ke malriĉa homo ne havas ĉiam tempon kuri kun

351

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ĉiu unuopa infano en matrikulejon kaj li fermetis ambaŭ oku-

lojn, kiam la patro enskribigis du aŭ tri infanojn samtempe.

Do, la nombron de infanoj, enskribotaj en matrikulon, la

patro iomete povis memorteni, pli malbone estis pri la nomoj.

Pri la nomoj de la infanoj havis la patro entute grandajn mal-

facilaĵojn. Ordinare li devis ĉiujn kunvoki antaŭ ol li trafis la

ĝustan. Antaŭ ol la patro venis en Sluhy, li konfuzis regule la

nomojn de nove naskiĝintaj infanoj kun la nomoj de la pli

aĝaj, jam de longe enskribitaj en la matrikulo, kaj tiel okazis,

ke en la matrikulo en Sluhy, koncerne nian familion, regas

teruraąoso.

Kelkaj infanoj tie entute ne estas enskribitaj kaj aliaj estas

tie enskribitaj du- eĉ tri oble. Unufoje okazis, ke la patrino

sendis patron iri por enskribigi en la matrikulon la novan fa-

milian alkreskaĵon. La patro: ke li ne iros, ke tiu infano estas

jam enskribita lastjare. ”Sed la bubo naskiĝis ja nur nunjare”.

”Sed tamen, jam lastjare li estas enskribita”, certigis la patro

kaj klarigis. ”Mi estus devinta lastjare enskribigi nur du infa-

nojn kaj mi enskribigis tri.” ”Eble vi sciis, kia ĝi estos, ĉu bubo aŭ knabino kaj kiel ĝi nomiĝos?” Sed la patro ŝin konsolis.

”Tio estas egala, infano kiel infano, nomo kiel nomo.

Jam longe mi forgesis tiujn malnovajn familiajn historie-

tojn, nur lastatempe ili emerĝis el la profundo de la forgeso.

Nome, diversaj amikoj komencis min esploradi, kiam do mi

naskiĝis kaj demandadis ĉiam pli insiste kaj kun fervoro inda

je pli bona afero. Certe mi naskiĝis, sed kiam, tion mi ne sci-

as. La tagon post la edziĝfesto demandis min ankaŭ mia ed-

zino, kiam mi naskiĝis. Mi hontis — en la tago post la edziĝ-

festo — ke mi ne scias tian memkompreneblan aferon, do mi

diris al ŝi jaron kaj tagon, kiajn la salivo portis al mi sur la

352

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

langon. Kaj tiu datreveno nun estas festenata en mia familio

jam dum longa vico de jaroj kiel mia festotago. Sed vero tio

ne estas. Cetere al mi ĉiam sufiĉis la konscio, ke mi naskiĝis;

kiam tio estis, pri tio mi neniam cerbumadis. Sed kiam al mi

la amikoj tiel insiste metadis tiun demandon, komencis an-

kaŭ min interesi la tago kaj jaro de mia naskiĝo, ĉar mi opi-

niis, ke la amikoj intencas donaci al mi ion kaj ke estus faci-

lanime senigi sin de tiu donaceto. Kaj ĉar ne estas malbona

ago primensogi la edzinon, sed estas abomene trompi ami-

kojn, mi decidis radikalan agon. Mi skribis al la sinjoro pa-

roęstro en Sluhy kaj petis lin respektplene, alsendi eltiron el

la matrikulo, kiutage kaj kiujare mi naskiĝis; mi scias nek la

tagon nek jaron, sed tio devas esti inter 1860 kaj 1870 de la

pasinta jarcento. Kun batanta koro mi atendis la respondon

kaj tiu alvenis tuj la trian tagon. Estas egaj malfacilaĵoj — skribis la sinjoro paroęstro — en la matrikulaj enskriboj koncer-

nantaj nian familion povas orientiĝi nek dio nek sanktulo,

tiom malpli ordinara paroęstro. Inter jaroj 1840 kaj 1870

estas enskribitaj en la matrikulo el nia familio entute 19 infa-

noj (mi scias precize, ke estis nur 17), kaj inter ili en la tem-

pospaco de mi indikita (1860 ĝis 1870) tri Adalbertoj (tiun tri

substrekis la sinjoro paroęstro) kaj nome: la unua Adalberto

naskiĝis la 21. de oktobro 1861, la dua Adalberto la 14. de ma-

jo 1863 kaj tiu tria kaj lasta Adalberto la 7. de februaro 1867.

Mi elektu do el tiuj Adalbertoj iun Adalberton kaj mi sciigu

la sinjoron pacoęstron, kiu Adalberto mi efektive estas.

Mi ne dormis dum du noktoj kaj la trian nokton mi deci-

dis, ke el tiuj Adalbertoj neniun mi elektos, ĉar estus peko

komisii tian gravaĵon al hazardo. Se mi povis tiel longe vivi

sen la scio de la jaro de mia naskiĝo, mi eltenos tion ankaŭ

353

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

por la restanta tempo de mia vivo. Mi sciigis mian decidon al

la sinjoro paroęstro en Sluhy kaj miajn amikojn mi insiste

petas ne demandi min plu, kiam mi naskiĝis. Mi tion ne sci-

as …

(Alfred Weiner)

354

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Jan Karafiát*

(1846 — 1929)

Protestanta paroęstro. Glora fariĝis lia porinfana libro pri ”Lampiroj” la inskarabetoj antaŭ organon, kiu produktas lumon. La libro priskribas tre detale feliĉan familian vivon de unu familio de lampiroj kaj iliaj amikoj, uzante la diversajn okazaĵojn por argumenti, ke la plej granda virto en la mondo estas obei la leĝon de Dio, kvankam *ties kaŭzoj kaj celoj ne estas konataj al kreitaĵaro. *

LAMPIROJ

Estis aŭtuno. Lumo estis malpliiĝanta kaj malvarmo estis

pliiĝanta, kaj la lampiroj decidiĝis do, ke ili nenien plu

flugos. Nur paĉjo devis permesi al bapto-paĉjo, ke li kun pan-

jo kaj Lampirĉjo ankoraŭfoje vizitos ilin, nome tuj morgaŭ

antaŭ ol vintro surprizos.

Do la morgaŭan tagon, post matenmanĝo, ili iros al bap-

topanjo. Kaj ili iris. Oni jam atendis ilin. Oni interkisadis, kaj Lampirĉjo kisis ŝian manon. Sed estis tie ankoraŭ iu: Baptopanjo prenis Lampirĉjon je mano: ”Venu Lampirĉjo, jen kisu

la manon ankaŭ al Janinka.” — Kaj Lampirĉjo kisis, sed rap-

ide sin kaŝis malantaŭ la panjo.

Ili sidiĝis ĉirkaŭ la forno kaj komencia rakonti. Sed bapto-

panjo iris en la antaŭĉambron, al ŝranko, kaj Lampirĉjo ŝin

sekvis. Baptopanjo, kion vi havas?” — Nu, Lampirĉjo, ni ba-

kis kukojn kun kazeo kaj papavo.” — Kaj jam la baptopanjo

portis da ili plenan teleron ankoraŭ kaj ĉiu prenis po unu, kaj

355

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Lampirĉjo diris, ke li provos ankoraŭ unu kun kazeo. Kaj li

prenis ankaŭ unu kun kazeo kaj ili sidis ĉirkaŭ la forno kaj

babilis. Sed Lampirĉjo sidis iel nekomforte. ”Venu, Skarabin-

jo, mi ion diros al vi.” — Kaj Skarabinjo iris, kaj Lampirĉjo

flustris al ĝi laŭte en oreleton: ”Aŭskultu, kiu do estas tiu Janinka?” ”Nu, tio estas Janinka.” ”Kies do ŝi estas?” — ”Nu, ŝi

estas nenies, ŝi estas sia propra.” — ”Kaj ĉu do ŝi tute ne ha-

vas lampireton kaj paĉjon?” — ”Ne, ŝi estas sola.” — ”Kaj kie

do ŝi loĝas?” — ”Ho miru, tie ĉe l’ arbaro, sur erikejo. Tian

Helan kabaneton ŝi havas en musko!” — ”Sed ŝi senĉese tiom

tro rigardas min!” — ”Ho, ne timu, naivuleto. ŝi ja estas bona.

Sciu, la mielon — tiun ni ricevis de ŝi.” — ”Sed kiam ŝi …”

Sed tiam vokis baptopanjo Skarabinjon. Ili iris en la antaŭ-

ĉambron kaj Lampirĉjo rapide sekvis ilin. ”Baptopanjo, vi ha-

vas ankoraŭ ion?” — ”Mi havas. Vi ja estas nunjare la lastan

fojon tie ĉi kaj venos denove nur somere.” — ”Kion do vi ha-

vas?” — ”Atendu! Vi miros. Venu, vi helpos nin.” — Kaj Lam-

pirĉjo promesis, ke li helpos. Kaj ili iris, sed ne al la ŝranko.

Tie malantaŭe en la korto ili havis ankoraŭ provizejon, kaj en

tiu provizejo — ho, tie baptopanjo havis tutan vinberon, tiel

kiel ĝi deŝiriĝis de la vinberaro, tian bele, preskaŭ ruĝe bluan.

Kaj nun baptopanjo kun Skarabinjo ĝin kaptis kaj portis ĝin

tutan, tiel kiel ĝi estis, en la ĉambron kaj Lampirĉjo helpis ilin.

”Starigu ĝin tie ĉi sur la tablon, tio estos plej bona,” konsilis baptopaĉjo. Kranon li jam havis preparitan, li prenis ankoraŭ

marteleton, elpuŝis pedunklon, enpuŝis kraneton, kaj bapto-

panjo jam tenis kristalan taseton, por ke baptopaĉjo plenigu

ĝin el la krano. Kaj baptopaĉjo plenigis, ke tio ruĝis kaj saltis.

Kaj mun tostis unue panjo, poste Janinka, post tio bapto-

panjo, post ŝi paĉjo, poste baptopaĉjo, kaj ankaŭ al Lampir-

356

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ĉjo kaj Skarabinjo ili donis, sed nur leketi. Kaj ĉiuj ege ĝin

laŭdis, tiel dolĉa ĝi estis! — Nur ĝi ŝajnis al ili tro forta. Kaj baptopanjo do diris: ”Skarabinjo, rapide kuru al la herbejo

kun kruĉo por roso.” Kaj Skarabinjo rapide kuris al la herbejo,

kun kruĉo por roso.

Baptopaĉjo altiris la tablon pli proksimen al la forno, kran-

verŝis el vino nur duonplenan taseton, plenverŝis ĝin per roso

kaj prezentis ĝin ĉirkaŭe. Kaj tiel ili sidis kaj babilis: kiel foje baptopaĉjo malbonfartis. Tio estis baldaŭ post la kiam ili kun

baptopanjo geedziĝis. Li elflugis tuj post sunsubiro, la tutan

nokton bele lumis kaj kiam li antaŭ tagiĝo flugis ree hejmen,

subite aperis tia grandega verda pego kaj preskaŭ-preskaŭ lin

englutis vivantan. Baptopaĉjo tre ektimis, sed rapidege re-

konsciiĝis kaj ”frrr” al fago, sed la verda pego ”hrrr” lin sek-

vis. Kaj tial baptopaĉjo rapidis en truon, sed la verda pego per

beko tuj lin sekvis. Kaj ĉar la truo estis malgranda, ĝi jam per

beko ĝin hakis. Baptopaĉjo pro timo tute tremis kaj liaj haroj

hirtiĝis. — ”Kion ja farus hejme baptopanjo, se …” — kaj li

enrampis en la truon pli kaj pli profunden kaj la verda pego

hakis per beko ankaŭ pli kaj pli profunden; ĝis ĝi plu ne po-

vis kaj baptopaĉjon lasis. Kaj baptopaĉjo momenton ankoraŭ

atendis kaj poste tre malrapide elgrimpis. Sed singarde, kaj

bone li ĉirkaŭrigardis, ĉu eble la verda pego, tie ankoraŭ si-

das. Sed ĝi ne sidis. Kaj baptopaĉjo do rapide flugis hejmen.

La suno estis jam alte sur la firmamento kaj baptopanjo

estis jam tute limigita. ŝi vokis kaj ploris, flugis kaj kuris, rigardis kaj demandis, sed ĉie nenio, pri baptopaĉjo neniu sciis.

Tiam ŝi kuris al la paĉjo de Janinka. Ankaŭ li nenion sciis, sed

konsilis, ke baptopanjo nur ne ploru, ke baptopaĉjo estis obe-

ema, kaj obeemajn lampirojn prizorgas Dio, tiel ke nenio po-

357

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

vas okazi al ili, kaj eĉ se io okazas al ili, ke estas bone tiel, ĉar Dio tiel deziris kaj ke ne decas, ke lampiroj tre ploru kaj plendu. Baptopanjo iru nur hejmen kaj trankvile atendu. Kaj bap-

topanjo iris hejmen, kaj kiam ŝi revenas, jen venas baptopaĉjo

al ŝi renkonte. Kiom ŝi ĝojis!

Kaj tiel ili babilis kaj ĝojis, ke tio jam pasis: Sed Skarabin-

jo dume ekploris: ”Kio okazis al vi?” demandis ŝin Lampirĉjo.

”Ho, se la verda pego estus formanĝinta mian paĉjon … !” —

”Sed ĝi ja ne formanĝis lin.” Kaj baptopaĉjo aldonis: ”Kara

Skarabinjo, tiam vi ankoraŭ ne estis naskiĝinta.” Sed Skara-

binjo respondis, ke estas negrave, kaj ŝi tamen plorsingultis.

Kaj nun rakontis paĉjo: Kiam baptopaĉjo kaj paĉjo estis

ankoraŭ knaboj kaj estis la unuan fojon flugontaj, kunprenis

ilin paĉjo de Janinka, montris al ili vojon kaj rakontis al ili,

kion, kiam kaj kiel ili devas fari. Kaj ili ĉion bone de li ellernis. Kaj foje, kiam ili jam flugis solaj, aliĝis al ili la paĉjo de Janinka kaj diris: ”Venu, knaboj, mi kondukos vin ien. Sed vi

devos silenti kaj atenti.” Kaj ili konsentis, kaj flugis kaj flugis,

ĝis ili alflugis al tiel belega urbo! ĉirkaŭe estis belegaj ĝardenoj, kaj tie, preskaŭ jam ekster la urbo, en unu tia ĝardeno,

staris granda belega domo, fenestroj ege grandaj kaj pordo

larĝe malfermita, kaj en la pordon senĉese eniradis homoj

junaj kaj maljunaj, knaboj kaj knabinoj. Kaj la paĉjo de Jan-

inka diris: ”Venu, knaboj, ni ne enflugas tien tra la pordo. Tie

estas malfermita parto de fenestro.” Kaj ili enflugis tra la fe-

nestro, sidiĝis malsupre sur la kadron kaj rigardis.

De la plafono malsupren pendis tri grandegaj lustroj kaj

belege lumis. Malsupre, sur Ia tero, estis plene da benkoj.

Kiam iu venis, li eniris benkon, restis momenton staranta,

rigardis en la ĉapelon kaj poste trankvile sidiĝis. Li kunhavis

358

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

sub brako du librojn kaj unu el ili li malfermis. Kaj jen, unu

el ili supreniris sur tian trabareton, kie estis malgranda tab-

lo, kaj diris, ke ili kantos. Kaj ili komencis kanti kaj tiel bele kantis! Kaj kiam ili finkantis, ili leviĝis kaj tiu sur la trabareto komencis preĝi: ke ili estas hometoj malkuraĝaj kaj ke ili

ne estis obeemaj, Dio ilin pardonu pro sia kara Filo kaj pere

da sia Sankta Spirito ilin benu. Poste li malfermis sur la table-

to egan libron kaj legis el ĝi pri fermita mano kaj pri verme-

to, kaj ke oni ne timu. Kaj kiam ili ree sidiĝis, tiam li bele rakontis al ili, ke tiu, kiu timas Dion, devas timi neniun, li ja eĉ ne rajtas, ĉar Dio tion ne volas. Poste ili refoje preĝis kaj ree kantis kaj kiam ili estis jam elirantaj, ili metis ion en teleron ĉe l’ pordo, kaj tio tintis. — ”ĉu vere, knaboj, tio estis bela,”

diris la paĉjo de Janinka. ”Sed nun ni devas rapide ree lumi

por plenumi, kion ni malzorgis.” Kaj ili do rapide lumis. Kaj

de tiu tempo paĉjo kun baptopaĉjo estis ofte tie. Kaj la pre-

ĝeton, kiun ili ĉiam preĝas antaŭ dormo, ili tie ellernis. Oni

ĝin kantadis tie:

*Dum vesper’, bonvola Di’, *

ĉe vi ŝirmon serĉas ni

kiel eta kokidar’

*sub’ patrina flugilpar’. *

Kaj tiel ili babilis kaj tio plaĉis al Lampirĉjo. Sed Janinka tiom tre rigardis lin! Iel li kvazaŭ timis ŝin … Kaj tiam ŝi turniĝas

al li: ”Nu, Lampirĉjo, kiam vi flugos?” Kaj ĉar ŝi tion tiel bele diris kaj bele ridetis al li, li do ne plu tiom timis. ”Ho, baldaŭ.”

— ”Vi estos jam baldaŭ sufiĉe granda, nur ĉu vi scias bone

obei! Ni vidos. Sed espereble vi invitos min, kiam vi flugos la

unuan fojon, ke ni akompanu vin?” — Kaj Lampirĉjo konsen-

359

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

tis ilin inviti kaj panjo ĝoje aldonis, ke tio okazos eble jam

dum la venonta tago de Sankta Johano.

Kaj tiel restis. Jam ili leviĝis kaj sin vestis por foriri. ”Ho ve, denove la vintro!” plendis panjo. — ”Nu, la bona Dio aranĝos,

ke ree estos somero kaj ni revidos nin,” konsolis ŝin bapto-

panjo. Kaj komencis adiaŭado. Ili bele interkisiĝis kaj konfi-

dis sis al Dio. Jam estis preskaŭ malvarmete. Ili do rapidis.

Janinka al la arbaro en erikejon, Lampirĉjo kun paĉjo kaj pa-

njo al la deklivo, tien, sub juniperon. Ili estis jam meze de la

herbejo, kiam Lampirĉjo ankoraŭfoje rerigardis. Janinka jam

estia for, baptopatro kun Skarabinjo staris antaŭ la kabane-

to sub kverko kaj rigardis al ili. — ”Adiaŭ, baptopanjo, je rev-

ido nur somere!” ekkriis Lampirĉjo. Kaj ili ne plu estis vide-

blaj.

Jam dumvoje diris paĉjo: ”Ne, nenion ni prokrastu! Povus

subite veni malvarmo kaj ni fartus malbone. Ni tuj devas ek-

labori.” Kaj ili tuj eklaboris. Antaŭ ĉio panjo havu ĉion preta

por la vintro. Kaj ili do transportis ĉion por ŝi el la provizejo en la kuirejon: pizon kaj grion kaj miligrion kaj grieton kaj

farunon, ankaŭ iom da lento kaj poste ankoraŭ eron da bu-

tero. Poste ili tuj komencis transporti lignon. Ili ĝin havis en

korteto bele ordigita sur sunluma loko. Ili ĝin do transportis

en la kuirejon, kiom da ĝi ili povis, kaj krome ankoraŭ plenan

antaŭĉambron ĝis la pordo. Poste paĉjo grimpis sur ŝtupeta-

ro, tra fenestreto al la subtegmento. Tie estis multe da seka,

peceta musko. Per ĝi li bone kovris la plafonon, por ke ili ne

sentu malvarmon de supre, la reston li ĵetis malsupren kaj la

tegmento-fenestreton li alnajlis. Pasintjare ĝin la gento tra-

rompis kaj mire, ke ĝi (la vento) la tutan tegmenton ne disŝi-

ris. Kiel feliĉe, ke ne estis tre kruela vintro! Kaj nun ili ĉirkaŭi-360

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ris la kabaneton kaj kie estis ia trueto, ili bone ĝin kalfatris, tiel ke nenie povis trapenetri vento. Poste ili fermis la pordon

per kroĉanso, enpuŝis kroĉhoketon, kaj la tutan pordon kov-

ris per ligno, por ke ĝi ne ĝenu en la ejo. Laste, post ĉio, ili

ŝtopis la fenestrojn en la kuirejo kaj en la ĉambro per musko,

kaj kovris ilin bone per lignotabuloj. Da lumo ili havis tre

sufiĉe. Kaj nun frostu! Ekstere jam bruegis!

Ili do nur ankoraŭ preĝis:

*Je l’ vesper’, bonvola Di’, *

ĉe vi ŝirmon serĉas ni

kiel eta kokidar’

*sub patrina flugilpar’. *

Manpreno kaj kiso, ”Dio estu kun ni kaj diabloj for de ni”, kaj

ili kuŝiĝis kaj dormis kaj dormis.

1876

(Josef Koòenë)

361

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Helena Malíæova*

(1876-)

Verkistino pentranta precipe virinajn karakterojn kaj sortojn de virinoj, ofte nekutimajn, en konfliktoj kaŭzitaj pro la kapitalisma socia *ordo. La metodo de priskribo estas realisma, sed la interna ideo apri-ora, socie reformema. *

LA ORA PUTO

Mi petas vin, sinjoro… Mi petas vin, sinjoro… Bonvolu

diri al mi, kie estas ĉi tie la insulo Kampa?”

La demando estis malkuraĝa, la voĉo spireganta, la rigar-

do de brune grizaj, superbonaj okuloj esprimis humilon kaj

premitecon. La demandinto estis dekkvinjara gimnaziano,

kamparano de kapo ĝis piedo, li estis la unuan fojon en Pra-

ha.

Oni diris al li: ”Iru sur la Ponto de Karolo kaj poste mald-

ekstre ŝtuparon malsupren.”

Li ridetis malfide pri tiu ĉi klarigo kaj ĉirkaŭrigardis de sur

la ponto la riveron. Kie estas tie ĉi ia insulo?

”Sur Kampa, fileto,” diris al li hejme la patrino sendante lin

kun krucosigno al Praha, ”sur insulo Kampa loĝas onklo

Adolfo. Tio estas apud la Ponto de Karolo; vi ja eldemandos

tion.”

Tiu ĉi onklo, hodiaŭ riĉulo, sed iam ankaŭ malriĉa studen-

to, ŝuldis al la patrino ian grandan dankon. La patrino diris,

362

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ke li elserĉu tiun ĉi onklon, maljunan fraŭlon, ke li kisu al li

la manon, diru saluton kaj al la mastrumistino donu la bute-

ron kaj ovojn. Li petu nenion, la onklo ja mem rememoros la

faritan bonon kaj sian grandan promeson. De la onklo li es-

tis ironta ankaŭ al pli malriĉaj parencoj en Letná. Jaroslav, la

gimnaziano, troviĝis do la unuan fojon en Praha. Li sonĝis pri

ĝi grandajn sonĝojn. Li sciis el geografio, ke en la vico de la

plej belaj urboj de l’ mondo ĝi estas sur la kvara loko; li pen-

sadis: ”kaj kiu scias — eble ĝi povus esti sur la loko unua, se…

se la ĉe˛oj ne estus orfoj inter la nacioj.” Tiel laŭvorte tion

pensis kvinaklasano Jaroslav.

Li sciis eĉ, ke Praba estas kullura centro, ke ĝi estas ia mi-

rakla, ora puto, el kiu ankaŭ li iam ĉerpos scion kaj saniĝon:

kiam li iros universitaton. Ankaŭ la patrino rigardis la urbon

Praha ia ora puto, sed tio estis sur insulo Kampa kaj nomiĝis

Onklo Adolfo.

”La patrino estas bona, sed tro simpla virino,” diradis al si

Jaroslav, kompreneble denove nur spirite; Jaroslav malmul-

te parolis laŭte.

Kaj li do serĉis Kampa’n. Li imagis Vltava’n kiel malgran-

dan maron kaj en la mezo insulon, en kies verdaĵo kaŝas sin

plaĉaj somerdomoj.

Li ne kredis la homojn, kiuj sendis lin sur la Ponton de Ka-

rolo kaj poste maldekstre malsupren.

Li revenis kaj direktiĝis al Òofín, konvinkita, ke tio estas la

insulo Kampa, kaj ke en tiu bela somerdomo kun kolonaro,

kaŝita en la ombro de larĝbranĉaj maljunaj arboj, loĝas la riĉa

onklo.

Reslis fine al li, kompreneble, nenio alia ol kateni la fanta-

zion kaj reveni denove al la Ponto de Karolo.

363

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Li ĉirkaŭrigardis, memorigante al si en la spirito, ke li iras

sur malnova fama, memorinda ponto, ke li vidas Hradâany …

kaj li bedaŭris, ke li ne estas larme kortuŝita …

Li malsupreniris ŝtuparon sur malgrandan, modestan pla-

con plenan de argila vazaro; tio aspektis preskaŭ kiel hejme

dum foiro. Li trovis la domon de l’ onklo.

Tio ne estis somerdomo kun kolonaro. Tio estis domo mal-

hela, malnova, loĝata de malriĉularo.

Jaroslav longan tempon sonorigis ĉe malalta pordo, rem-

burita per pajlosako, kaj poste longan tempon li ne povis in-

terkompreniĝi kun dika, malafabla maljunulino, pri parence-

co nenion ŝi emis scii.

Jaroslav jam turnis sin por forkuri, kiam subite aŭdiĝis de

ie profunda, raŭka voĉo, postulanta klarigon …

Jaroslav ektroviĝis en sufoka, malalta ĉambro, kien neni-

am, neniam venis suno, kie ne estis floroj kaj ne estis ebla eĉ

vivo.

Li haltis timeme meze de la ĉambro.

La maljunulino puŝis lin al lito en la angulo.

Tie kuŝis pala, malsana maljunulo, nur ostoj kaj haŭto; sole

la fajrerantaj okuloj, plenaj de malfido kaj ankaŭ de ia saga-

ca humileco, malkaŝis, ke en la maljunulo estas ankoraŭ su-

fiĉe da vivo.

Jaroslav kliniĝis kaj kisis la manon kuŝantan sur la kuseno;

la mano estis tre mola kaj velkinta, seka kaj varmega.

La interparolo kun la onklo estis ankoraŭ pli malfacila ol

kun la mastrumistino. Neniun li konis, nenion li memoris.

La mastrumistino ĉirkaŭiradis, ĝemadis, estis ĝene por ĉiuj.

Jaroslav fine deklaris, ke li do iros; neniu detenis lin. Li staris 364

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

denove sur la placo kun la argila vazaro, kun belega malno-

va aleo, kun benkoj najbarece okupitaj de virinoj kaj infanoj.

Li proksimiĝis al malplena benko kaj sidiĝis por rekonsciiĝi

kaj spiri freŝan aeron.

Eble trijara infaneto alpaŝetis al li sur dikaj, larĝe disstaran-

taj piedetoj; ĝi portis per ambaŭ manetoj ladan poteton ple-

nan de sablo, la sablon ĝi elŝutis en la sinon de Jaroslav kaj

denove malaperis.

Jaroslav leviĝis, forigis la sablon kaj iris sencele plu.

Logis lin la Parko Odkolek.

Li apogis sin al la muro super la rivero, ekrigardis la akvon

kun la tremanta ora rebrilo suna, kaj lia koro superpleniĝis de

dolĉeco.

Li ne estis en Praha, li estis hejme ĉe la fiŝlago en arbaro,

kun fibro kaj neklaraj sentoj de delikataj agrablo kaj paco.

Virina rido vekis lin.

Tri knabinoj en mallongaj, preme malvaslaj jupetoj stariĝis

apud li kaj ridis pri io per nenaturaj voĉoj.

Li forpaŝis reĵetita en malĝojan realecon.

Kion nun? Kien? ĉu al la aliaj parencoj? Plej volonte li estus

turniĝinta kaj veturinta hejmen.

Praha estis granda, belega, tumulta, sed estis al li preme kaj

malĝoje en ĝi. Sed por komplezi al la patrino, li elserĉis an-

kaŭ la malriĉajn parencojn.

Ili loĝis en Letná en nova domo. Estis en ĝi pli hele kaj pli

afable, ankaŭ la onklo, horloĝisto, estis pli agrabla kaj pli afabla kaj la onklino bonvenigis lin amike kaj certigis, ke ŝi me-

moras Jarĉjon de kiam li estis ankoraŭ tute malgranda. ŝi in-

vitis lin al posttagmeza manĝo kaj konstante babilis kaj de-

mandis pri ĉio ebla.

365

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Vespere venis hejmen kuzo, dekokjara komerc-akademia-

no, malaltkreska, diketa, kalve hartondita.

Li demandis Jaroslavon, kiel plaĉas al li Praha kaj ĉu li es-

tis jam en kabareto. Jaroslav eĉ ne sciis, kio estas kabareto.

”Kiom da jaroj vi havas entute?” demandis la kuzo, ĉir-

kaŭrigardante kun miro Jaroslavon, kiu estis pli altkreska ol

li, parolis profundbase kaj sub la nazo havis jam malklarajn

lipharojn.

”Dekses,” diris — aldoninte al si jaron — Jaroslav, ruĝi-

ĝante.

”Kaj neniam vi estis en kabareto! Tio estas stranga,” diris

la kuzo kaj profunde enpensiĝis. Poste li aldonis konsole:

”Negrave, tio estas venkebla. Se vi restos ĉe ni kelkajn tagojn,

la tutan Praha mi montros al vi. La vivon mi montros al vi!

ĉar vi, kara amiko, ĝis nun ne vivis.”

”Mi tre dankus vin, se vi —”

”Nu bone, bone, kamarado; nur ne estu tuj sentimentala.”

La interparolon interrompis la onklino per la demando, ĉu

Jaroslav restos ĉe ili vespermanĝi aŭ ĉu ili iros ien kun Vla-

dimír.

Jaroslav rigardis senkonsile la kuzon, kaj Vladimír, kiu ver-

ŝajne havis en la familio la decidan voĉon, respondis rapide:

”Ni ne vespermanĝos hejme. Ni iros ien. Mi volas montri

al tiu ĉi sciavida knabo Praha’n, la patrinon de l’ urboj. —

Venu, kara amiko.”

La onklino rigardis iom zorgoplene Jaroslavon, poste ŝi

flustris al la filo pete:

”Sed ne ĝis mateno …”

Vladimír signis kvietige per la mano kaj ambaŭ knaboj eli-

ris en la klaran, varman antaŭvesperon.

366

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ĉirkaŭe sonis gajaj voĉoj, la virinoj en malpezaj, helaj ŝto-

foj, tra kiuj brilis rozkolora haŭto, spiris lacajn ridetojn, la

infanoj estis revenantaj el la parkoj saltante, la geamantoj

malrapide, kaj Vladimír instigis Jaroslavon al pli rapida mal-

supreniro.

”Venu, mi kondukos vin en Oran Puton, por ke vi vidu la

urbon.”

Jaroslav levis surprize la okulojn aŭdante la vortojn, kiujn

li tiel volonte atribuis al la amata, nekonata Praha.

”En Oran Puton …” li ripetis reveme.

”Jes; la panoramo de tie tio estas io — unika.” Kaj efektive

kiam ili supreniris mallarĝan ŝtuparon de malnova, malhela

domo en strateto sen elirejo sub la kastelo, aperis kiel je man-

movo de sorĉisto antaŭ Jaroslav la tuta Praha kaj eldevigis el

li ĝojplenan ekspiron de mirego kaj admiro.

Vladimír sentis sin ĉie ĉi kiel hejme.

Ili sidiĝis nur ĉe la muro por esti tre proksime al Praha kaj

baldaŭ havis kunulojn. Venis du kolegoj de Vladimír, el kiuj

la pli aĝa jam estis universitatano, kun juna knabino bluokula

kaj tre ruĝa. La knabino havis malvastan, malsupre kunligi-

tan jupon, malvastan bluzon, tre blankan kaj travideblan, tiel

ke estis klare videbla la desegno de la brodita malsupra tali-

vesto kun enplektita blua rubando. La ronda, diketa brako kaj

brusto, kiom ne kaŝis ilin la talivesto, estis tiel rozkolora kiel la vizaĝo.

La mirantaj okuloj de Jaroslav fiksiĝis sur la desegno de la

malsupra talivesto. ĉe ili en la urbeto oni ankaŭ jam komen-

cis porti tiujn diablajn desegnojn; sed Jaroslav vidadis ilin nur de malproksime dimanĉe snr la korso. De tiel proksime — kaj

367

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

dum tuta posttagmezo — ankoraŭ neniam li rigardis tian be-

lecon …

”Jes,” li diris al si en la spirito, ”tio estas io — unika.”

La universitatano parolis kun Vladimír pri la socialigo de

l’ arto. Jaroslav avide aŭskultis, ne deturnante de la desegno

la okulojn. Amiko la universitatano trinkis bieron kaj manĝis

panon kun butero.

La knabino komence mienis, kvazaŭ Jaroslav ne estus ĉe la

tablo. Nur kiam la universitatano implikiĝis en la debato kaj

la tria junulo manĝis kaj trinkis, ŝi turnis siajn rondajn bluajn, kvazaŭ konstante mirantajn okulojn al Jaroslav. Unue tiuj

okuloj nur miris, poste ili estis tre malrapide mallarĝiĝantaj-

mallarĝiĝantaj; en la iomete malfermitaj rozkoloraj lipoj ape-

ris etaj, maldensaj dentoj. ŝi ridetis. Jaroslav ruiĝis. Estis al li varme kaj dolĉe.

”Kiel plaĉas al vi en Praha?” ekparolis la knabino dorlot-

voĉe, kaj duonlaŭte ŝi ekridis.

”A˛, plaĉas … mi …”

”ĉu vi estas jam longe en Praha?”

”Ne … antaŭ nelonge …mi…”

”Kiel longe vi restos ĉi tie?”

La knabino konstante demandadis, sed la respondoj tute

ne interesis ŝin; Jaroslav pri tio iom miris, sed ŝatis tion, ĉar la demandoj de la knabino lin embarasis. Li hontis, ke li estas en Praha la unuan fojon kaj nur de hieraŭ, ke li estas la

unuan fojon en Ora Puto, ke li neniam estis en kabareto kaj

ke li estas nur dekkvinjara …

Subite li sentis, ke iu tretas lian piedon. Sed tio povis esti

neniu alia ol la rozkolora knabino, sidanta senpere kontraŭ li

ĉe la mallarĝa tablo.

368

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Li tiris la krurojn sub sin por ŝpari al ŝi pardonpeton.

ŝiaj mirantaj rondaj okuloj, konstante gaje sur lin fiksitaj,

ekmiris eĉ pli. Li ekmoviĝis pro embaraso, eltiris denove iom

la piedojn kaj sammomente ree li eksentis la tuŝon de ŝia ŝu-

eto, ĉifoje tre emfazan; la knabino iom sin movis kaj eĉ per

genuo tuŝis lian genuon.

Jen komprenis fine Jaroslav, ke tio estas elmontro de deli-

kata atento de la knabino kaj li estis tute konfuzita. Antaŭ

unu horo tute nenio, nek knabinoj, nek okazaĵoj en lia mo-

desta, lernejknaba vivo, ĉio estis konata nur el romanoj kaj

subite, vidu, kio okazas!

En lia kapo nebuliĝis, la koro superfluis pro ĝojo. La kna-

bino apogis sian ruĝetan, forte elstarantan mentonon per la

mano, la kubuton ŝi metis sur la tablon kaj ekrigardis Prahan;

la piedeto tretis ĉiam pli vigle, la genueto premis sin al lia

genuo, kaj neniu konjektis eĉ ion plej etan.

”Tio estas belega panoramo, ĉu?” ŝi diris kaj montris per la

elstaranta mentoneto antaŭ sin, al Praha kun la tegolaj teg-

mentoj, kun la verda kupolo de Sankta Nikolao, kun la brilan-

ta rivero; al Praą centotura, al Praha plena de vivo kaj me-

moraĵoj, pri glora pasinteco …

La vivo estis proksimiĝanta, la nekonata vivo; el Praha, la

mirakla fonto de ĉiu scio kaj ekkono, ĝi fontis, vigla kaj for-

ta.

… A˛, se nur la ĉe˛oj ne estus orfoj inter la nacioj — certe

la mirinda urbo estus nomata en la lerneja geografio sur la

unua loko en la ordo de la plej belaj urboj.

Praha, Konstantinoplo ktp …

Krepuskiĝis, kaj ĉiuj turoj, ĉiuj pontoj kaj tegmentoj sub-

369

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

mergis sin en bluajn kaj verdajn mallumojn kaj miloj da lu-

moj ekbrulis en grupoj kaj vicoj.

La kuzo kaj la universitatano ĝisorele eniĝis en la preme

aktualajn problemojn, kaj restis ankoraŭ la virina movado. Ili

do decidiĝis dum la reiro sur la kruta malluma ŝtuparo, ke ili

ankoraŭ eniros kafejon, por ke ankaŭ la virina movado estu

solvita.

Jaroslav sekvis ilin nekapabla kontraŭstari.

Li malsupreniris en la profundon de la mirakla fonto.

La kapo turniĝis, la koro superverŝiĝis. La vivo, la vivo! li

aŭdis el ĉiu voĉo homa ĉirkaŭ si, eĉ el la bruo de veturiloj, el

la sonorado de tramoj, el la hurlado de aŭtomobiloj.

La universitatano iris kun Vladimír, post ili Jaroslav ĉe flan-

ko de la knabino.

La universitatano nur rerigardis al ŝi, kiam ili eliris el la Ora Puto sur la straton, kiel patrino pri infano, ĉu ĝi ne perdiĝis,

kaj plu li eĉ ne atentis ŝin. Li evidente estis konvinkita, ke

kamparana gimnaziano ne povas esti danĝera por ŝi.

Li iris kun Vladimír distancon antaŭe kaj la knabino nur de

momento al momento rapidigis la paŝojn, kiam ili tro post-

restis. ŝi pri ĉio atentis kaj konis la ĝustajn limojn.

ŝi ekbabilis, kaj babilis tiel fervore, ke ŝi eĉ perdis la spiron; ĉe tio ili ĉiam malrapidigis la paŝojn.

ŝi diris al li:

”Al mi en Praha ne plaĉas. Mi volus vivi en la provinoo. Mi

ŝatas ankaŭ la provincon. La arbarojn, kampojn, alaŭdetojn

kaj riveretojn, entute tiun poezion; lunlumajn noktojn … tiun

kvieton! aŭ la fojnfaradon! ĉu vi scias naĝi?”

”Jes, fraŭlino.”

”Mi ankaŭ. Venu morgaŭ al la naĝejo, jes? Sur la Pafistan

370

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Insulon. ĉu vi scias glitkuri? ĉu vi iam estis ĉe la maro? Mi

volus vidi la maron! Kiam vi venos denove al Praha?”

”Mi … mi ankoraŭ ne scias, fraŭlino … sed plej verŝajne…”

”Sciu, la maro … Nia panjo estis, kiam ŝi estis fraŭla, kun

paĉjo ĉe la maro kaj ĉiam ŝi ŝatas pri tio rakonti … Nia pan-

jo nome estis el riĉa familio kaj enamiĝis al malriĉa pentristo

kaj fuĝis kun li al la maro. Tio, kredu, estas tuta romano.

Atendu, mi rakontos al vi; sed ni tro malrapidas …”

ŝi premis lian manon kaj tiretis lin post si. Estis al li agra-

ble, ke ŝi prenis lin je la mano kaj ke ŝi kondukis lin dum mo-

mento.

Ili estis sur la Ponto de Karolo, meze de la malhele blua

rivero brilanta per la rebrilo de lumoj.

Ili antaŭkuris kelkajn homojn kaj ree malrapidigis siajn

paŝojn.

La knabino ektroviĝis dum momento tuŝproksime antaŭ li.

ŝi iom turnis sin kaj ekrigardis liajn okulojn. ŝi estis tiel proksime, ke li distingis etajn ŝvitgutojn sur la nazeto kaj sur la

supra lipo.

”Tio estis romano, kion nia panjo kun nia paĉjo travivis!”

ŝi parolis plu. ”ĉar, pensu, panjo estis el bona familio, la sola filino, unu el la plej riĉaj fianĉinoj en Praha. Kaj ŝi enamiĝis

al artisto. Li eĉ havis tiam ankoraŭ nenian famon. Li eĉ ne

havis ĝin poste, ĉar li baldaŭ forlasis la pentradon. Panjo amis

lin freneze. ”Li estis, infanoj, bela kiel serafo!” diradas nia

panjo kaj balancas la kapon kaj sulkigas la frunton tiel miri-

gite, kvazaŭ ŝi eĉ ne povus kompreni, ke homo povas esti tiel

bela. Al mi tia homo ne plaĉas … blondulo, longaj haroj, sed

ne buklaj, rektaj. Ambaŭ miaj fratinoj havas same tiajn harojn

kaj entute similas paĉjon. Mi similas panjon. Iom mi similas

371

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ankaŭ paĉjon, iom. Panjo diradas: ”A˛ ne, hodiaŭ — hodiaŭ

vi ne plu vidas tiel belajn homojn!” Sed, ĉu mi ne enuigas vin?

Panjo nomas min Babilulino. Nia panjo ĉion iel ridinde no-

mas. Kiam ni iras sur la strato, ŝi konstante iun primokas.

”Rigardu tiun Eŭgenjon!” Vere. Tio estas ridinda, ĉu? Sed ni

rigardu, kio tie okazas?”

ŝi longigis la elstarantan mentoneton antaŭen, montran-

te la ambaŭ junulojn, Vladimíron kaj la universitatanon, kiuj

haltis sur la kajo kaj rigardis la kluzon. Staris tie pluraj homoj kaj ĉiuj fikse kaj enpensiĝinte rigardis la riveron.

La knabino haltis ankaŭ kaj apogis sin je la balustrado, sed

denove en certa distanco de sia amato, apud fremdaj rigar-

dantoj, kiuj kaŝis ŝin antaŭ li.

Denove troviĝis ŝia vizaĝo tuŝproksime ĉe la vizaĝo de Ja-

roslav, sed nun, ho ĝojo, tiu proksimeco povis daŭri kelkajn

momentojn!

La knabino fiksis longan, ridete sin paŝtantan rigardon sur

liajn lipojn.

”Vi havas belan buŝaĉeton,” ŝi diris mallaŭte, dorlote kaj

iom malĝoje.

”Vi … Babilulino!” kuraĝis diri Jaroslav kaj ruĝiĝis pro ek-

timo kaj ĝojo, ke li tiom kuraĝis.

”Vi havas ĉarman buŝaĉeton!” daŭrigis Babilulino per voĉo

subite ŝanĝita. Ankaŭ la trajto de ŝia vizaĝo ŝanĝiĝis; tio eĉ ne plu estis Babilulino, babilanta infanajn sensencaĵojn.

Jaroslavon timigis tiu ĉi ŝanĝo, timigis lin ankaŭ ŝiaj vortoj,

sed li estis feliĉa, kaj la feliĉo timigis lin; li konjektis nekonatan malbonon kaj grandan doloron, lia delikata sendefenda

juneco tremis pro timo kaj vokis je ĝojo, sed iu alia en lia

estaĵo, iu nova kaj malamika, kiu naskiĝis hodiaŭ vespere, tiu

372

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ne tremis, tiu vokis nur al vivo — kio estis la vivo? ĉu ne es-

tis ĉio tiom mistera, kruela, dolĉa, kio rigardis lin el la ŝanĝita trajto de la knabina vizaĝo, kio atakis liajn sensojn per varmegaj, turmentaj tuŝoj kaj kion li senembarase nomis ”amo”?

ŝia vizaĝo estis tuŝproksime al vizaĝo lia momenton ili si-

lentis, ĝi haltis per sia stranga rigardo sur liaj lipoj kaj la knabo tremis pro plej dolĉa doloro.

”Kaj kiel finiĝis la afero de via panjo?” li ekparolis fine,

kiam li sukcesis rehavi voĉon, en feliĉa embaraso, tolerante

aŭdace ĝian fiksan kaj malsatan rigardon kaj rigardante mem

la ŝvitgutetojn sur ŝia nazeto.

”Kio? Kial?”

ŝi ne perceptis …

”Nu, kiam ŝi fuĝis kun paĉjo al la maro?”

ŝi ne respondis: ŝi rigardis …

”Buŝaĉeton etan … buŝaĉeton etan ci havaa, belan kaj ka-

ran,” ŝi flustris delikate kaj malĝoje kaj premis per sia kubu-

to lian kubuton al si.

”Ne do! Rakontu al mi pri via panjo …kaj pri la maro. Mi

ŝatus ankaŭ vidi la maron!”

”Jes, jes!” ŝi konsentis distre kaj pli kaj pli premis lin al si.

ŝi forgesis subite eĉ singardon.

”Donu al mi … donu al mi etan buŝaĉeton!” ŝi subite elspi-

ris peteme kaj humile proksimiĝis al li per sia buŝo. ”Vi estas

ia bona, ĉu? Ci neniam estis en Praha? Kaj tie hejme cin gar-

das panjo — kaj vi timas la pekon! Bone vi faris, ke vi venis al

Praha. Tie ĉi estas vivo! Kisu min, animeto, kisu!”

Li ektimis. Se tion vidos ŝia amato …

”Ne zorgu!” ŝi divenis kaj ridis. ”Mi ne amas lin. Ne estas

kaŭzo … Donu al mi, donu al mi viam rozruĝan buŝaĉeton!”

373

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ŝi alproksimigis la ruĝan, ŝvitantan vizaĝon al la lia, fermis

la okulojn kaj premis la lipojn firme al lia tremanta buŝo. ŝi

murmuris dum tio delikate kaj mallaŭte ian nekompreneblan

sentovorton.

Kiam ŝi deŝiris sin, ŝi ekspiris, ekridis kaj ĉirkaŭrigardis. ŝia amanto ne plu staris ĉe la balustrado; li estis foriranta kun

Vladimír malrapide sur la kajo al la teatrejo.

”Venu, venu!” instigis la knabino gaje kaj denove jam kvie-

te.

”Kaj nun mi finrakontos la romanon,” ŝi parolis. ”Aŭ ĉu vi

ne deziras? Parolu, ĉu vi mutiĝis? Dio! Kiel vi estas konfuzi-

ta. Kio okazis al vi? Venu, venu! Li povus suspekti min …”

ŝi prenis lin je la mano kaj trenis lin post si.

”Li batus min! Li estas jaluza! Sed zorgi pri mi tion li ne

faras. Konstante li nur suspektas kaj minacas, sed scias neni-

on kaj nenion vidas. Li trovas kamaradon, fanfaronas pri saĝo

kaj min li lasas danci kaj amuziĝi kun aliaj. Nu, mi forlasus

lin, sed mi tamen nur pensas, ke li amas min kaj iam edziĝos

kun mi…”

”Li edziĝos kun vi?” diris Jaroslav tute konfuzita.

”Jes, li promesas tion al mi. Venu, rapidu. Eble li intence

lasas min malantaŭe por esplori min. Mi timas. Li ofte estas

malbona!”

”Li estas malbona — ?” ripetis Jaroslav kiel en sonĝo.

”Jes! Li havas tiel malbelegajn, kruelajn okulojn kolerante!

Li paliĝas, kurbigas la buŝon, estas terure lin rigardi. Kaj kio

estus, se li mortbatus min? Mi estas ankoraŭ juna, plaĉas al

mi en la mondo. Nu, kial vi tiom malespere rigardas min?

Malsaĝuleto, rekonsciiĝu! Ili ekkonos tion je vi — kaj li batos

min!”

374

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

”Mi neniam batus vin! Neniam mi estus malbona! Mi

amus vin! Sur la brakoj mi portadus vin!” eligis el si Jaroslav,

senkonsciigita per la sopiro je vivo, je mistera kaj dolĉa kaj

kruela vivo, kiu estis promesita al li per ŝia kiso.

ŝi nur ridis kaj rapidis antaŭen.

”Mi amus vin! Neniam mi farus maljustaĵon al vi! Mi amus

vin! Mi volus fuĝi kun vi al la maro!”

Sed ŝi nur ridis kaj rapidis, rapidis antaŭen.

1912

(Vuk Echtner)

375

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Fráña Ôrámek

(1877-)

Reprezentanto de la plej pura kaj konsekvenca impresionismo en roman-verkado. Naskiĝinte en malgranda urbo de suda Bohemio li vivas daŭre en Praha, sed por tiam konservis en si la ebrieton per la dolĉa kamparo. ”Lia luma kaj neelĉerpeble imagema impresionismo venkas ĉie, kie epidermo, nervoj, sensoj reakcias je la senpera atako de la perceptoj de l’ ekstera mondo; kie juna estaĵo en dolĉa kaj nerespondeca ekstazo dediĉas sin al la nerifuzebla voko de sento, sekso, fantazio kaj aventuro; kie la spirito dissolviĝas en animaleco kaj la *realo en la koloraj vaporoj de plezurplenaj imagaĵoj.” (Arne Novák). *

ROMPEBLA FELIĉO

La sumo brilis, ĉe mia flanko iris virino kaj estis bela: ŝi es

tis mia edzino kaj tio estis la oka tago post nia edziĝo kaj

el tiuj ok tagoj tiu ĉi estis la plej bela. Mi ne scias, kiel tio okazis, ke nur tiutage malfermiĝis miaj okuloj kaj mi vidis mian

tutan grandan feliĉon, mia vivo kuŝis antaŭ mi ŝanĝita kaj

mia sango estis nova kaj pura. En la stratoj estis multaj ho-

moj, multe pli ol iam ajn, sed eble tio nur ŝajnis al mi. Kelk-

momente preterflugis nin tramo kiel ia bela ŝtormo; tio taŭge

respondis al mia humoro kaj mia koro pafadis en tiun mu-

ĝadon kiel pistolo. Ni marŝis tra lokoj plenaj de suna brilo,

kiel tra ora sablo kaj mi ne plu memoras, pri kio ni parolis; tio estis nur etaj aludoj, ŝaŭmo de l’ koroj, per kiu ni ŝerce sur-376

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ŝprucis unu la alian. Sed mi memoras, ke kontraŭ ni veturis

gigo trenata de blanka ĉevalo.

”Rigardu, kiel blanka…” diris Marta kaj ŝia voĉo tuŝis mian

vizaĝon kiel branĉeto jasmena. Sammomente malfermiĝis

mia koro, la blanka ĉevalo baŭmiĝis kaj traveturis mian koron

kiel triumf-arkon. ĉio finiĝis eminente, kaj kiam poste mi klo-

podis konvinki Martan, ke io tia efektive okazis, ŝi faris ridin-

de kompateman mienon kaj per fingro frapis signifplene sur

la frunton.

Kiom mi sentis tiutage esti viro! Komprenu min, mia vireco

subite havis ian novan, honoran kaj fruktoportan sencon. En

mia koro iu verve moviĝis kaj io sonoris tie kiel bona meta-

lo. Kaj forton mi havis. Ni iris sur la kajo kaj tiam mi deziris, ke iu ĉimomente falu en la akvon; mi estus saltinta post li kaj

elakriginta lin per la dentoj. Kaj, pensante pri tio, mi eligis

strangan sonon el inter la dentoj firme kunpremitaj. Marta

alrigardis min demande. Kaj mi kapjesis. ŝi demandis per la

okuloj, mi kapjesis, tiel proksime unu ĉe la alia estis niaj ko-

roj.

Kaj poste ni estis revenantaj hejmen. Marta subite ŝajnis

esti tre laca kaj apogis sin peze je mi; sed mi komprenis tion,

mi estis feliĉa, mi rememoris ion belegan, kio povus iam okazi

kaj mi estis eĉ pli feliĉa. De sur iu turo falis sur nin liutaj batoj de horloĝo sonoranta kaj tiam ni haltis; ni rigardis supren

kaj lasis flui tiujn sonojn sur niaj vizaĝoj kiel kelkajn pluv-

gutojn el malfermita, sonoranta ĉielo.

Sed hejme mi iom ektimis. Ni enpaŝis la ĉambron kaj Mar-

ta, eĉ ne demetinte la ĉapelon, peze sidiĝis sur unu el la seĝoj.

ŝi havis okulojn fermitajn kaj estis tre pala, mi ektimis, ke ŝi

svenos ĉe mi. Sed jen ŝi ĵam malfermis la okulojn kaj mont-

377

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ris al mi sian feliĉon dronantan en larmoj; nenio malbona, ŝi

estis nur feliĉa. Mi vidis tion kaj mi faris, kion sub tiuj kon-

diĉoj nur estis eble fari; mi ekfrenezis. Mi murmuris konfu-

zajn vortojn, kiuj marŝis surkape, sed mia koro estis dum tio

serioza, mia koro kuris dum tio plej seriozan ĵuron.

Nia vespermanĝo ŝanĝiĝis en freneze gajan bataleton kaj

post la vespermanĝo mi ne plu regis min. Mi subite eksaltis

kaj kure prenis jakon kaj ĉapelon. Marta demandis surprizi-

te, sed ne ricevis respondon; mi surmetis sole misterplenan

mienon kaj sendis al ŝi de ĉe la pordo kison.

Post kelkaj momentoj mi staris en delikataĵejo. ”Du bote-

lojn da mosela!” Kaj dum oni pakis la vinon, mi elprenis hor-

loĝeton kaj rigardis senpacience la flugantan sekundmontri-

lon. Marta atendas, Marta atendas, flustris haste mia tuta in-

terno. Fine mi firmtenis la botelojn en la brakoj kaj rapidis

eksteren. Kaj jen subite mi staris antaŭ obstaklo. ”ĉu tio es-

tas efektive vi?” diris tiu obstaklo. ¯i diris tion per voĉo, kiu estis al mi tre bone konata kaj tio estis la unuan fojon, ke tiu

voĉo falis kiel ŝnurkaptilo ĉirkaŭ mian kolon, ĉar la virino, kiu jen staris antaŭ mi, neniam estis malbona al mi, kelkajn se-majnojn de mia juneco mi metis en ŝiajn manojn kaj neniam

mi bedaŭris tion; ŝi havis koron dancantan, nudpiedan kaj

preteriris mian vivon facile, kvazaŭ ŝi estus preterdancinta.

Kaj nun ŝi staris jen antaŭ mi, vidis verŝajne mian ektimon kaj

ekridis:

”Sed ne, ne … Peĉjo :…tamen ne … ĉu mi do estas timigi-

lo?” kaj aldonis pli mallaŭte: ”Peĉjo edziĝinta …”

Mi levis la okulojn nun kaj ekvidis ŝin; ŝi certe havis ĉiam

ankoraŭ koron dancantan kaj nudpiedan. Mi vidis ŝin, sed

pensis pri Marta, kaj se mi volis tiumomente ion diri, tio es-

378

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

tis nur pri Marta; ke Marta atendas, ke por mi ekzistas nenio

alia krom Marta; ion tian.

Sed anstataŭ tion mi aŭdis mian voĉon kaj mia voĉo estis

neordinare ridinda:

”Bonvenon en Praha, Ida …” mi diris.

”Peĉjo, Peĉjo … !” ŝi balancis la kapon kaj ridis.

Tramo preterveturis, faris krak! krak! kaj poste ĝi nur zu-

mis kiel granda metala skarabo. Lumisto paŝis tra la strato kaj

metis sur la kandelabrojn helajn ĉapetojn. Mi diras ”helajn

ĉapetojn”, ĉar tiel mi vidis ĝin kaj ĉe tio mi pensis pri Marta;

mi pensis, ke tio eble plaĉus al ŝi. Aŭskultu nun, Marta, mi

diros al vi ion belan …

Mi levis la kapon, ekvidis Idan kaj ekmiregis.

”Ida?” mi diris kvazaŭ mi estus nur nun rimarkinta ŝin. Ne,

jam antaŭe mi vidis ŝin, sed mi tute forgesis ŝin por kelkaj

sekundoj, tiom mi tiutage apartenis al Marta. Kaj nun mi pre-

skaŭ ekhontis, ke mi kapablas stari kaj konduti malbele al Ida,

kiu neniam estis malbona al mi.

”Ne koleru, Ida … vi ja scias, mi ofte estis tia, kvazaŭ fal-

inta de l’ ĉielo …” mi diris.

”Ne, ne, vi ne estadis …”<ŝi kapneis kaj rigardis min atente

per duonfermitaj okuloj. Poste ŝi ekmordis la malsupran li-

pon.

”Ni ne startu,” ŝi diris. Kaj ni iris.

Kaj kiam mi ĉe ŝia flanko faris kelkajn paŝojn, mia tuta fe-

liĉo subite ekstaris denove antaŭ miaj okuloj. Ankaŭ Ida nun

apartenis al ĉio ĉi, mi renkontis ŝin hazarde, kiam venis mia

granda tago, eĉ tio havis sian apartan belan sencon. Kaj spi-

rite mi babilis kun Marta: Do, vidu, Manjo, tio ĉi estas Ida,

379

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Koro dancanta kaj nudpieda. ŝi nur preteriris, por ke ŝi vidu

nian grandan feliĉon. Bona ŝi, ĉu?

Kaj tiam Ida deflanke rigardis min kaj en ŝia vizaĝo ludis

rido kiel venteto en florbedo.

”ĉu tre feliĉa?”

Mi nur kapjesis. ”Kaj vi?”

ŝi elspiris antaŭ sin mallongan rideton kiel malgrandan

arĝentan ondon, kiu portas kison al la alia bordo. ”Mi? Vi

scias ja. Knabojn mi ankoraŭ ĉiam amas … Kaj tiom longe,

kiom la knaboj volos min … Mi alvenis antaŭ du tagoj el Vie-

no. Sed baldaŭ denove mi forveturos …”

”Kien?”<<

”Eble al Parizo, mi ankoraŭ ne scias …”

Kaj tiel ni iris kaj babilis. Poste ĉe iu domo Ida haltis. Tie

ĉi mi loĝas, ŝi diris; ini invitus vin, sed tion fari mi nun ne plu povas … ŝi aldonis ridante. Kio? Tia filistro ŝi konsideras min?

Kaj tiel bagatele ŝi pensas pri Marta? Mi estis tuj decidiĝinta,

mi iros kun ŝi. ŝi provis malhelpi min, sed vane. Freneza fe-

liĉo eksieĝis min; mi kuregis; mi povis atingi la promesitan

teron, aŭ rompi la nukon: kompreneble, tiumomente mi vi-

dis nur la promesitan teron.

Supre en la ĉambro mi etendis al Ida ambaŭ manojn. ”Mi

dankas vin, Ida, mi dankas … ” mi diris kaj mia voĉo estis

plena de dankemo.

ŝi balancis la kapon kaj ridis. ”Pro kio?”

”Senkaŭze. Mi dankas, mi dankas. Mi emas danki vin, la

tutan mondon mi emas danki …

Stranga rideto flirtis ĉirkaŭ ŝiaj lipoj. ”Ho, kun vi estas mal-

bone … !” ŝi diris.

Estis kompreneble nur ŝerco, kion ŝi nun diris kaj mi ne

380

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

pensis plu pri tio. Mi sidis poste eit apogseĝo kontraŭ ŝi kaj

devis por momento fermi la okulojn. Koro dancanta kaj nud-

pieda, mi pensis. Kaj erarvaga! Neniam ĝi enhaveniĝos kiel

mi … neniam ĝi havos sian grandan tagon … Ida ekridis kaj

mi malfermis la okulojn.

”Nun vi enpense bedaŭris min, ĉu?” ŝi diris. Mi embara-

siĝis, mi volis ion diri, sed ŝi ridis; ŝiaj okuloj rigardis min

moke kaj indulge. Poste ŝi ĉesis ridi kaj, kovris per mano la

okulojn, kvazaŭ ŝi ekmeditus.

”Vi, Peĉjo…” ŝi diris mallaŭte.

”Nu?”

ŝi ankoraŭ ĉiam kovris la okulojn per mano kaj ŝajnis he-

ziti. Sed subite ŝi balancis la kapon kaj stariĝis.

”Ne, nenion..,” ŝi diris. Mi sole volis doni al vi ian konsilon;

komika ideo, ĉu?… Kaj krome, nenia helpo, vi devas jam iri…

Mi vestos min, mi volas viziti teatron…”

Do, mi iris. Malsupre, sub lanterno mi rigardis poŝhorlo-

ĝon; entute mi eĉ ne estis multe deteninta min. Kaj se mi jam

iom detenis min, mi ja intencis kompensi tion. Spiregante kaj

feliĉa mi aperis post momento antaŭ Marta; ŝi vidis la bote-

lojn en miaj brakoj kaj ekdancis tra la ĉambro.

”Ho, kiel vi antaŭ momento malaperis, kiel elpafita!” ŝi

diris poste kaj ridis. Eĉ ŝerci ŝi ekemis. ”Ja mi pensis vere, ke vi forkuris de mi al iu el viaj malnovaj amoj…” Je tio mi faris

tion, kion estus farinta ĉiu prudenta viro; ankaŭ mi respon-

dis

per ŝerco… Ve, mi ne faris tion. Mi estis tro feliĉa kaj

forgesis porti mian feliĉon tro singarde kiel pokalon plenigi-

tan ĝis la rando.

Mi rakontis al Marta, kiel mi renkontis Idan. Mi ne faris

mienon de pekinto rakontante, ĉar ne estis peko en mia kon-

381

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

scienco. Kaj mi eĉ memoras, ke rakontante pri Ida, mi kantis

himnon pri Marta.

Kaj tiam mi rimarkis ŝian vizaĝon. ŝiaj okuloj elkriis ian

teruran miregon kaj poste ili ŝajnis ŝuti cindron, dum ŝi tute

blankiĝis; kaj tiu blanko ŝajnis kreski kaj grandiĝis antaŭ miaj

okuloj je ia terura, blanka muro, malantaŭ kiun mi neniam

plu paŝos. Mi etendis al ŝi la brakojn, sed tiam ŝi nenature

rektiĝis kaj komencis terure plorsingulti.

Kion diri pli?

La du, tri horoj de tiu vespero, dum kiuj Marta alternis en

histeria plorado kun kalumnioj akraj, maljustaj, en nesilenti-

gebla riproĉado per kelkaj kaj ĉiam la samaj vortoj kun muta

vagado de elorbigitaj grandaj okuloj — la du, tri horoj de tiu

vespero, dum kiuj mi alternis en arda konfesado kaj minaca-

do, petado kaj malbenado, rampado sur genuoj kaj furioza-

do, tuj horoj sufiĉis por ke ili ĵetu nian amon al niaj piedoj,

trapikitan per mil pikoj …

Kaj post kelkaj tagoj mi iris al Ida. Ankoraŭ dufoje mi es-

tis poste ĉe ĝi. Kaj kiam mi iris tien la trian fojon, ŝia pordo

estis fermita. ŝi estis forveturinta. Mi komprenis tion. En tra-

gikomedio por ŝi ne estis rolo …

1912

(Vuk Echtner)

382

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Frantiôek Langer*

(1882-)

Komencis per prozaĵoj kun temoj amaj kaj erotikaj vidigantaj tuj ĉe la *komenco talenton epikan. En Sibirio, kie li servis en ĉe˛oslovakaj legioj, maturiĝis lia talento kaj li verkis kelkajn novelojn el tiama militista vivo. Nun li havas plej grandajn sukcesojn en dramoj kaj komedioj. Kelkaj estas ofte ludataj, ankaŭ ekster la limoj de la respubliko. *

— Novelo supre presita estas el libro ”Ora Venuso”. Rakontas en ĝi *ano de soldata trupo de iu mezepoka kondotiero. *

MALSATO

Ni staris en densaj vicoj atendante atakon, kuntuŝe unu

apud la alia tiel, ke eĉ la nukoj de la ĉevaloj sin frotis.

Lanco firme en mano kaj spasme tenata, ĝis la mano doloris.

Antaŭen ni ĉiuj rigardis sen ektremo, rigidiĝintaj, senpensaj

kaj ŝtonaj. La ĉevaloj eĉ ne ekhenis, nur pli firme ili enigis la hufojn en la molan argilon.

Kaj al ni atake kuris en ritma galopo longa falango de ka-

valerianoj peze vestitaj kaj post ĝi denove alia kaj alia en rek-

taj linioj. Lancojn ili tenis direktitajn kontraŭ ni kiel ni kon-

traŭ ili, kaj ties pintoj kvazaŭ jam eniĝis en nin. Mi vidis vi-

ron, kiu kuregis al mi. La ĉevaloj flugis al ni pli rapide ol hi-

rundoj, la homoj sur ili sidantaj kreskis pli kaj pli ĝis gigan-

teco — kaj subite je du aŭ tri paŝoj antaŭ ni — tio estis, kva-

zaŭ arĝenta kordo trostreĉita rompiĝus — ili kiel akvofalo

ekruliĝis al ni.

Poste ekkrako de lanco, kiu rompiĝas, falo al tero, ĉevala

383

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

hufo ektintinta je metalgarnaĵo de kasko, kiu estis frakasata,

nova frapo en tempion, kaj poste fino de ĉio … ĉio …

El la taĉmentoj komandata de kvin bandestroj restis iom

da vunditoj kaj amasoj da kadavroj.

Tio estis fino, terura fino. Sed antaŭ kelka tempo, pli frue,

tio estis ankoraŭ pli terura.

Tio estas en tempo, kiam ni ĉiuj malsatis, pli malbone ol

hundoj. La sango bolis en ni pro malsato kaj niaj pupiloj es-

tis plilarĝigitaj, kvazaŭ ni estus trinkintaj venenon. Ni malsa-

tis ne al manĝajo — ho, tute ne, la duko ja sendadis al ni de

tempo al tempo kun la salajro beletan brutaron — sed al vi-

rinoj ni malsatis. Jam la kvinan monaton ni elrabadis la regi-

onojn de ribelemaj urboj; ĉie estis jam dezerto kaj la kampa-

raj loĝantoj estis lokitaj en urboj bone riparitaj, nevenkeblaj

por kavaleriaj trupoj. Kiam ni rajdis sub iliaj remparoj, ni vi-

dis virinojn kiel vizion el alia mondo, rigardantajn al ni de sur la pinaklo.

Ofte nin ekprenis la dezirego invadi najbaran teritorion,

kie virinoj nenion antaŭsupozantaj vespere venadis kun ba-

releto sur kapo al fontoj por ĉerpi akvon, sed tia ago estus

kaŭzinta sangan malutilon al la afero de la sinjoro duko kaj

al la nia. Nu, iru plue laŭlonge de remparoj de blankaj urboj!

Unufoje ni sukcesis ordoni kontribucion. Brilegan pagon:

bovojn kaj virinojn. La unua kondiĉo estis: Ke ĉiuj hetajroj

eliru el la urbo al ni, kaj kvin virginoj al niaj estroj. Ili venis ĉiuj, la publikulinoj kaj la virginoj, blanke vestitaj, ĉirkaŭprenante sin je kolo kiel fratinoj. Kvin plorantaj virginoj enpaŝis

en la tendojn de niaj ĉefoj. Ho, kia nokto estis tiam! Sed en ĝia mallumo la loĝantoj de la urbo faris atakeliron kaj ni forku-384

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

radis kiel lacpeletaj lupoj. Sed antaŭ ol ni salte eksidis sur la ĉevaloj, ni murdis la virinojn, kiujn ni havis en brakoj.

Kaj plue, plue, kiel lupoj sen kuŝejo, tra fruktodonaj regi-

onoj, kiujn ni piedpremis tiel, ke ili similis ŝoseojn, denove al iu urbo, kies oraj tegmentoj superstaris el blanka girlando de

muroj. Sur ili staris la neakireblaj virinoj.

Mi vidis en tiu tempo kapitanojn mordantajn de malsato

la ekstremaĵojn de siaj lipharoj; iufoje ili enigis al la ĉevaloj spronojn en la ingvenojn, ĝis sango elfluis, devigante tiel ilin

al freneza galopo; alifoje ili sidiĝis antaŭ tendoj kaj trinkadis dum lutaj tagoj kaj noktoj, ĝis ili falis sur la teron kiel mortaj.

Ne alimaniere fartis ni, soldatoj. Ni ekaplodadis kiel pul-

va mino pro ĉia bagatelo. En la tendaro okazadis interbatiĝoj,

dum kiuj fluis sango, kiam la plej bonaj amikoj sin frapis per

sabroj tiom longe, ĝis unu el ili falis sur la teron surverŝita de sango aŭ de elfluanta cerbo. ŝaŭmo fluis de iliaj buŝangule-toj. Mi ridis, kiel ili vipis kaptitan kamparanon, kiu sin tro

defendis, ĝia la karno defalis de lia dorso. Mi vidis. .. Ho, tio estis terura!

ĉu helpis nin la salajro akurate sendata de la sinjoro duko?

Kaj niaj arĝentaj moneroj en saketoj, ĉu ili ne tintis senutile?

Poste venis la printempo.

Mi rememoris pri niaj blankaj virinoj. Iliaj orecindrokoloraj

haroj briletadis en miaj sonĝoj ie sub la suno, kaj estis mo-

mentoj, kiam mi ekvidis ilin starantaj antaŭ mi je maneten-

do.

Je manetendo iliaj rozkoloraj 1ipoj kaj okuloj grize-bluaj

kun oraj haroj!

Niaj blankaj virinoj… Mia kapo brulis kaj la lipoj krevadis

kiel pro soifo al kisoj.

385

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Estis printempo.

Sed mi piedpremis la florojn, kiuj elkreskadis en la herbo.

ĉiu el ili bruligis min en la okulo kvazaŭ ardaĵo.

Ni ne toleris blankajn florojn. Iufoje ni marŝante alvenis al

la bordo de lago blua kiel ĉielo. Sur la bordoj kreskis arboj

tute blankaj. Ni alvenis tien vespere, kaj en luna 1umo ŝajnis,

ke blanka neĝo kovras ĉiun branĉon. Kaj tamen tio estis flo-

roj, blankaj floroj. Tuj ni faligis ĉiujn arbojn, piedpremis la

blankajn florojn, el la branĉoj faris amasojn, kiuj brulis dum

tiu printempa nokto. La floroj kuŝantaj sur la tero estis kuŝ-

pajlaĵo por niaj ĉevaloj.

Ni havis unu solan pasion: volupton al detruado. Tra la

regiono ni flugadis kiel akcipitroj. Hodiaŭ ĉi tie, morgaŭ ali-

loke, de la remparoj de unu urbo al alia. Almenaŭ ni bruligis

la malplenajn vilaĝojn kaj antaŭurbojn. Jam el malproksimo

nin bonvenigis terurita muziko de sonoriloj sonantaj alar-

mon. Sed la blankaj ribelemaj urboj rezistis.

Malantaŭ ni estis dezerto, antaŭ ni terurego.

Sed nenie ĉirkaŭ ni estis virino. Nian tutan salajron ni

estus, enŝutintaj al ili en la sinon, se ili estus alvenintaj. La regiono sen ili estis duoble dezerta.

Iufoje vespere, la trumpetistoj ektrumpetis en malprofun-

da valo, ke ni ripozu. La gardantoj staris ĉirkaŭe; kelkloke sub

kaldroneto ekflamis fajro. Sed ni ne bezonis fajron, la nokto

estis varmeta, luma kiel mateno. Estis ja printempo. Mi ne

desaltis de la ĉevalo, mi ne pensis pri dormo, nur pri virinoj

mi sonĝis, belaj, rozolipaj. Tial la tutan tagon mia koro batis

kaj mia spiro ardis en la gorĝo.

Mi liberlasis la bridon al la ĉevalo kaj lasis min porti kien

ĝi volis. ¯i iris per nerapida paŝo, kaj mi eĉ ne rimarkis la

386

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

direkton; fine ĝi tremetigis la haŭton sur la kolo kaj turnis

sian kapon al mi. Mi ekrigardis ĉirkaŭen. Grupo de arboj, sub

ĝi io hela, kabano …

Mi desaltas el la selo, ligas la ĉevalon al trunko de arbo kaj

frapas al la pordo. Ripete mi ekfrapis, sed ne tro; mi ne havis

forton. Kiam neniu respondadis, mi apogis min kontraŭ ĝi. ¯i

cedis kaj mi eniris. Malpleno, dezerto. Verŝajne ĉiuj forkuris.

La fajrejo estis longe jam estingiĝinta; sur ĝia rando kuŝis

duonbruligita keno kaj fajroŝtono kun tindro. Mi ekfajrigis

kaj la lumo lumigis la dezertajn angulojn de la ĉambro. En la

fono estis ankoraŭ unu pordo, mi eniris tra ĝi kaj —

En la lumo de finbrulanta keno, jen lito kaj sur ĝi dorman-

ta virino … knabino … Brunaj malhelaj haroj ruĝege ekbrile-

tis kaj oni ekvidis blankan brakon. Poste la keno eksiblis kaj

estingiĝis.

Sed en la ĉambro ne estis tute mallume. Fenestro super la

lito enlasis malfortan noktan lumon, kiu kiel aera vualo ple-

nigis la tutan spacon; en blanka dvonlumo mi vidis, ke ŝi es-

tas bela.

En la unua momento mi volis krii pro ĝojo, kiel vulturo

trovinta kaptaĵon. Sed eĉ vorto ne transiris miajn lipojn. Poste

mi sentis senliman ĝojon, ke ŝin trovis mi. Mi kaj neniu alia.

Se nur scius tion miaj kamaradoj! Mi murdos ĉiun, kiu ku-

raĝos enpaŝi ĉi tien. ŝi estas mia.

Mallaŭte, mallaŭte … Mi sentis timon kiel antaŭ io sank-

ta. Virino … Tiel proksime! Mi volis fali surgenue kaj danki

iun. Kaj ŝajnas al mi, ke mi…dankis Dion …

Mallaŭte, mallaŭte…Virino! Tie ŝi kuŝis kaj miaj lipoj soi-

fis al kisoj, ili estis krevintaj pro soifo. Sed ŝi kuŝis tiel konfi-387

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

deme, ke mi ne kuraĝis ŝin veki. Mi ŝin ne vekos, ĝis ŝi mem

vekiĝos —

Mi alproksimigadis la momenton de feliĉo — kaj tamen

malsatis al amo. Sed kiel nesatigita mi malproksimigadis por

pli granda volupto la momenton de regalo, kiu ne maltrafos

min. Nur kiam ŝi. .vekiĝos … ŝi dormas tiom konfideme kaj

senbrue, ke oni ne aŭdas eĉ spiron.

ŝarĝo de feliĉo falis sur min kaj mi havis la brakojn kaj kru-

rojn kiel ligitajn. Eĉ la spiron, se mi povus, mi estus mutiginta en ŝia proksimo.

Ekstere kantis birdo, kaj nokta odoro de herboj eniris en la

ĉambron tra la malfermita fenestro. Unu aŭ dufoje mia ĉevalo

ekhenis.

Mi revis starante, febre revis pri ia sovaĝa paradizo plen-

kovrita de dornaro kaj de blankaj rozoj, sed senĉese mi veki-

ĝadis el la revo kaj ripetis al mi: ”Jen, ĉi tie estas virino”, tiel ke mi ne sciis, kio estas revo kaj kio realo.

Senmove mi staras kaj la nokto daŭras jam eternon. Kva-

zaŭ ĝi ne volus ĉesi. Foriri ĝi ne volas kaj pasas malrapide,

preskaŭ nerimarkeble.

Fine! Oriente — la fenestro direktiĝis al oriento — ekroziĝis

la horizonto, aroj de birdoj vekiĝis kaj ie grilo ekĉirpis. Pos-

te strio da ĉielo blankiĝis kaj ekestis lumo. El malproksimo

ekaŭdeblis trumpetado; jen, niaj trumpetistoj en la tendaro

kunvokas al formarŝo. Ankaŭ mi tute vekiĝis.

ŝi dormis. Belan kapon, malgrandan, infanan, girlanditan

de malhele oraj haroj ŝi havis, metitan sur la blanka brako.

Kaj la kunpremitaj lipoj estis ete rozkoloraj kiel floro.

Jam baldaŭ! Post momento eklumos la suno kaj vekos ŝin,

ĉar la lumo falas sur ŝian vangon. Kaj poste …

388

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Venos la momento de regalo, sed mi ne konas kantojn,

kiujn mi kantus al ŝi, kaj mi ne konas vortojn, kiujn mi dirus

al ŝi. La suno lumos kaj kiel floro en suna lumo floros miaj

kisoj.

Ekstere kantis birdo — ĉar estis printempo — ĉirpis griloj

kaj la ĉielo ardis ĉe la horizonto. Kaj nun: Suno! Suno! ¯ia

malgranda rando, kiel faceto de ringo. Suno! Ora kiel bordero

de flamo.

¯i kisis la dormantinon sur la haroj, buŝo kaj blanka de-

vualita brako — kaj ŝi dormis, sonĝis — pri kio ŝi sonĝis? ŝia

vizaĝo estis enigma, mi ne divenis, pri kio ŝi sonĝas. Ne plu

mi komprenis la virinon.

Nun mi atendis, ke la fluego de lumo ŝin vekos. Ne, ĝi ne

vekis ŝin.

En tiu momento enflugis tra la fenestro du muŝoj, grandaj,

nigraj. Ili zumis kaj dufoje ĉirkaŭflugis la kapon de la knabi-

no. Ili vekos ŝin; mi etendis la manon por ilin forpeli. Sed an-

taŭ ol mi faris tion, ili ambaŭ sidiĝis sur la palpebro de fermi-

ta okulo. Nun ŝi vekiĝos! Ne, ŝi ne vekiĝis. ĉu ŝi ne sentis ilin?

La nigraj muŝoj rampis malrapide sur ŝia frunto kaj eksidis

sur la duonfermitaj lipoj — kaj la dormantino ne vekiĝis.

Mi alpaŝis pli proksimen, la muŝoj ektimigite forflugis ek-

steren, ien en la matenon. Mi timis scii … Sub la fingroj mi

eksentis la malvarman haŭton de la dormanta knabino. Mor-

ta.

La suno kisis ŝin per plej fajraj kisoj, estis printempo kaj mi

malsatis al virino. Kaj tiu, kaj tiu, kiu estis preparonta al mi

regalon, estis morta. Griloj, birdoj, suno!

La ĉevalo ekhenis ekstere. ŝi estis bela, kaj mi tremis pro

teruro. Sed la dormantino estis efektive bela.

389

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Kiam mi estis elirinta eksteren, mi ne sentis plu malsaton.

Sed mia kapo kvazaŭ estus kuntirita per ŝtalaj ringegoj. Mi

eksidis en selon kaj rajdis ĝis la senarbejo, kie la niaj estis

bivakantaj, kaj laŭ iliaj postsignoj post ili, ĝis mi atingis ilin.

Sed malsaton mi ne plu sentis.

1910

(Rudolf Fridrich)

390

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Hana Gregorová*

(1885-)

*Slovaka verkistino kaj feministino vivanta en Bratislava tre ŝatata. *

Organizas sukcese diversajn kulturajn entreprenojn. En pluraj siaj *verkoj ŝi redonas tre fidinde psikologion de virinoj el diversaj medioj. *

*ŝia stilo havas ĉarmon de virina delikateco. *

PATRINO

Hela, vintra nokto.

La luno lumigas montojn malproksimajn, blankajn de

neĝo, fermantajn la horizonton, majeste elstarantajn ĝis la

firmamento. La tuta naturo brilas en vintra, arĝentkolora ve-

sto. En tiu beleco estas plezure paroli pri la arto. Estas agra-

ble, ĉarme.

La harmonion de sentoj kaj pensoj neatendite interrompas

de malproksime sonanta, ĉiam pli laŭta ploro, ĝemplorado de

matura homo.

Spireganta virino kuras sur ŝoseo.

”Kio estas al vi? Kien vi kuras?”

”La edzo min batis, mi petas, savu min; se li min atingos,

li rompos al mi la ostojn.”

ŝi eĉ ne atendas respondon, kuras nur plue. Ekhaltas, ri-

gardas returnen: ”li drinkis” ŝi diras kaj denove kuras.

Ekster la urbo ŝi kaŭriĝis en fosaĵon, esperante ke la edzo

preterkuros, ne rimarkos ŝin.

391

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

”Vi frostiĝos, envenu.”

”Savu min, mi petas … sed mi jam devas kuri, ĉar li min tuj

kaptos.”

ŝi eksaltas el la fosaĵo, iom ŝi kuras, ekhaltas, ĉirkaŭrigar-

das.

Kaj la luno tiel trankvile, tiel belege lumas sur la vintran,

neĝkovritan regionon, tiel kviete ĝi ridetas, kvazaŭ ĝi estus

konvinkita, ke la vivo estas fabelo, ke ĉiuj homoj fartas bone…

La spireganta virino rigardis ĝin kaj timeme ŝi eniris la do-

mon de homoj al ŝi nekonataj, kiuj vokis ŝin, por ke ŝi var-

miĝu. Honteme ŝi eksidis sur seĝo apud malkovrita lito kun

blankaj kusenoj.

”Neniam plu mi revenos al li. ĉe li ne estas vivo, nur eter-

na timo. Mi perlaboros tiom, ke mi povu vivi, kvankam mi es-

tas malsanema, aŭ mi mortos pro malsato, sed al li neniam mi

revenos. Mia vivo estas al mi ja pli kara, ol liaj batoj kaj drinkemo.”

ŝi ekĝemis peze.

”La infanon mi havis ĉe la brusto kaj li, ne timante Dion,

batis min per bastono. Li ĝin elŝiris al mi, ĵetis en la lulilon

kvazaŭ ian … tia ĉarma infano, ne pro tio, ke mi estas patri-

no, sed kredu al mi, kiel anĝeleto.”

ŝi eksilentis. La esprimo de l’ doloro malaperis, ŝanĝiĝis en

esprimon de zorgemo. ŝi rigardas streĉe, kvazaŭ ŝi aŭskultus,

ĉu la infano ne ploras en la lulilo.

”ĉu li estas edzo? ĉu patro?” ŝi demandas post momento,

kvazaŭ el dormo.

”Ne pasas tago, ke li ne estus ebria kaj poste li batas nin,

infanojn — bedaŭrinduletojn, kaj min.”

”Kiom da infanoj vi havas?”

392

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ŝi ektremis, timante de la demando.

”Kvar”, ŝi respondis konfuzite. La sento de zorgo pri la in-

fanoj komencis superi la propran doloron.

”Ili havas baptopatrinon en la vilaĝo”, ŝi diris kvazaŭ por

sia senkulpigo, ”ŝi ilin prizorgu.” ”Mi jam ne povas reveni al

li. Sufiĉis dek jaroj …”, per ia necerta, rompita voĉo ŝi paro-

las.

ŝi rigardas malproksimen. Oni vidas: ŝi pensas pri la infa-

noj kaj dume ŝi konsciiĝas pri sia malforteco, senpovo kon-

traŭ la sorto. ŝi ne kapablas defendi sin kontraŭ ĝi kaj neniu

en la mondo al ŝi helpos.

Kien ŝi foriros de la edzo? Servi? Elĉerpita? Antaŭtempe

maljuniĝinta? Kaj la infanoj? Tiujn turmenti ŝi ne permesos.

Kun larmoplenaj okuloj ŝi rigardas demande.

”Dio mia, Dio, kion mi faru? ĉu mi revenu al li, drinkemulo

— pro la infanoj? Mi prenos ilin kaj iros servi. Manjo jam an-

kaŭ helpos ion.”

ŝi serĉis eliron el la malespera situacio, sed samtempe ŝi

certe sentis, ke kun la infanoj oni ŝin ne dungos en servon.

”Ne ploru, panjo”, ŝajnis al ŝi, ke ŝi aŭdas la voĉon de Zu-

zanjo.

”Ho, infanoj miaj, infanoj, mi tamen revenos. Kiamaniere

mi vin forlasu?” ŝi pensis.

Eksilentis du virinoj. Unu feliĉa, riĉiganta sian vivon per

arto; la dua, elĉerpita de laboro, dolorplena. Ili strange rigar-

das

unu la alian.

Tiu feliĉa ĝenita per la fremda doloro en la trankvileco de

bonfarto, malrapide leviĝas, prenas kusenon de la lito, metas

ĝin

393

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

sur divanon.

”Kuŝiĝu”, ŝi diras kompateme, emocie.

Tiu alia rigardas konfuzite, kortuŝe.

”Kiamaniere mi kuŝiĝu, mi bedaŭrinda virino. Dio scias, ĉu

eble la malgranduleto ne ploras pro malsato? Kaj mi eĉ timas,

ke tiu…batos Zuzanjon.” Kaj en la dolorplenaj okuloj subite

ekradiis la radio de l’ amo al 1a infanoj kaj enportis varmon

en la tutan atmosferon.

”Mi tamen iros hejmen, mi petas, kaj ne koleru, pardonu.”

Kiel ombro ŝi eliria tra la pordo.

1912

(Vilma Kowariková)

394

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Jaroslav Durych

(1886-)

Tre ŝatata prozisto. Dekonvinka serĉanto de la Absoluto, kiun li kredas revelaciita en la doktrinaro de kalolika eklezio. En disputo inter la religiaj tradicioj reformacia kaj kontraŭreformacia, ambaŭ vivan-taj en nia nuntempa kultura vivo, li staras ĉe la partio kontraŭreformacia, kies pozicioj estas malpli firmaj laŭ la nombro de aŭtoritatuloj kaj laŭ resono en la popola opinio. Sub la baroka stilo de liaj prozo kaj versoj subestas la postmilita ekspresionismo kritikanta la ruini-

ĝantajn instituciojn sociajn kaj etikajn kaj pledanta por novaj aran-

ĝoj kolektivismaj sen ia ajn provo skizi almenaŭ la konturojn de la so-pirataj novaranĝoj. El tio rezultas apoteozo de malriĉeco, ekziliteco, *socia revoluciigado; sed samtempe ankaŭ intereso pri subkonscio, ple-zurado pri deformiĝinta realeco, sensa voluptemo ekstaza viziemo. *

Pasie li sopiras je savo per kristanaj amo, humileco, simpleco, kaj graco. La monogamio estas la sole ebla idealo de ama vivo; la pilgrimado de viro al la virino destinita al li laŭ la deeterna detemino estas ĉe li *plurfoje centra motivo por konstrui historiojn nuntempajn aŭ el epokoj pasintaj. *

TRI DUKATOJ

Jozefo Ôvestka post la morto de sia patro tuj transprenis la

elektroteknikan entreprenon, faris interkonsenton kun la

patrino pri la ĉambroj, kiujn li lasos al ŝi nur en neeviteblaj

okazoj kaj kiujn li lasos ekskluzive por si, kaj ili fiksis eĉ la horojn, kiam oni ne malhelpos nelongan interparolon. Li ek-siĝis el diversaj unuiĝoj kun bonfara karaktero, li klarigis ĝen-

395

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

tile al kelkaj amikaj familioj la multekostecon de sia tempo,

poste li superŝutis sin per amaso da laboro kaj baldaŭ mont-

ris, kiamaniere oni ŝparas monon kaj regas la entreprenon.

Iom da tempo li tagmanĝis samtempe kun la patrino ĉe la

tablo. Sed poste post la sufoka laceco de la antaŭtagmezaj

horoj li permesis al ŝi tagmanĝi ne atendante lin.

Proksimiĝis la aŭtuno kun pluvo kaj koto. Iun tagon en la

grizan, malafablan korton enveturis unuaklasa nova aŭtomo-

bilo brilante per sendifekta poluraĵo kaj puraj vitroj. La juna

mastro

subite komencis elveturadi. Li portis vestojn, el kiuj oni po-

vis bone diveni lian havaĵon. Iun tagon li vizitis la bankon kaj

igis montri al si dukatajn monerojn. Li elektadis tre zorge,

kvazaŭ ili havus diversan valoron. Poste li enpaŝis la aŭtomo-

bilon kaj veturigis sin sur lokojn, kie estas, eĉ dum tago, mi-

zero kaj mallumo.

La maŝino spiregis kaj kuregis supren sur abruptan kru-

taĵon. La koto ŝprucadis sur la fenestrojn, akvo plaŭdis sub la

gumaj radringoj. ĉe la angulo de du abomenaj stratoj antaŭ

enirejo en antaŭurban gastejon la veturilo haltis kaj Jozefo

Ôvestka elpaŝis. Gastejmastro kun malpura velura ĉapeto jam

ridetis el la vitra pordo. La veturilo veturis plu tra la strato por povi sin turni, Jozefo Svestka haltis sur la trotuaro, viŝadis

sian oran nazumon, kiun li ne bezonis, kaj rigardis la longan

vicon de laboristoj, laboristinoj kaj infanoj irantaj tagmanĝi.

Oni aŭdis tagmezan sonoradon, ĝemon, tondron kaj muĝon

de fajfiloj kaj tuboj, bruadon de vagonaroj, tintadon de peze

ŝarĝitaj veturiloj, zumadon kaj muĝadon de elektra tramo kaj

de ĉiuj tiuj aĵoj, kiuj ridinde kuregas tra urbaj stratoj kaj trans-veturas tion, kio ekvagos sub iliajn piedojn. Aroj de paliĝintaj

396

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

homoj nigrigis la trotuarojn, kvazaŭ ili estus ricevintaj for-

permeson el tomboj, por mordi en siaj malriĉaj loĝejoj la

amariĝintajn restaĵojn de mizera vespermanĝo. Iris tie ĉi vi-

roj kaj virinoj kun tornistroj kaj kruĉoj, patrinoj kaj infanoj,

kvazaŭ vekitaj el sonĝo, serioze, neniu ridis; sole la infanoj

ridis, sed tiuj ankoraŭ sciis pri nenio. ŝajnis, ke la amariĝanta pano kaj la fermentantaj restaĵoj de supo kaj kafo mokas ilin,

ke iu ilin trompas per mizera nutraĵo, kiel oni trompas mal-

dikajn ĉevalojn dum mizer-epoko per verde kolorigita ba-

laaĵo. Eĉ la vestoj de tiuj ĉi malriĉaj homoj estis sole iaspeca

groteska fantasmagorio, kiu ne povas kaŝi la mizeron de kor-

po kaj animo, kiel papermaskoj dum la plej simplista masko-

balo. Eĉ tiu laboro, pri kiu atestis iliaj kaloj kaj sulkiĝintaj, nigriĝintaj vangoj kaj kavaj okuloj malbonodoris pro la fumo

de abomene ridindaj laborejoj, kie oni el koto fabrikas koton

kaj el balaaĵo balaaĵon. ĉion ĉi ekvidis Jozefo Ôvestka en unu-

sola momento, ankaŭ tiujn homojn, ankaŭ la gastejmastron,

kiu aspektis sur la vitro kvazaŭ presita el multkoloraj trans-

glueblaj bildoj, kiajn vendas papervendistoj al malriĉaj infa-

noj po kvin por krejcero, kaj la figuron de la gastejmastro

sufiĉus forskrapi for de la vitro kaj forlavi per salivo kaj li

estus for; li vidis kiel turnas sin lia aŭtomobilo, kiu estis an-

kaŭ nur kompatinda ludilo el ladaj rompaĵoj poluritaj per

bot-ciro: kiel la preterirantoj rigardis antaŭe la aŭtomobilon,

poste lin, kaj komprenis, ke la aŭtomobilo apartenas al li. Kaj

en rapido li ekvidetis estaĵon venantan de supre, sed ties oku-

loj ne multe perfidis. Iris tri knabinoj, sed ne interparolis, ĉiu iris aparte. Ili estis eble skribistinoj aŭ vendistinoj el la kar-bovenda entrepreno, vestitaj kun duobla malriĉeco, kiu klo-

podas rimarkigi profesion diferencantan de la profesio de

397

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

taglaboristinoj per pli bona titolo kaj malpli bona salajro. El

iliaj okuloj oni legis, ke ili havas dudek ĝis tridek guldenojn

monate, hejme malsaton, ĉambron plenan de gefratoj, nepa-

gitan lupagon, ŝuldon ĉe la butikistino kaj en bretaro unusole

la odoron de malvarma kafo kaj de musoj. Tra la nesufiĉe ri-

paritaj truoj de malkaraj gantoj videblis la frosteco de la ma-

noj. La jupoj estis malnovaj, plurfoje rekudritaj. Kaj Jozefo

Ôvestka disbutonumis sian multekostan peltsurtuton, kiun li

aĉetis en la plej bona magazeno, tiel ke videblis la efektiva

foko kaj perfekta metieco, kaj elmetis el la poŝo ledan ujon;

tiam ŝajnis al li, kiom naŭza estas lia pelto, kiom ridinda la

fasono, kiom peza kaj abomena estas la brilanta tuboĉapelo

sur lia kranio kaj ke la ora nazumo sur la nazo estas kvazaŭ

okuloj de insekto naŭza kuranta en malpuraĵo. Pli bone estus

foæeti ĉion kaj kraĉi sur tion kaj tamen eble oni povus uzi la

fokan pelton por viŝi per ĝi la malsekajn kotplenajn piedojn

de la nudpieda vagulino, kiu ie malantaŭ la barilo ŝtelas kaj

almozpetas. Li foliumis en la fakoj de la monujo; ĝi estis tre

ŝtopita. Dume liaj okuloj leviĝis kaj renkontis la okulojn de la

knabino, kiu estis certe la plej mizera kaj la plej malsata. ŝiaj okuloj lin vidis. Ili estis mallumaj kaj la vizaĝo estis tiom pala, kvazaŭ oni estus ŝin reviviginta el sveno pro malsato, sed ne

satiginta. Ili rigardis lin kaj strangaj fajreroj ekbrulis en ili. ŝia vesto intencis esti pli bona ol la vesto de knabino portanta

surdorse sakon da karbo, sed mankeco ridis el ĝi tra la mal-

forte kunkudritaj ŝiraĵoj kaj neripareblaj makuloj. Singarde-

me ŝi iris, por ne perdi la malfermiĝantajn ŝuplandojn, por

eviti la krevon de io ajn en sia vesto, kiu konsistis el ĉiaj ripa-raĵoj kaj pecoj: hejme ne estis versimile eĉ peceto da kudro-

fadeno. ŝiaj okuloj jam ne rakontis pri la esperoj de simpla

398

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

knabino, kiam ŝi post mallonga semestro en komerca lerne-

jo ricevas la unuan postenon kun kelkaj guldenoj, el ŝiaj oku-

loj oni povis vidi, ke ŝi volonte rezignus pri ĉiuj revoj, kiuj jam delonge neniiĝis, se ŝi nur povus sur io sin ekteni, ien foriri.

ŝi ekvidis, kiel sinjoro pelt-vestita esploradis paketon de bankbiletoj, ŝi vidis lian aŭtomobilon kaj sentis, kiel ŝia vesto ŝin tranĉas per ĉiuj siaj kadukaj fadenoj, per kiuj ŝi riparadis

ĝin, en la korpon kaj en la koron. ŝi suspektis, ke tiuj obtuze

rigardantaj okuloj paŝtas sin kiel sovaĝaj bestoj kun akrigita

kaj artifika atento en ŝiaj okuloj kaj en ŝiaj pensoj.

Li alternigis dum momento, kiam ŝi povis fari preskaŭ kvin

paŝojn, la plej enigman kaj la plej mortan rigardon kun la ri-

gardo de tigra manĝemo, kiu ekbrilis dum unusola momen-

to kaj ne povis esti malatentata de ŝi. Eble ŝi estus ruĝiĝinta

pro doloro, se ŝi estus havinta pli da sango. Poste aperis la

moka esprimo de memscia supereco kaj malalta malĉasteco.

Kaj ree tio transflugis sur la vizaĝo kiel rebrilo de elsaltinta

flamo. Li tenis en la manoj pezan paketon de mono kaj li ĵe-

tus ĝin sub la piedojn de iu, por ke la homoj interbatiĝu pro

ĝi, sed al tiuj malriĉaj knabinoj li ne estus tion ĵetinta, ili rajtus sole rigardi, kiel la ceteraj interbatiĝas kaj frapas per pugnoj.

Kiam ŝi iris preter li, li enmetis la manojn en la poŝojn kaj

surprenis el la bunta vico de siaj senhonestaj aspektoj la plej

stultan kaj la plej lascivan: kvankam li ne estis malbela, kiu

vidis lin en tiu momento, devis supozi, ke liaj manoj estas

dikaj kaj grasaj, lia ventro ŝvelinta, la dentoj plombitaj per oro kaj la animo malnobla kiel animo de seksperisto. Li sentis

bone, ke la mizera, knabino vidis tiun ekspozicion de lia ani-

mo kaj ke ŝin en la koro bruldoloras terure kaj freneze io, kio

399

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ne estas estingebla eĉ per memmortigo. Li restis ankoraŭ

tempeton staranta, por ke ŝi sentu post sia dorso ankoraŭ lian

proksimecon; li turnis la kapon post ŝi; ŝi ne retrorigardis, sed ŝi certe sentis, ke li ŝin rerigardas. Kiam li vidis, ke ŝi tiom

malproksimiĝis, ke ŝi jam ne aŭdos liajn paŝojn, kiam li iros

en gastejon al la diketa mastro, li butonumis sin kaj enpaŝis.

Neniu supozis, kio efektive okazis, kaj plej malmulte la gastej-

mastro, kvankam li staris en la pordo kaj atendis la gaston.

Jozefo Ôvestka manĝis laŭ la manĝokarto de kuirejo dua-

aŭ triaranga kaj trinkis bieron, ne pro gusto sed por ne ŝajni

tro rimarkinda.

Dume iris Lidia Smiôkova hejmen: Malrapide, ŝi povis ja

nenion malfruigi. ŝi povis resti en la karbovendejo, sed ne ĉiu

bezonis scii, ke ŝi ne havas hejme eĉ peceton da pano, nek ĉe

si heleron. Hejme, laŭ scio, estis terure, sed almenaŭ la pen-

soj povas sin dumvoje alkroĉi al io. Hodiaŭ ja estis por ŝi tago

de teruriga decido.

Hejme ŝi havis maljunan patron kaj maljunan patrinon.

Labori ili jam ne povis, almozpeti en la proksimo estis mal-

permesite al ili kaj en pli malproksimajn stratojn ili jam ne

sukcesis veni kaj Lidia jam la trian tagon dum ĉiu iro hejmen

timegis, ke ŝi trovos almenaŭ unu el ili morta pro malsato.

Estis la mezo de novembro. Jam en oktobro ŝi prenis sian

tutan salajron novembran kaj havis ankoraŭ ŝuldojn ĉe la ku-

nulinoj, lupagon ili ŝuldis kaj ili angoris la momenton, kiam

ili jam tamen estos elĵetitaj el la mizeraj truoj sur la straton.

Ili loĝis en dometo tie, kie la antaŭurbo jam finiĝas kaj kie

komenciĝas brikejoj, ŝtonfosejoj, kaj kie kelkaj sentaŭguloj

loĝas en teraj truoj. Ilia dometo estis kvazaŭ kungluita el koto, povis ĉiun tagon fali kaj eble sole tial ne kuraĝis ĝia posedan-400

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

to elmigrigi la familion Smíôek, por ke la komisiono ne igu la

dometon malkonstrui. Proksime estis konstruitaj kelkaj unu-

etaĝaj domoj, sed la lokon, kie estis konstruita tiu ĉi dometo,

neniu volis aĉeti. ŝi portadis hejmen dudek kvin guldenojn

monate, sed nun ŝi estis devigita preni antaŭpagojn kaj labori

dum monato sen salajro. La patro antaŭe disrompadis gru-

zon, la patrino almozpetadis kaj gajnadis kiel mizera poho-

ra servantino, sed nun ili jam ne povis kaj la salajro de ilia

filino jam ne sufiĉis por ŝuldoj kaj nutrado. La malsano kaj

morto de la lasta filo rabis al ili ĉion. Per obstina laboro kaj

multjara malsato ili rezistis kontraŭ la falo de sia familio dum

kelkaj jaroj. Ilia mortado daŭris jam longe. Ili ne havis rajton

je malriĉulejo kaj la mona subteno estis ofende ridinda. Ili

defendis sin kontraŭ memvola morto, kiu sin tion insiste en-

trudas, kaj ili preferis elekti multjaran morton pro malsato.

ŝi sciis, ke ŝia veno hejmen estas la unusola manĝaĵo por

tiuj ĉi maljunaj homoj. ĉiam ŝi iris volonte, sed hodiaŭ estis

amare al ŝi, ŝi estus volinta plori, ĝis kiam ŝi dispremos siajn

okulojn.

Sed pli akutaj ol ŝia malĝojo estis la novaj subitaj naŭzo kaj

timego, kiam ŝi nun ekvidis Jozefon Ôvestka. ŝajnis al ŝi, ke iu

ĵetas al ŝi ŝtonojn kaj kuras post ŝi tiel, ke la koto de sub liaj piedoj ŝprucas al ŝia kapo. Unuafoje ŝi ekvidis lin antaŭ kelkaj

semajnoj. Tiam estis mizero, sed tamen ŝi satmanĝis kaj es-

tis pli

gaja. Li estis vestita ne sintrude sed bone. Iliaj okuloj sin renkontis kaj ekbrilis. Poste ili reciproke retrorigardis kaj an-

koraŭ unufoje.

Poste ŝi vidis lin la duan fojon, ŝajnis al ŝi, ke li jam volas

401

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

alproksimiĝi, sed ŝi sentis malkonfidon, lia vesto ja povis diri

a ŝi, ke li, pro rendevuo kun ŝi, povus fariĝi minimume stran-

ga. Li venis la trian fojon, sed tiam liaj okuloj jam estis mal-

varme esploremaj kaj ŝi ilin evitis. Poste ŝi vidis lin plurfoje

denove, sed ŝi rimarkis, ke li strange aspektas, strange sin ves-

tas, strange rigardas, ĉiun tagon pli okulfrape kaj pli antipa-

tie. Poste li ekzamenadis ŝin ofende kaj moke, vestadis sin

pompe kaj afekte tiel, ke ŝi komparadis lin kun malbelaj aĵoj,

sed liaj okuloj estis daŭre post ŝi. Kaj hodiaŭ tiu timiga, abo-

mena rigardo, kiu ŝiris la kadukajn kunkudrojn de ŝia vesto

kaj mordis ŝin surkorpe! Tio okazis al ŝi hodiaŭ, kiam ŝi es-

tis prenonta kuraĝon por la plej granda doloro. Kvazaŭ tiu

rigardo urĝus ŝin por tio.

ŝi venis hejmen kaj provis rideti. Ordigadis en la ĉambre-

to, balais, aranĝis la randojn de flikitaj littukoj. La ĉambreto

estis malgrandeta, kun unu malalta fenestro, sen kurtenoj.La

forno estis malgaja, nur iom da cindro ili estis forgesintaj el

estintaj tagoj. Malantaŭ tiu ĉi ĉambro estis ankoraŭ malgran-

deta ejo kun fenestreto kiom manplato. Tie estis ŝia liteto

ŝanceliĝanta, fendiĝanta, kun malgranda kuseneto kaj maldi-

ka kovrilo, ĉar la plumkusenojn ili vendis jam antaŭlonge.

ŝrankon ili ne havis, sole dratan hokaron por vestoj kaj tiuj

ĉifonoj ne estis multaj. En malgranda eluzita kofreto ŝi havis

el sia iama dotaĵo iajn ridindajn restaĵetojn. La maljunuloj

dormis en la antaŭĉambro sur bretoj, la pajlo estis kovrita per

disŝiritaj sakoj. Malbonodoris tie ĉi argilo kaj museco. ŝi de-

metis la bluzon, ŝi timis disŝiri ĝin dum laboro, prenis balai-

lon en la malbone nutritajn manojn kaj penis ordigi, ion aran-

ĝi kaj ornami por sia terura edziĝnokto, nesciante ankoraŭ,

ĉu ŝi trovos fianĉon. La maljunuloj observis ŝin, sub la glacio

402

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

de iliaj okuloj pulsis senpove timego, kiu ne havis forton por

trarompi per ekkrio.

”Lidinjo, vi ne rajtas!” ekĝemis la maljunulo.

Sed en tiu ekkrio estis tiom da mizero, ke ŝi ne povis fari

alion ol daŭrigi sian laboron. ŝi traskuetis sian malriĉan ku-

seneton, la plumaro estis kunpremita, kaj ĉia tia detalo povis

havi signifon en ŝia sanga projekto. La maljunuloj ne kuraĝis

eĉ spiri pro surprizo antaŭ la giganta sortludo; jam kelkajn

tagojn ili estis malsatantaj kaj Lidinjo estis forta kaj juna, ŝi povis facile ilin forigi. Kiom helpas, ke ili ploris kaj timis, ke la patrino rajtas por infano suferi la plej grandan honton, sed

infano tion fari ne rajtas, se ĝi ne volas murdi ilin. Volonte ili forirus ien, kie ili povus kaŝi sin de la homoj kaj ĝisatendi la

certan morton, sed estis jam malfrue, ili preterlasis la mo-

menton, kiam la fortoj permesis ankoraŭ al ili fari kelkajn

paŝojn. Kiam ŝi komunikis al ili sian decidiĝon, ili ne kredis,

timis kredi kaj atendis miraklon aŭ ian neatenditan solvon.

Sed la fantoma momento proksimiĝis senhalte. ŝi konsolis

ilin, ke tio estas sole por mallonga tempo, kiam ŝi pli bonfar-

tos, estos pli bele, ŝi aĉetos al si novan veston, ili transloĝiĝos kaj ĉio falos suben kiel ŝtono en koto. Sed tia konsolo ilin

mordadis venene.

ŝi mem estis pereige ekscitita kaj klopodis kaŝi al siaj ge-

patroj sian eksciton, sed iliaj okuloj estus ŝin vidintaj tra de-

kobla muro. ŝi ja vidis plurajn knabinojn, kiuj iris gaje kaj la

duan tagon revenadis kun rido kaj provoka mieno, ĝojante je

tio, kio ree venos; sed ŝi ne komprenis. Eble tio tamen ne

estas tiom terura. Antaŭ sia decido ŝi havis multajn sendor-

majn noktojn kaj kapdolorojn, sed ŝi vidis la mizeron depost

sia juneco, kaj kiam ŝi revenadis tra la grizaj stratoj kun es-

403

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

tingiĝintaj domaj fenestroj, pensante pri vivo de knabinoj,

kiuj ĝojas kaj gajas, vokis al ŝi la mizero el anguloj: ”Do, kiam venos ankaŭ vi?”

Sed malfacila batalo, manko, malsanoj kaj mortado lerni-

gis ŝin pri malmoleco. Fantomoj sonĝaj flustris al ŝi pri miloj

de reloj sub viadukto, pri griza malhela rivero, sed ŝi ja havis

iam modestan kaj silentan revon pri malriĉa feliĉo kaj iam

brilis la vivo kiel suno en koto. Iam svatis pri ŝi knabo el fa-

brikejo, li estis kuraĝa kaj aroganta kaj fine ŝin forlasis. Kiam ŝi iradis jam en la kancelarion, svatis ŝin malriĉa vidvo kun

kelkaj infanoj. ŝi vidis, ke la gepatroj estus dediĉitaj al mor-

to kaj ke la vidvo mem ne kalkulis. Poste venis nur kelke da

mokemaj junuloj, kiujn ŝi rifuzis.

Hodiaŭ la kancelarion ŝi jam ne atingus. ŝi havis malsaton

kaj estis tro ekscitita. Kio venos! Kia naŭzo povas veni! ŝi son-

ĝis kvazaŭ en febro, ke povus veni iu, kiu varmigus ŝin per

amo, kvankam mallonga kaj dolora, tamen arda, ke tiu tem-

po tamen forfluus pli facile. Sed kiom valoris mediti! ¯i estis

la lasta momento, frostis en ŝi pro teruro, ke ŝi aŭdacas tro

malfrue. ŝi povis scii, ke ŝi iam estos devigata, kaj ŝi devis tion kuraĝe fari. Pli frue eble ŝi estus povinta sin vendi profitdo-ne, sed hodiaŭ ne restas al ŝi tempo kaj forto por povi serĉi,

por povi elekti. Kaj tiam ŝi sentis en la buŝo naŭzon, pli mal-

luman ol la plej mizera doloro, tion, kio estis profunde sub

teruro kaj doloro.

Estis merkredo, posttagmezo; tiu tago kaŭterizis sin en ŝia

memoro. ŝi ne sciis ankoraŭ kion kaj kiel ŝi faros; ŝajnis al ŝi, ke ŝi devus demandi, ŝi ja estis tiom nesperta. Sed kiun? Ruĝo

kolorigis ŝin, jam ŝi aŭdis la mokon, kaŝis sin en angulon kaj

ŝi estus plorinta, se ŝi povus. Eĉ por tiu informpeto mankis

404

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

jam tempo. ŝi estus jam antaŭlonge irinta en fabrikejon aŭ

por servi, sed antaŭe ŝi ne povis kaj nun estas malfrue. Nun

ŝi volonte irus areston, sed oni maldungus ŝin, ŝi perdus la

postenon kaj ŝi devus denove komenci en mizero ankoraŭ pli

granda. ŝi ne volis imagi al si la kadavron de la gepatroj. Ja

eble transiros kelkaj tagoj kiel tempesto, ŝi maldormos kel-

kajn maldolĉajn noktojn, ŝi tremetos kelkajn tagojn pro fros-

teco kaj naŭzeco kaj poste ŝi rekonsciiĝos kaj eble ŝi fartos ne

bone sed ankaŭ ne plej malbone. ŝi tiel sidis longe kaj prok-

simiĝis krepusko. ŝi prenis febre kuraĝon kaj elkondukis la

gepatrojn el la kabano. Ili protestis kaj vokis per teruraj pre-

ĝoj kaj per timegaj ĵuroj por helpo. Sed ŝiaj manoj estis for-

taj, ŝi forkondukis kaj forportis ilin al ermita maljunulino kaj

petis pardonon, ke ŝi estas devigita anstataŭi en la fabriko

amikinon.

”Lidinjo!” ŝi aŭdis ankoraŭ singulton kaj la koro ŝin ekdo-

loris, ŝi rapidis eksteren por ne fali en la pordo. Kio venos

nun! ĉu ŝi ne estos devigita kontentiĝi pri la unua malriĉulo,

por ke ŝi povu por kelkaj duongroŝoj aĉeti vespermanĝon?

Kiomfoje ŝi devos iri tra la strato kaj peti eble eĉ kun ploro!

ŝi ja perdis eĉ la tempon por tiu fantoma sukceso. Eble ĝi eĉ

ne rajtos peti pli grandan sumon por la unua oferto de sia

infana korpo, kaj ĉu iu trompos ŝin, mokos ŝin kaj forkuros

sen pago kaj ŝi estos malsata kaj mortante ŝi serĉos en la de-

zerta nokto plue. Jam ŝi estis sur la strato. Estis nebulo, mal-

peza pluvo ŝprucadis en lumantajn lanternojn, marĉetoj bri-

lis, malsupre bruis stacidomo en lumo de maloj da lampoj.

Kaj tamen estis al ĝi iel facile, preskaŭ gaje. ŝi aŭskultos, kiel batas ŝia koro, ŝi sentis ĝin bone. ŝi estis ekscitita kaj atende-ma. Ju pli frue, despli bone. Kaj tamen ne estis al ŝi ĉio ega-

405

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

la. ŝi ektremetis, kiam venis abomena estaĵo, kiu triobligus

ŝian malĝojon. Sed kiom valoras kalkuli! ŝi meditis kien iri,

kiam ŝi subite ektremis kaj plumba koloro kovris ŝian viza-

ĝon.

ŝi ne povis erari, ĝi estis li. Li estis veninta kiel malbona

profetaĵo kaj teruro de ŝia rivo. Kiel kaj kien fuĝi? ŝi estis kiel ensorĉita, piedoj ŝiaj ŝtoniĝis. Kaj tamen ŝi volonte kurus, eĉ

en la plej malaltan malĉastejon, kaj tie ŝi eĉ ridus kaj ĉion

farus, sed sole al li ne! ŝi volus iri preter li rapide, por ke eble

—! Sed ŝi ne povis, ne povis, ŝajnis al ŝi, ke ŝi falos pro sveno kaj vekiĝos en liaj naŭzaj brakoj per la varma salivo de lia

idiote kisanta buŝo. ŝi iris, sed ŝi iris malrapide, kaj devis rigardi lin kiel konsternita besto. Li iris malrapide kontraŭ ŝi

kaj rigardis ŝin, kaj despli malrapide ŝi iris, ĝis kiam ŝia koro ĉesis bati kaj ŝi estis devigita halti. ŝi estus ridinta pro teruro. ŝi vidis tiujn enigmajn okulojn, kontraŭ kiuj ŝi ne kulpis,

kaj tamen ili nun estis venantaj. Li alproksimiĝis kaj deman-

dis malvarme: ”ĉu mi povas iri kun vi?”

ŝi tremetis. Estis malvarme, malvarme. Li staris kaj rigar-

dis ŝin. Estis jam malfrue. ŝi ne volis ekrigardi en liajn oku-

lojn, sed ŝi devis. ŝi vidia, ke ŝi rigardas ĝis en la koro, ĝis

kiam tiu rigardo bruis en la koro. ŝi resendis rigardon al li, ĉu tamen estas li. ¯i estis li. ŝi kapjesis.

Ili iris senvorte kun okuloj mallevitaj. Sur la ŝoseo estis ne-

niu. ŝia koro batis tre rapide, sed la decido estis jam preta.

Jam malpeziĝis io en ŝi. Jam ŝi ne pensis pri tio, kio venos.

Enkondukis lin en la kabanon. Trovis peceton de kandelo,

bruligis ĝin kaj firmigis sur la tablon. Poste kun ia obstinega

malardeco, kiu en alia situacio povis esti ofendo, ŝi diris: ”De-

metu la surtuton!”

406

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Li demetis la pelton kaj ĉapelon sur la liton de la maljunu-

lo, sidiĝis sur malnova seĝo kaj apogis la kapon.Li rigardis

silente

Lidinjon. ŝi observis lin kaj li aspektis al ŝi alia, ol kiam ŝi vidis

lin la unuan fojon. Sed ŝi ne fidis. ŝi timis, ke la gepatroj, revenos. ŝi ekparolis lin kun la fiereco de tomba signifo:

”Sinjoro, la tempo pasas kaj miaj gepatroj revenos.”

Li rigardis ŝin kaj dum tiu rigardo ŝi ekhontis. Sed la vor-

to

estis jam elparolita.

”La tempo pasas,” li ripetis mallaŭte, ”ŝajnas al mi, ke es-

tis la plej urĝa tempo por mi.”

Lidinjo rigardis tion kiel signon por sin prepari. ŝi levis la

blankajn manojn al sia gorĝo. ŝi ne volis lin rigardi, sed tuj

kiam iliaj okuloj dum tio renkontiĝis, ŝi jam ne povis cedi kaj

ŝi devis sin disbutonumi rigardante en liajn okulojn. Sole per

fiera kuntiro de la lipoj ŝi defendis sin kontraŭ la perforto de

liaj okuloj, kiuj minacis, ke li estus treege batinta, se li estus malfruiĝinta je tempospaco. ŝi disŝiris la manikon, kaj ektimis. ¯i estis kiel la lasta tribunala decido. ŝi do jam havis ne-

nion por vesti, nun ŝi jam devis esti tiel. Sed ĉu tio iom gra-

vas? ŝi restos tiel! Li metis manon sur ŝian ŝultron. La ĉemi-

zo estis tenita per pinglo, kaj kvankam ĝi estis la plej bona,

kiun ŝi konservadis en la kofreto; ĝi estis priplorinda eĉ por

ŝi mem. Nun la pinglo sur ŝultro elfalis, kaj en la ĉambra

duonlumo ekbrilis kaj pia mallaŭteco la blanko de knabina

netuŝita ŝultro. ŝi atendis. Sed en tiu momento ŝi ekaŭdis ion

el la strato. ŝi ektimis, ĉu ili iras, ĉu ili venas. ŝi ekrigardis lin kaj ŝia koro ektremetis. ŝi tenis la defalintan randon apud la

407

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ŝultro kaj saltis rapide kaj pasie al la pordo, levis la manon tiel strange blankan kaj riglis la pordon, por ke neniu ilin surpri-zu, kaj li bone vidis, ke ŝi saltis kiel tigrino, kiam oni forprenas al ŝi la idojn; poste ŝi falis sur lian bruston kaj ŝajnis al li, ke ŝiaj blanka frunto, blanka gorĝo, blankaj ŝultroj ĉirkaŭprenas kaj varmigas la liajn, vidis la angoran elspiron de ŝia bru-

sto kaj ŝian tremon.

”Iru!” ŝi elkriis malespere kaj tiris lin post ŝi en la malgran-

dan ĉambreton, ke oni ne vidu ilin tra nekovrita fenestro. Po-

ste ŝi kuris rapide por la kandelo, ŝi oscilis kvazaŭ, kaj jam ŝi sidis apud li sur sia lito kaj singultis. Tiam li alpremis ŝin al si kaj klinis al ŝi la kapon. Li sentis alfluon de sango al la okuloj; jam li tuŝis per la vizaĝo ŝian vangon kaj liaj lipoj malrapide serĉis ŝiajn lipojn, sed ili ne kuraĝis la kison, nek kuraĝis foriĝi de ŝiaj lipoj. Al ŝi estis strange, ŝajnis al ŝi, ke ŝi estas subite inter miriga silento, tia silento, kia eble ne povas ekzisti en la mondo, eble nur post la tombo. En tiu silento ŝi aŭdis

sian koron kiel alarman sonorilon, ĝi batis forte kaj laŭte, sed

ŝi ne povis distingi, ĉu ĝi estas timo aŭ nostalgio. Kaj kiam ŝi

sentis la proksimecon de liaj lipoj, ŝi rekolektis la tutan for-

ton de siaj brakoj kaj alpremis lin al si, singultante.

Poste ŝi eksilentis kiel birdido kaj rigardis lin. Sur liaj lipoj estis fiera rideto; ŝi rigardis denove en tiujn okulojn. ŝi rigardis atente kaj ŝiaj okuloj nigris sub la belaj brovoj. ŝi ekvidis en liaj okuloj larmojn briligitajn per rideto. ŝi rigardis ilin kun surprizego kaj sentis subite strangan ĝojon, abrupte brulan-tan ĝojon, ke ŝi kuŝas en brakumo sub tiuj okuloj. ŝi deziris

al si, ke li tiel tenu ŝin eterne, ŝi estu malsata kaj nuda, ke ŝi brulu sur la tuta korpo premante sin al li.

Tiam eksonis elekstere bleko, kvazaŭ granda maljuna bufo

408

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

estus kaptita per fenestra kadro kaj forte kaj akre blekus kaj

plendus. Poste dua, kiel se hundo sible ululas ekstere antaŭ

pordo, aŭ kiel se al la musoj akvo fluas en la truojn. Poste tiuj sonoj intermiksis sin kaj io plaŭdis malantaŭ la fenestro, kiel

se vagantaj vespertoj batas sur fenestrojn. Poste tiuj sonoj

rapide plifortiĝis, alternadis kaj malaperadis, jen frapo, pos-

te kelkaj frapoj sinsekvaj, kvazaŭ iu batus per kotbuletoj, po-

ste ululo kaj ploro, kiel se vento siblas, kaj poste ŝajnis al ili, ke tiu ĉi koncerto de sufokataj bestoj havas aspekton de homaj voĉoj, de homaj paŝoj kaj de homaj movoj. Ili aŭskultis

streĉe kaj rigidiĝis pro teruro. Ili aŭdis teruran ĝemadon: ”Li-

dinjo! Infano nia! Helpon!”

¯i estis la maljunuloj; ili tamen rekolektis la fortojn, fuĝis

el sia ekzilejo, kun freneza peno ili provis savi sian filinon

plorante, vokante kaj frapante sur la fenestron. En tiu teru-

ro ili eĉ ne ricevis la ideon elrompi la fenestron. Poste ili ti-

mis, ke tiu terura homo ŝin premsufokos. Li eliru mallaŭte kaj

ne revenu plu! Kaj ili vidis, ke ĉio estas vana, kaj ke ili povus atentigi la homojn, kiuj poste povus eltiri Lidinjon nudan en

la koton — ! Tial ili preferis kaŭri sub la fenestro kiel du ago-

niantaj muŝoj kaj mallaŭte ploris, povante nek ĝemi nek plen-

di.

Lidinjo estus volinta stariĝi kaj doni al ili tra la fenestreto

signon, ke ili lasu ŝin, sed ŝi hontetis kaj ne volis eĉ por mo-

mento el lia brakumo. ŝi atendis, kion faros li mem. Li obser-

vadis ŝin, kaj kiam li vidis ŝian sindonan atendadon kaj mal-

laŭtan dolĉecon de malriĉeco, li kisis ŝin kun la neretenebla

abrupteco de la unua amo, lasante ŝin aŭskultadi la tempes-

ton de sia koro kaj feliĉa amdeklaro.

Kaj ekstere sidis ambaŭ maljunuloj kaj sentis miregon pri

409

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

sekreto, kiu venis kiel murdo, prenis al ili la infanon kaj faris el ĝi ion alian. Kun ŝia dolĉa blanka korpo la sorto ekludis, kaj tamen ili povis nek malbeni nek plendi. Ili ja devas antaŭe

aŭdi, kion ŝi mem rakontos per la buŝo aŭ per la okuloj. Povu

tiu ĉi momento esti pli faciligita al ŝi per ia korpardono!

Kiel en sonĝo ellasis sin la du geamantoj el la spasma bra-

kumo kaj ne kredis la teruran potencon de feliĉo. Li ne volis

lasi ŝin vesti sin, ne volis adiaŭi ŝian blankan belecon kaj la

tutan pompon de la malriĉo. Li kisadis ŝin time kaj kiam ŝi

estis vestita, demandis ŝin mallaŭte:

”Junulineto mia, kia estas via nomo?”

”Lidia Smíôková,” ŝi konfidis sin al li.

”Lidinjo, ĉu vi estas mia?”

ŝi klinis la kapon kaj eklarmis. Poste ŝi ekridetis kaj fuĝe lin

kisis.

”ĉu vi min atendos? ĉu mi rajtas venadi al vi?”

”Kiam ajn vi volas, restu ĉe mi eĉ daŭre.”

Li elmetis la paperujon kaj foliumis en la konata paketo da

bankbiletoj. Li elserĉis maldikan oran moneron. ¯i estis kvar-

dukato.

”Por memoro” li flustris, kisante ŝian manon, en kiun li

enŝovis la moneron.

Lidinjo malŝlosis la pordon kaj la gepatroj eniris. Ili rigar-

dis la fremdulon kun malespera timo kaj ploro.

”Vi mortigis al ni la filinon! Vi mortigis al ni la infanon!”

Li tenis ion en la mano kaj rapide enigis en la poŝon de la

maljunulo.

”Ne ploru tiom”, li respondis. ”Ekzistas familioj, kiuj havas

sole unu ĉambreton, la patrino spionas kaj kondukas homojn

410

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

al la filinoj, kaj la infanoj sidas post pendanta littolo kaj atendas. ĉe vi ne estas tiel.”

Li diris tion malarde kaj neafable, ke Lidinjo subite em-

barasiĝis.

”Lidinjo mia!” li ŝin alparolis, sed ne diris pli kaj foriris.

— ”Lidinjo mia!” ŝi ripetis sola al si mem, premante la oran

moneron en la mano kaj nesciante, al kio kredi.

”Infaneto nia! Kion Dio permesis!” ploris la maljunuloj.

Sed ŝi ekrigardis ilin vigle kaj gaje. ŝi ridetis.

”Ne timu, mi ne koleras, ne timu!”

ŝi montris al ili la oran moneron. ¯i brilis tiel mirakle kiel

neniam vidita gemo. ¯i eĉ ne ŝajnis esti monero vendata.

”Sed tiun mi ne donos!” ŝi ekkriis kiel infano timanta pri

sia ludilo. ”¯i estas mia!” Poste ŝi turnadis ĝin en la manpla-

to kaj kisadis. ŝi pensis, ke estus plej bone, se ĝi estus el fandita metalo por enbruligi sin en manplaton kiel rememoraĵo

pri ŝia feliĉo.

La maljunulo ekmemoris kaj eltiris el la poŝo plenmanon

da mono. Ili ne sciis, ĉu tio estas sonĝo aŭ farsa komedio. Sed

la okuloj de Lidinjo potence brilis.

Longe ŝi ne povis ekdormi. Estis tiom feliĉe al ŝi, ke ŝi ne

povis kredi tion. Antaŭ ŝiaj okuloj marŝis imagoj el la tuta

vespero kun sia incitema vipanta teruro. ŝi vidis liajn okulojn,

aŭdis lian voĉon, kiel bele sonis ŝia nomo el lia buŝo! ŝi estis

al li tiom mire dankema, ke ŝi estus lin sekvinta kaj kiel nova

teruro aperadis la penso: ”Nu, se li plu ne venos?” Li ja tion

promesis kaj petis ŝin, sed ĉu tio ne estas nura kaprico de

riĉulo, kiu ŝin foæetos kiel malpuran ĉifoneron? Sed en tiu

momento li estis la ŝia kaj ŝi la lia. ŝi estas regalinta lin per sia malriĉeco kaj arda dankemo, kaj li donis al ŝi tempeton de

411

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

feliĉo, kiun ŝi ne atendis. Kiam ajn li venu, ĉiam ŝi estos lia;

kiom validas ĉio ajn? ŝi konsekris sin al li kaj tio estas nur

unusole en la vivo; ŝi gajigis lin per sia korpo, varmigis lin per sia sango, kaj se la vivo faros kun ŝi ion ajn, tiu ĉi momento

de ŝia vivo estis la plej granda.

La duan tagon, jaŭdon, ŝi ne povis iri labori. Ili satmanĝis.

ŝi devis sidi sur la lito en ĉemizo. La bluzon ŝi ne povis pre-

ni. La maljunulino devis ion alporti, eĉ kudrofadenojn kaj

kudrilojn.

Lidinjo rekudris por si la bluzon, kiun la patrino al ŝi alpor-

tis. Poste ŝi iris aĉeti florojn, puran litotukon kaj kurtenojn,

kaj multan monon ne reportis. ¯i ne estis tiom multa, kiom

ĝi ŝajnis. Ili karesis ŝin kaj rigardis ŝin terurigite. ŝi forkondukis ilin al la maljunulino kaj ili devis promesi, ke ili ne ĝenos.

Ili promesis kiel infanoj. Proksimiĝis la vespero. Lidinjo aten-

dis kun timo. ŝi prenis novan ĉemizeton kaj ĉion pure prepa-

ris, sed ne povis ĝisatendi. Eble li ne venos! Eble tamen venos

iu alia kaj estos devigita superigi la postan amaron per la re-

memoro pri la unua

amo! Lanternoj jam lumis. Eble ŝi devus iri renkonte al li. ŝi

ruĝiĝis. Hodiaŭ jam, kiam ŝi amis lin, ŝi jam ne povis. Se li

serĉas ŝin, li venos ĝis al ŝi. Kaj tamen, kial ŝi hontetus, tiu

feliĉo ja estos tiom mallonge kaj domaĝe pri ĉiu sekundo per-

dita. Iam li foriros por ĉiam, kaj ŝi bedaŭros, kial ŝi ne iris

renkonte al li.

Jen li frapetis. ŝi ekkriis pro ĝojo.

Li enpaŝis. Lampo lumis sur la tablo, ĉio estis pli klara kaj

pli intima ol la tagon pasintan. Li rigardis ŝin gaje, sed Lidinjo mallevis la okulojn, ruĝiĝis kaj ekploris.

”Kial vi ploras, Lidinjo?”

412

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

En tiu voĉo estis tiom da sorĉo, ke ŝi premis sin fuĝe al li

kaj lasis sin kisi. Kaj ree ŝi saltis al la pordo kaj ŝlosis, kaj denove al li, kaj metis la kapon sur lian ŝultron.

”Lidinjo, ĉu vi min amas?”

”Jes, mi jam devas vin ami!”

Li kisis ŝin kaj forte brakumis. ”Montru, kiom vi min

amas!”

”Mi montros,” ŝi respondis ruĝiĝante, ŝi klinis la kapon,

per

unu mano lin ĉirkaŭprenis kaj per la dua sin disbutonumis,

kaŝante en konfuzo sian vizaĝon sur lia brusto.

”Prenu min, mi estas la via! Se vi min batus, se vi min mo-

kus kaj se vi vendus min al iu alia, pro tio, ke vi venis al mi,

mi estos ĉiam la via.”

Trankvile ŝi toleris lian rigardon, kiu varmigis ŝian treman-

tan nudecon. ŝi kuŝis sur liaj manoj tiom sendefende kaj sin-

done, kiom ŝi povis dediĉi sin al li. ŝiaj genuoj kaj kubutoj

kuntiriĝis kaj blankis sur lia brusto, la manoj lin ĉirkaŭprena-

dis kaj la koro mallaŭtiĝis.

”Kiom mi hontus, se mi ne scius, ke vi povas foriri kaj jam

ne veni. Mia feliĉo estas tiom bela. Povu ĝi almenaŭ tre longe

daŭri!” ŝi diris inter larmoj.

”Lidinjo, por kiu vi hodiaŭ preparis tiom bele vian liteton?”

”Por ni”, ŝi respondis ĝoje, ”por nia feliĉo.”

”Vi diris: por ni! Kiel bele vi tion diris kaj bone tion diris!”

”ŝi rigardis lin malgajiĝinte. ŝi estis la lia kaj povis lin ŝir-

mi sole per siaj kubutoj, per la spasmo de ŝiaj membroj.

Tiun nokton la lampo gaje lumis en la antaŭa ĉambro kaj,

kiam la maljunuloj revenis ĉirkaŭ noktomezo, ili varmigis sin

413

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

per ĝia lumo. Ili atendis, sed interne estis mallaŭto. Kiam ili

ne povis ĝisatendi, ili ree foriris.

Matenon ŝi vekiĝis inter liaj brakoj, apud liaj lipoj; kaj en

la manplato, kiun ŝi dum la dormo metis sur lian bruston, ŝi

sentis la ormoneron, kiu estis jam varma per la varmo de ŝia

manplato. ŝi kisis ĝin. Li rigardis ŝin, kiel ŝi sin vestas, kiel ŝiaj okuloj lin serĉas kaj kiel lin evitas. Poste li iris kun ŝi. ŝi iris denove en la kancelarion, jam ŝi ne havis malsaton, estis gaja.

Antaŭ la foriro li ree enigis plenmanon da mono al la malju-

nulo ne rigardante lin. Estis mire al ŝi, ke li iras kun ŝi. Ili ne taŭgis unu al la alia; li havis peltsurtuton kaj ŝi sole malriĉan bluzon. Oni returnadis sin post ili. Li ne parolis kaj iris kun

ŝi ĝis la forpuŝanta enirejo de la karb-magazeno. Ili renkonta-

dis laboristinojn de tie, kiuj returnadis sin kaj ridis. Lidinjon tio bruligis kaj tamen ŝi ĝojis, ke ŝi iras kun li. ŝajnis al ŝi, ke ŝia amato volas sin misfamigi antaŭ la homoj, por ke ili sig-nu ŝin, kiam li estos malaperinta. Sed kiom gravas tio! Kiam

oni ŝin kalumnios, oni sole rememorigados al ŝi ŝian amon

kaj feliĉon, kiuj venis ja nur por mallonge, sed venis tamen.

Li adiaŭis ŝin kaj ŝi malaperis en malluma koridoro, kvazaŭ

ŝi estus superŝutita en karba minejo. Oni kredis al ŝi, ke ŝi

malsanis. ŝi estis tiam pala, hodiaŭ ŝi estis freŝa. Poste dis-

famiĝis, kiel akompanis ŝin viro ridinde lukse vestita kaj ŝi

aŭdis terurajn spritaĵojn. Al ŝi estis varme kaj froste, ŝi estus volinta kapti la frenezan feliĉon permane kaj premi ĝin al la

brusto. Estis strange al ŝi, kiam ŝi devis pensi pri la fino. Iam venos fino. ŝiaj okuloj sangploros pro li, kaj tamen ŝi kontentas, ke ĝi tiel okazis. ŝi sentis, ke ŝi ŝuldas al li ion grandan, kion ŝi ne povus pagi al li eĉ per la plej bela korpo. ŝi aŭdis

malbonajn vortojn kaj sekan ridon, la maljunaj dungitoj pro-

414

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ponis ŝian rezervigon por si, kiam ŝia nuna fianĉo ŝin forla-

sos, kaj la knabinoj ridis tiel laŭte, ke fine ŝajnis al ŝi, ke eĉ la pupitroj, decimalaj pesiloj kaj malpuraj muroj ŝin priridas.

Sed plej volonte ankaŭ ŝi mem estus ridinta kaj eĉ fiere fan-

faroninta. Multan laboron ŝi ne faris, ĉar ŝi estis ekscitita. Kaj kiam eksonis la fajfiloj per angora kaj moka bleko al la fumi-gita firmamento, ŝi ekskuiĝis, kvazaŭ frapita sur la frunton.

ĉiuj vestadis sin kaj rapidis hejmen. ĉiun tagon ŝi vidis lin kaj evitis lin kiel serpenton; kaj se ŝi lin hodiaŭ ekvidus, kiom

ekridetus ŝia koro! ŝi eliris ekctitita kaj timis ĉirkaŭrigardi. Li ja ne povis veni hodiaŭ, estis la tutan nokton ĉe ŝi!

Kaj kiam ŝi lin ekvidis, ŝi ektremetis. ŝi vidis simple vesti-

tan junan viron en mallonga surtuteto, ne tro nova kaj nek-

ara, kiajn portas laborejestroj en laborejo. Nenio restis sur li

el tiu timiga masko, kiu ŝin terurigadis morde dum la lastaj

semajnoj. Li estis vestita alimaniere, lia mieno estis alia, eĉ liaj haroj estis alimaniere kombitaj, kaj lia rigardo sole sur ŝi. Neniu estus lin ekkoninta sur la strato, sed la okuloj de la amo

lin ekkonis. ŝi rapidis al li, 1i kaptis ŝin kaj ili kondukis sin kiel centoj da aliaj malriĉaj geamantoj, kiam vespere ili revenas el

la laboro. Li pridemandis ŝin, kiel ŝi fartis la tutan antaŭtag-

mezon, sed ŝajnis al ŝi, ke li scias ĉion. Ili ne iris hejmen. Ili vagis tra tiuj grizaj stratoj, kie malriĉaj, eluzitaj dometoj mik-sas sin inter domojn kun disfalantaj fasadoj, kie la pavimo

estas tiom malglata kaj griza kiom la vivo de la homoj, kiuj tie

loĝas, kie el la butikoj oni sentas odoron de varoj, el gastejoj

aŭdas orkestrionojn, kie estas jam la fina stacio de la tramo,

kaj kie la kabanaĉoj de malpuraj knabinoj kaj harplenaj ba-

talaĉemuloj tiel strange ridetas en la grizan taglumon. Ambaŭ

parolis pri tio, kion ili ĉirkaŭ si vidis; poste ili sidiĝis sur ben-415

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

keto sub malnova robinio, malpura de fulgo, kaj tiom mal-

nobligita inter karba fumo kaj malklara nebulo, kaj ripozadis.

Ili aĉetis al si en butiko bulkon kaj manĝis. Kaj ili havis nenian alian deziron. Ili observis sin mem inter tiu mistera kaj tiom

malmulte komprenata scenejo, kie la vivo de miloj trenas sin

furioze kaj tamen putre, kvazaŭ ili estus surmetitaj en vetu-

rilojn kun balaaĵoj, kaj ebriaj veturigistoj returigus ilin ien

ekster tiu ĉi fantoma urbo sur senfruktan kampon aŭ kotple-

nan truon. Kaj al Lidinjo estis bone. Kiom gravas, ke ŝi estos

foæetita! ŝi ĝisvivis, ke el pesta nebulo eliĝis nigra murda tem-

pesto kaj efektivigis en ŝi verkon senmezuran. ŝi konis nun la

kruelan belecon de la vivo kaj ĝian odoron ŝi flaros inter mi-

zero kaj naŭzo, karba fumo kaj griza moko, en malriĉo kaj

malrespekto, sed ŝi flaros ĝin akre kaj dolĉe ĝis sia morto ie

sur pajlo aŭ sur nuda tero. ŝi kuŝigis la kapon sur lian ŝultron

kaj mallaŭte lin dankis, kvazaŭ ŝi flustrus el febra sonĝo.

Proksimiĝis la dua horo. IIi stariĝis kaj ŝajnis al ili, ke ili

estis dormintaj kiel laboristoj lacigitaj de peza laboro en ang-

ulo apud barilo. Li gvidis ŝin ree al la nigra enirejo kaj iliaj

paŝoj malaperis en la bruo de la vivo.

ŝi laboris kviete; la laboro ŝin ĝojigis. ŝi parolis kun ĉiuj kaj la knabinoj jam ne priridis ŝin. ŝi estis jam la ilia, estis sub-metita ankaŭ al ilia sorto kaj jam ne estis escepta inter ili. Kaj en la paŭzoj ili parolis kiel infanoj.

Vespere ŝi jam ne atendis. ŝajnis al ŝi, ke la verko estas jam

finita. Sed li venis tamen. Li prenis ŝin sub la brakon kaj ili iris iel senzorge kaj gaje. Li portis malgrandan valizon. Ili ne iris

rekte hejmen, vagis tra pli vivaj stratoj, preter lumigitaj bu-

tikoj kaj plezure aŭskultis la tintadon kaj bruadon de elektra

tramo, la sonorilan sonadon kaj la pordan klakadon, homan

416

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

kriadon. Ili ne parolis kaj, kiam la butikoj jam estis fermataj,

ili ekiris al la malhelaj regionoj de ŝia hejmo. Estis vendredo

kaj la maljunuloj estis hejme. Lidinjo signis al ili por foriri. Ili devis foriri, tio jam estis la nesto de ilia infano, ili devis foriri antaŭ ŝia feliĉo; eĉ se ili estus devigitaj dormi en la koto de la strato.

Li malligis la valizon. ¯i enhavis belan trikitan jaketon, tian

belan, kian portas knabinoj por foiro kaj vartistinoj; krome

jupon el bona kotonŝtofo kaj malgrandan ĉapeleton, kiu es-

tis kunfaldebla en valizon, kaj ŝtrumpojn kaj ŝuetojn, tiajn

simplajn kaj belajn. ŝi devis ilin provi kaj, ili taŭgis ekster ĉia atendo.

”Kiel vi povis aĉeti tiel bone sen mezuro kaj sen provado?”

”Mi ja vin konas, Lidinjo! Mi brakumadis vian korpon kaj

ĝi restis en miaj manplatoj. Mi karesis kaj kisis vajn artikojn,

laŭ la palpo mi ekkonos, kion vi bezonas. Mi ne bezonas vin

kunpreni kaj mi aĉetas bone.”

ŝi ridetis pro ĝojo. ¯i bone taŭgis al ŝi kaj ŝi juniĝis. Tiam

li eltiris la paperujon, kiun tamen li ne lasis hejme, kaj donis

al ŝi ree kvardukaton.

”Tio estas por hodiaŭo. Hodiaŭ mi estis tie ĉi la lastan fo-

jon”.

ŝi tremetis, kiam ŝi prenis la memormoneron kaj en la oku-

loj aperis larmoj. ŝi opiniis, ke ŝi eltenos tiun momenton kun

dolora malardo, sed nun ŝi ne povis.

”ĉu vi iros min akompani?”

”Vi foriras de mi kaj ĉu la lastan fojon ne — ” ekkriis Lidin-

jo, sed haltis en la mezo de pasia kaj kuraĝa alvoko kaj ekbru-

lis per arda kaj malhela pudoro.

”ĉu mi devas?” li demandis tre mallaŭte.

417

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

”Vi nepre devas!” ŝi ekkriis kaj enigis sin inter liajn brakojn.

”Vendu min, trenu min kien ajn, mi iros volonte” ŝi ploris sur

lia brusto, ”sed estu almenaŭ nun mia, dum vi estas ĉe mi!”

”Nu, mi estas via,” li diris malarde.

Kaj kiam ŝi kun delikata rapideco sin malvestis kaj lin pri-

servis kun la tuta doloro de adiaŭo, kiam la larmoj fluis sur

ŝiaj vangoj kaj ŝia korpo tremis kun la pompo de la plej peza

malĝojo, lia rigardo estis malmola kaj malarda tiom, ke estis

angore al ŝi. Li lasis sin gvidi de ŝi kaj en liaj movoj ne estis delikateco, en liaj okuloj ne estis kompato. Sola ŝi suferis kaj

vokis per am-deziro kaj kor-ploro. ŝi adiaŭis; kiom rapida

estis tiu adiaŭo! ŝi vidis, ke lia amo ŝin jam ne varmigas, tial

ŝi volis almenaŭ lin varmigi kaj doni al li ankoraŭ ĉion, kion

ŝi povis, por la lasta vojaĝo. Kiam ŝiaj manoj falis pro laceco,

li ellitiĝis. ŝi kaŝis malespere la vizaĝon. Ne mortis ŝi kaj vi-

vos ankoraŭ longe. Li staris jam antaŭ ŝi, preta por foriri.

”Lidinjo, mi foriras, ĉu vi iros min akompani?”

ŝi stariĝis rapide, vestis sin. ŝi devas. ¯i estos malĝoja iro,

sed tamen ĝi estos bela. Malĝoja ja estis ŝia tuta amo. ŝi ves-

tis tion, kion li estis alportinta. ŝi estis tiom beleta kaj kortuŝa.

Li rigardis ŝin senpacience.

”Prenu kune ĉion bezonan, eble vi jam ne revenos ĉi tien!”

ŝi ne estis surprizita. Prenis kelkajn mizerajn aĵojn, iajn

dokumentojn kaj libretojn kaj estis preta.

”ĉu vi volas iri tien, kien mi metos vin?”

”Mi volas.”

”Eĉ en grizan, malhelan domon, kie estas malgajo kaj mi-

zera malĝojo?”

”Eĉ se vi estus amaĵ-peristo, mi iros, kien vi ordonos al mi!”

”Do iru!” Kaj liaj okuloj ree ricevis teruran malsatan espri-

418

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

mon. Lidinjo ankoraŭ duonestingis la lampon kaj la lastan

fojon fuĝe rigardis tiun ĉi lokon, kiu estis por ŝi tiom bela kaj kara. Ili eliris en malhelan straton. ŝi ne povis eĉ adiaŭi la

gepatrojn. ŝi iris kaj pensis pri nenio. ŝi ne atentis lumojn,

relojn, tegmentojn, kamenojn, homojn, ombrojn. Venis al

tramstacio. Estis jam malfrua horo. Kiam ili enpaŝis en vago-

non, ŝi ekpensis, kien versimile li ŝin veturigas. Estis ĉio egala al ŝi. El lia graco ŝia vivo iĝis vivo, el lia volo ĝi fariĝu eĉ tombo. Radoj de vagono sub ili bruis kaj saltis, la vagono sin mo-

vis senregule, la kondukisto frapis sur sonorilon. Ili envetu-

ris en la ĉefstraton. Domo apogis sin je domo en longa vico,

tiuj domoj havis senfinajn vicojn de fenestroj, estis tiaj vicoj

pluraj super si, kaj la pordoj de ĉiuj estis ŝlositaj. Estis dezerte kaj tamen ne estis malgaje. La urbo mire grimacis kontraŭ la

nokto kaj muta rido de laceco kaj iluzio de dormo sidis kiel

ĉifoneraj fantomoj sur kornicoj kaj tabuloj. Ili elvagoniĝis kaj

iris kelkajn paŝojn piede. Haltis antaŭ neafabla domo kun

granda pordego. Li eltiris ŝlosilon kaj malfermis. Malvarme-

to, troplenigita de iaj vaporoj, salutis ilin. Poste la pordo fer-miĝis. Li kondukis ŝin en mallumo en la duan etaĝon. Poste

ree kraketis ŝlosilo en la pordo; li enŝovis ŝin delikate en mal-

luman ejon. La kurteno ne estis kuntirita, ŝi distingis kelkajn

pecojn de meblo. Li eniris, ŝlosis, demetis la surtuton kaj tur-

nis la konektilon de la elektra lumo. La lumo ŝin blindigis. ¯i

estis malgranda ejo kun simplaj oficejaj mebloj, estis tie pu-

pitroj plenaj de kontlibroj kaj korespondaĵoj, lito kaj otoma-

no. La lito estis jam preparita.

”Vi estas laca, senvestigu vin kaj kuŝiĝu! Ne atendu je mi!”

ŝi estis ĝenata, kiel infano ĉe fremdaj homoj. Kio ĝi estos! Sed

li invitis ŝin kaj ŝi estis devigita. ŝi kuŝiĝis en la molajn kuse-419

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

nojn kaj meditis. ŝi aŭdis, ke li sidiĝas ĉe la tablo, faras el ĵurnalo lamp-ŝirmilon kaj skribas en kontlibroj. ŝi ne povis ek-

dormi, sed ŝia spiro estis kvieta. ŝi meditis senzorge, kio oka-

zos pri ŝi. Eble li kondukis ŝin sole kiel frenezan homon tra

la urbo kaj morgaŭ iu venos, estos krio en la domo, ŝi estos

elpelita kaj batita. Sed ne gravas! ŝi ekridetis pro tiu ideo kaj tiu rideto jam restis sur ŝia vizaĝo. Poste ŝi ankoraŭ sentis, ke li ŝin observas; li pensis, ke ŝi jam dormas, klinis sin al ŝi kaj kisis delikate ŝian buŝon. ¯ojo trais ŝian korpon, ŝi estis volonte ripetunta lian kison, sed ŝi opiniis, ke ŝi difektus lian

ĝojon. ŝi havis la kunpremitan manplaton apud la vango. Li

klinis sin al ŝi kaj kisis tiun manplaton; tiu malmulte mal-

fermiĝetis, io kraketis. Li ekkonis, ke ĝi estas la kvardukatoj,

kiujn li donis al ŝi. ŝi kunpremis ilin. Poste li senvestigis sin, estingis la lumon kaj kuŝigis sin sur la kanapon. Kiam ŝi estis ekdormanta, ŝi aŭdis ankonaŭ la bruon de malfruiĝintaj

tramoj.

Kiam ŝi vekiĝis, estis griza tago. Jozefo Ôvestka sidis kaj

skribis, iom post iom li telefonis. Sur tableto ŝi havis prepa-

ritan kafon kun bulkoj, ŝiaj vestoj kaj ŝuoj estis purigitaj, es-

tis preparita ankaŭ lavovazo kaj ĉio bezona. Li diris al ŝi bo-

nan matenon. ŝi vestis sin rapide, pensante ke ŝi vekiĝis mal-

frue. ŝi ne kuraĝis lavi sin, nur kiam li ŝin invitis.

”Hodiaŭ vi ne estas devigata iri en la kancelarion, mi jam

telefonis. Mi havas nun multan laboron, vi devas dume iom

enui”, li diris flegme.

Li skribis rapide, telefonadis; ŝi miris la singardemon kaj la

nenoblecon, kiujn montris liaj interparoladoj. Post momen-

to venis servistino, rapide sen bruo ordigis. La juna sinjoro

denove skribis, duonlaŭte kalkulis, minutoj pasadis, la tago

420

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

estis griza. Estis sabato. Venis laboreja estro kaj sciigis, ke li devis ĵus maldungi knabinon. La ĉefo aŭskultis lin distre kaj

donis al li kvinguldenon por anonco. Lidinjo estis ekscitita

pro tio. Tio estus io por ŝi! ŝi devas peti; eble ĝi ne tro decas al ŝi, sed estas necerta ĉio, kio venos; ŝi provos. Sed la juna

sinjoro estis skribanta kaj kalkulanta; ŝi estis kvazaŭ sidanta

sur dorno. Kiam li finos, ŝi petos lin. Tra fenestro ŝi vidis malproksime ĉe stratkruciĝo horloĝon; estis jam la dekunua. Kiel

tiu tempo kuras! Kiam li diros al ŝi, ke ŝi jam iru kaj ne ape-

ru plu?

Post tempeto li rapide stariĝis, fermis la libron kaj diris:

”Nu, kaj nun ni iru!”

Li prenis la ĉapelon, donis al ŝi ŝian trikitan jaketon kaj

ĉapeleton kaj ili iris malsupren. ŝajnis al ŝi, ke nenio ŝin jam

surprizos. ŝi volis lin peti pri tiu posteno, sed la tempo ne

estis taŭga. Ekstere staris aŭtomobilo; li sidiĝis apud ŝi. Kaj

jam ili ien rapidis kaj haltis antaŭ trietaĝa domo kun kelkaj

ladaj tabuloj. ŝi prenis kuraĝon kaj flustris timeme: ”ĉu mi

povus permesi al mi sendi petskribon pri tiu posteno?”

Lian rigardon ŝi ne komprenis. ŝi ne povis diveni, ĉu ĝi

estas senmorala aŭ ruza. Ili enpaŝis antaŭĉambron. Tie li di-

ris al ŝi rapide: ”Eble ni interkonsentos. Nur nun rapide sub-

skribu, por ke ni ne perdu la tempon!”

Kaj li jam rapide enŝovis ŝin en ian oficejon; estis tie ofi-

cistoj kaj servistoj, ŝi ekrimarkis ankaŭ pastron, ĝi eble estis

ia ofico por malriĉuloj aŭ oficejo de bonfara societo, ĉar sur

benketo sidis iaj mizeraj homoj atendante. Skribisto ĵus dem-

andadis du virojn, kiam ili eniris kaj duonaŭdis la respondon:

”Ni petas ne perdigi la tempon de tiu sinjoro, ni atendos;

ĉio estas en ordo kaj ni garantias per la nomo de la firmo.”

421

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

”Bone”, diris la skribisto, kaj turninte sin al Ôvestka: ”Do

bonvolu tie ĉi subskribi!”

Ôvestka subskribis kaj transdonis la plumon al Lidinjo:

”Rapide subskribu tie ĉi!”

ŝi subskribis efektive tre rapide kaj neniel zorgis pri tio,

kion ŝi subskribas. Apenaŭ ŝi povis lin postsekvi, tiom li rapi-

dis el tie ĉi. Ili jam forveturis denove kaj post momento ili

estis ree en la oficejo. ŝi eniris kun li en sobre elegantan man-

ĝoĉambron kaj tagmanĝis. ĉe la nigra kafo li ekfumis cigaron.

Venis maljuna sinjorino.

”Fraŭlino Lidia Smiôková”, li prezentis.

La maljuna sinjorino prezentis al ŝi la manon. Lidinjo ki-

sis ĝin respekte.

”Mi invitis ŝin al ni, sed hodiaŭ mi estas tre okupita ĝis la

vespero. Tial mi ŝin transdonas dume al via afabla protekto.”

Li salutis kaj foriris. La maljuna sinjorino nekonfide ŝin

observis. Ili komencis interparoli pri ĝeneralaĵoj. La respon-

doj de Lidinjo, komence hontemetaj, iĝis post tempeto pli

simplaj kaj klaraj. Poste la maljuna sinjorino foriris kaj alpor-

tis ian ŝtofon; esploris ĝin per okulvitro.

”Vi povus vesti vin kaj ni irus por tempeto eksteren”, ŝi

diris donante al Lidinjo la alportitan aĵon. ¯i estis lana vesto

por promeno, simpla sed bela. La maljuna sinjorino helpis ŝin

dum la restado. Ili veturis per aŭtomobilo en la centron de

Praha, elpaŝis antaŭ granda hotelo, prenis posttagmezan

manĝon, trarigardis la mod-gazetojn kaj ree forveturis. Ili

elpaŝis apud flor-vendejo. La maljuna sinjorino aĉetis por ŝi

belajn blankajn rozojn, orkideojn, siringojn. La grandan bu-

kedon ili demetis en la aŭtomobilo. Poste ili iris preter brilaj

magazenoj kaj la aŭto ilin sekvis. Ili rigardis diversajn luksajn 422

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

varojn kaj la maljuna sinjorino vizitadis kun ŝi magazenojn

kaj aĉetadis belajn kaj delikatajn aĵojn. Ili renkontis Ôvestkan.

Li estis elegante vestita, sed ne okulfrape kaj arogante kiel

tiam en la kota strato. Salutis respekte kaj ili sidiĝis en la veturilo.

”Tio ne estas la plej sagaca savo el la hodiaŭa vespero, sed

ĉe ni estus enue kaj mi estas hodiaŭ tre laca kaj la fraŭlino

versimile ankaŭ, do estos plej bone viziti teatron.

Ili haltis antaŭ la Nacia Teatro. Li gvidis ilin en loĝion. Oni

ludis ian grandan operon. Lidinjo pli revis ol aŭskultis. ŝiaj

pensoj vagis en tre malproksimaj mondoj.

Poste ili vespermanĝis en restoracio kaj veturis hejmen. La

maljuna sinjorino ŝin kondukis en sian vidvinan ĉambron. Ili

deziris al ŝi mallaŭte bonan nokton kaj ree sonis en la ekdor-

madon de Lidinjo bruado de vagonoj.

Estis dimanĉo. Longe ili dormis, poste oni silentis. Lidin-

jo volis ion demandi, sed ŝi ne povis. Posttagmeze ili estis en

koncerto, en teatro, en kafejo kaj neniu emis hejmen. Ili hej-

meniris noktmeze.

Matene Lidinjon vekis la maljuna sinjorino mem. Venis

Ôvestka kaj Lidinjo ruĝiĝis. ŝi estis antaŭ li kaj antaŭ la malju-na sinjorino sole en sia flikita ĉemizeto kaj pruntita jaketo, la maljuna sinjorino ŝin vestadis. ŝi volis doni al ŝi alian ĉemizeton, sed la filo ne permesis. Ili donis al ŝi la veston, en kiu ŝi kun ili promenis. Estis mirige al ŝi, estis ankoraŭ mallumo

kaj lanternoj lumis. La maljuna sinjorino vestis ankaŭ sin. ŝi

alpinglis al Lidinjo bukedeton de violoj kaj starigis ŝin antaŭ

la spegulon. ŝi vidis, ke ili ĝin observas. ŝi ekridetis kun infa-na ĝojo. ¯i bone sidis al ŝi. Tion eble ili donas al ŝi kiel rekompencon, por liberigi sin de ŝi. Jam ili rapidis. Dumvoje Ôvestka

423

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

flustris: ”Mi pensas, ke vi estas inteligenta. ĉio dependas de

vi, se vi ne timas malbelan nomon.”

ŝi volis lin pri io demandi, sed jam ili veturis. ŝvestka ride-

tis kaj diris: ”Vi miras, ke ni tiom ofte veturas en aŭtomobi-

lo; sed tio sole ankoraŭ hodiaŭ. Morgaŭ vi iros piede.”

Kiom ete ĝi valoris por ŝi!

Estis ankoraŭ duonlume, kiam la veturilo haltis. Ili iris en

preĝejon. ŝi preskaŭ ĝojis, ŝi sentis la bezonon preĝi. Ili iris en la sakristion. Iom ŝi miris, kiam la maljuna sinjorino mansignis al ŝi, ke ŝi surgenuiĝu. Tio estis tre malfacila por ŝi. ŝi devis konfesi la pekon, kiu estis al ŝi la plej granda feliĉo; devis esprimi bedaŭron pri tio, pro kio ŝi Dion dankis. ŝi kon-

fesis kaj dume eniris kelkaj homoj. Kaj kiam ŝi, kun larmoj en

okuloj, stariĝis kaj ĉirkaŭrigardis, oni devis ŝin ekkapti, ke ŝi ne falu. ŝi ekvidis siajn mizerajn gepatrojn malriĉajn kaj timi-gitajn, ŝi estus volinta krii kaj estis al ŝi kvazaŭ antaŭ terura sakrilegio.

Sed dum la sono de la sonorileto fluis larmoj el ŝiaj okuloj

kaj estis al ŝi dolĉe kaj nostalgie, kvankam ŝi ne komprenis,

kia ĝi estas repaciĝo. Eble por ke ŝi povu elplori ĉion kaj si-

lentiĝi post ĉio. Poste oni denove ordonis al ŝi, ke ŝi surge-

nuiĝu; Jozefo ŝvestka surgenuiĝis apud ŝi, venis pastro kaj

Lidinjon kaptis angoro, teruro, tremo, kiam ŝi aŭdis deman-

don. ŝi estis aŭdanta malantaŭ si ploron kaj ne sciis, kio oka-

zas. ŝi preĝis al Dio, ke li veku ŝin el tiu angora, moka sonĝo.

Sed la figuroj ne malaperis antaŭ ŝiaj okuloj kaj ŝi aŭdis el la

buŝo de Jozefo ŝvestka malmolan kaj malcedeman vorton:

Jes.

Poste ŝi mem aŭdis tiun demandon kaj timis, ke ŝi svenos.

Sed li eble ĉion ordonis kaj ŝi devas akcepti lian volon. Tial ŝi 424

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

konsentis kvazaŭ ŝi estus falanta en tombon. Sed jam li me-

tis malmolan oran ringon sur ŝian fingron, pri kiu ŝi ne po-

vis dubi, kaj li atendis. Estis tiom malfacile por ŝi surmeti al

li lian ringon. Kaj jam li kisis ŝin sur la lipoj antaŭ ĉiuj homoj kaj antaŭ Dio. La gepatroj rapidis al ŝi sufokate de ploro, ŝi

sentis, ke ili kisas ŝin, ke krucsignas ŝin, ke la maljuna sinjo-

rino ŝin kisas.

Poste ili veturis kaj estis edziĝfesto.

Sekrete ŝi sukcesis sendi serviston en la urbon. Kaj kiam

vespere ŝia viro ŝin ĉirkaŭprenis en ŝia malriĉa ĉemizeto, kiu

restis al ŝi kiel unusola doto, li ekvidis sur ŝia blanka bela kolo oran ĉeneton kaj sur ĝi tri grandajn orajn monerojn.

”Kion vi portas, Lidinjo?”

ŝi alpremis ilin al sia brusto. ”Ili estas miaj, ĝi estas mia plej bela rememoraĵo. Dum mi vin amos, mi ne demetos ilin. Estas en ili via animo. Vi aĉetis min per ili kaj mi amas vin, ĉar

vi estas min aĉetinta!”

Li kisis pro tio ŝiajn lipojn, sed li sentis, ke li kisas ŝian koron.

”Lidinjo mia! Kiel bone mi atendis kaj embuskis por povi

vin rabi! ĉu mi hodiaŭ povas fieri?”

Poste li flustris:

”Lidinjo, ĉu vi amas viajn gepatrojn?”

”Vi scias!”

”Amu do ankaŭ mian patrinon. Pro vi mi multon pardonis

al ŝi.”

ŝi premis lin sur sian belan korpon. Li kisis ŝian bruston

brilantan pro la rebrilo de la moneroj.

”Lidinjo, se mi estus reĝo, mi konstruus por danki pro vi

templon; se mi estus ĝardenisto, mi kulturus novan tre belan

425

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

rozon je via honoro; sed mi povas nenion alian ol flustri vian

belan nomon per miaj lipoj.”

1914

(Stan. Kamarët)

426

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Jaroslav Haôek

(1883 — 1923)

Aŭtoro de tre multaj groteskaj, burleskaj, karikaturaj, humuraĵoj. Per malofta intuicio li sciis trovi komikajn elementojn en situacioj de etburĝaj profesioj kaj metioj; ankoraŭ pli bone li sukcesis plurfoje kon-trastigi la senmoralon de almozulo aŭ bankrotinto kun la moraleco filistra. Sed multaj liaj komikaĵoj estas sen ia ajn valoro satira, ĉar mankas en ili ia ajn etika volo. Tutmondan sukceson havis lia romano ”Aventuroj de la brava soldato ŝvejk”, tradukita en multajn lingvojn. La primitiva, malkuraĝa duonklerula soldato venas en tre diversajn situaciojn de la mondmilito kaj ĉie venkas per siaj stulteco kaj ruzeco strange miksitaj. En kelkaj lokoj de tiu libro la terureco kaj sensenco de la milito estas demonstritaj dum vira ridego tiom akre, ke *la plej famaj romanaj protestoj kontraŭ la milito aspektas sentimentalaj kompare kun ĝi. *

FINANCA MIZERO

Oficisto de la banka entrepreno ”Paŝulo kaj Komp-io” la

maljuna ŝimo, prenis post dekkvin jaroj finfine la ku-

raĝon kaj frapetis la pordon de la kontoro de financulo Paŝu-

lo, por ke li petu lin plialtigi lian salajron depost la Novjaro

je dudek kronoj.

Sidas do ŝimo antaŭ sinjoro Paŝulo, ĉar tiu ĉi aŭskultinte

lian peton mansignis al li, ke li sidiĝu; kaj la sinjoro ĉefo mar-

ŝas en la kontoro, gestadas per la manoj kaj diras: ”Mi povus

tuj elĵeti vin kun via senhonta peto: sed ĉar mi havas ĝuste

liberan duonhoron, mi volas paroli kun vi tute amikmaniere.

427

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Vi volas, ke mi plialtigu vian salajron je dudek kronoj por

monato, kio signifas 240 kronojn por jaro. Tion vi postulas de

mi en epoko, kiam Damokla glavo, plikariĝo de mono, ŝvebas

super la mon-merkato? ĉu vi scias, ke la Alpo-akcioj falas de

772.- al 759.1, ke la Frederiko-Uzino-akcioj falis de 940.- ĝis

938.- La kurzo de la Armilejo falas same, kara sinjoro ŝimo.

De 728.- ĝi falis al 716.40. ¯i estas efektive terura, kaj vi vo-

las 20 kronojn kiel plisalajron!”

Li komenci kunfrapadi la manojn kaj elpuŝadis el si: ”La

merkato de la bankaj valoraĵoj ŝanceliĝas. La gvidanta bilo, la

akcioj de la Aŭstria kredita instituto, estas malfortigita en la

lastaj tagoj al 664.90 kaj la tuta falo faras 5 kronojn, kaj vi

volas 20 kronojn da plisalajro! La merkato de valoraĵoj fretaj

estas karakterizata per malviglaj kaj aĉaj negocoj, la ŝtataj

fervojoj falas je kompletaj 12 kronoj. La itala registaro ne po-

vis elprunti en Francujo 100 milionojn da frankoj, kaj vi vo-

las de mi 20 kronojn da plisalajro.

Francujo volas vendi la fabrikojn, oni parolas pri vendo de

la ŝtatbienoj en Rusio, kaj vi venas al mi kvazaŭ tio estus

memkomprenebla: ””Mi servis fidele dum dekkvin jaroj, sinj-

oro ĉefo, dekkvin jarojn, mi permesas al mi peti rilate al fi-

nanca mizero, ĝenerala plikariĝo, dek infanoj, truaj botoj,

malsaneca stato, monate 20 kronojn da plisalajro.”” Malfe-

liĉulo, vi pravas, la financa mizero estas granda. La akcioj de

la suda fervojo falas je 5 kronoj popece kaj mi posedas ilin …

Sed kial mi tion diras al vi, vi ulo. Memoru, ke eĉ la akcioj de

la Buŝtjehrada fervojo ne havas hodiaŭ bonan ŝancon bilan-

can kaj la kurzo de la litero A de l’ Buŝtjehrada fervojo falas

de 2515.- al 2426.-; kaj de la litero B, de 1004.- al 976.- Vi do freneziĝis kun via peto pri plialtigo de salajro. Homulo, tio ja

428

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

estas frenezaĵo! Iru en la borson de Praha! En la merkato es-

tas tiom da valoroj, tia aĉetemo, sed kiom tio helpas! ĉiuj

akcioj vidigas teruran malfortiĝon! Eĉ unu ne estas firma! La

akcioj de la Kreditbanko, iujn mi makleradis je 760.- falis ĝis

750.75! Kion vi diras pri tio? ĉu vi volas ankoraŭ plisalajron,

maljuna viro? ĉu vi ankoraŭ persistas pri via postulo, kiam

oni eĉ ne povas imagi, ke la svisa registaro povus elprunti ie

ajn 2 milionojn, kiujn ĝi bezonas por kuranta elspezo? Jes,

maljuna viro! La monataj listoj pri debito de mono ne estas

favoraj, ĉi-jare la bilanco estos por freneziĝi. Rumanujo, Tur-

kujo, Grekujo, Bulgarujo ne povas prunti por si eĉ groŝeton,

kaj vi volas, ke mi plialtigu vian salajron.

Hispanujo, Portugalujo, Italujo povas nenie lokigi obliga-

ciojn. La banka entrepreno FranÁais Frâres en Lyon perdis

150 milionojn sekve de la ekspedicio Maroka, kaj vi tute kvie-

te venas kaj ekparolas: ””Mi petas, sinjoro ĉefo, plialtigi mian

salajron je 20 kronoj.”” Homulo, ĉu vi scias, ke oni parolas pri

fuzio de la Rosicaj karboejoj kun la Frederik-entreprenoj, kaj

ĉu vi scias, ke la aĉeto de la minejakcioj de la minista entre-

preno ”Maria-Anna” sekvigos la malgrandigon de la jara spe-

zo je 20 mil kronoj? Spekulacio sukcesas nenie. Aĉetu akciojn

de la Podola cementejo, maljuna viro, kaj vi vidos, kiom vi

ekfieriĝos! Sed iru kun ili en la borson! Ke vi ne iros, vi kap-

neas? Nu, almenaŭ firmas la akcioj de la Kolina fabrikejo de

artefaritaj sterkoj! Vi pagos por ili eĉ 379.-, sed mi aĉetis ilin je 382.-, do mi perdas 3 kronojn por peco. Mi ne povas, kredu, rigardi vin, homulo! Vi sidas kvazaŭ ligno! Prenu vin di-

ablo eĉ kun la akcioj de la suker-societoj! Mi ja diras al vi, ke ankaŭ ĉe ili naskiĝis malfortiĝo, kaj ke vi ne ricevos pli ol

261.50! Eĉ se vi dispecigus vin! Al mi neniu kuraĝas ilin oferti, 429

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

simile kiel ankaŭ ne la akciojn de dro Kolben. Mi ja forkuri-

gus tian homon! ĉu vi scias, ke la Wieneberga brikejo estas

bankrotonta? Kaj ke la Ljubljanaj lotbiletoj falis? ĉu vi scias,

ke la amerika miliardulo Browne mortpafis sin? ĉu vi scias,

ke la financuloj Mĝller, Skabat, Hĝbner memmortigis sin, ke

pendigis sin financuloj Reche, Quinay, Mains, Bulechard, ĉu

vi scias ke saltis en riverojn, kanalojn kaj marojn la financu-

loj Karelt, Morrisson kaj Commot kaj la bankisto Hamerles eĉ

kun sia kompaniulo? ĉu vi scias ke bankroto sekvas bankro-

ton, la karbaj minejoj sur Alaska brulas kaj ke saltis en ilin la amerika karboreĝo? ĉu vi scias, ke la trovejoj de sulfuro en

Uralo estas detruitaj de tertremo, ĉu vi scias, ke la Oldenbur-

gaj 50-taleraj lotbiletoj falis je 50%, ke la Salzburga fervoja kaj tramvoja societo bankrotos? Vi tion certe ne scias, alie vi ne

volus de mi 20 kronojn de plisalajro por monato …”

Financulo Paŝulo skuis la senmove sidantan ŝimon kaj tiu

falis kun glacie malvarmaj manoj de sur la seĝo teren.

Pro tiu financa mizero krevis lia koro.

1913

(Stan. Kamarët)

430

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Anna Marie Tilschová*

(1873)

Impresionisma verkistino de noveloj ka romanoj iam ampleksaj kaj tre dokumentaj. ”ŝi provis draste priskribi krizojn kapitalismajn kaj de helpaj organoj de kapitalismo dum la mondmilito. ŝi ree revenadis al agonio de burĝa familio, al ĝia vana deziro renaskiĝi per pli sana sango popola, al ĝia influo al artista kreokapablo kaj kresko de la personeco.” (Arne Novák)

VENTO

Sur la intense blua ĉielo flugis blankaj nuboj kaj en la suna

brilo furioze skuis sin ombroj de floroj, kiuj pendis de sur

balkonoj. Vento, la senpacienca amanto, taŭzis la harojn de

belaj virinoj sub la ĉapeloj, lumigis iliajn okulojn, kolorigis

iliajn vangojn, kaj maltrankviligis iliajn movojn. La rustkolo-

ran foliaron ĝi ŝiregis de la arboj kaj malbele mokis la malju-

najn homojn, iliajn peltojn. He! Jen mi estas! — ĝi vokis —

forkuru! kaŝu vin! Jen mi estas! Senprudente ĝi kuris antaŭen,

tintigis la ferfadenojn kiel citron, bubaĉe fajfis tra koridoro

kaj ree antaŭen, plu, ĝis kun mokrido ĝi ŝiris malantaŭ stra-

tangulo ĉapelon de sur la kapo de sinjoro.

La sinjoro sekvis senkonsile la ĉapelon, kiu petole kiel pa-

sero saltetadis inter la balaaĵo de la strato. Li sciis, ke ĉiu, kiu kuras post sia ĉapelo, estas ridinda, kaj li eĉ ne trapensis sian penson … la vento-petolulo, kune kun la hazardo, renkonti-gis lin kun konatulino. ŝi ĉiam ŝajnis al li bela pro sia staturo; 431

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

li al ŝi, agrabla; sed la sobra vivo tondis kiel prudenta ĝarde-

nisto iliajn sentojn, tiel ke ili ne estis rimarkeblaj en la societo.

Kun tia embaraso li levis la manon al la loko, kie la ĉapelo

devus esti, ke la sinjorino, malgraŭ sia bona eduko, ne sukce-

sis reteni rideton sur la belaj lipoj.

Aliafoje li apenaŭ kuraĝus alparoli la sinjorinon, sed ĉar

estis tiu vento kaj ŝi tiel gaja, li demandis:

”Pri kio vi ridas?”

ŝi ne plu kapablis reteni sian temperamenton, kaj en la

venton, kiu ĉi-momente ree petole tintigis la stratlanternon,

ŝi ekridis subite kiel malbonedukita lernejknabino, kaŝ-aran-

ĝinta friponaĵon.

”Vi ne havas ĉapelon — ĉu? Tie ĝi dancas!”

Kaj meze de la strato, kvazaŭ pelata de sensenca taktmon-

trilo majstra, dancis la nigra ĉapelo de maldekstre dekstren,

de dekstre maldekstren, kvazaŭ ĝi ridus pri lia premiteco.

Ankoraŭ vi ne kredas, ke tio estas mi, la vento kaj kaprico,

frenezulo, kaj en la vivo la sola Sinjoro. Ili konis unu la alian jam longe, sed verdire ili ne konis unu la alian, same kiel plejparte la homoj en la societo. Nun ili vid-al-vide, sur la trotu-

aro, kune debatis serioze pri la ĉapelo, kvazaŭ ĝia ekzisto

estus intima afero de ili ambaŭ.

”Do, sen ĉapelo vi nenien povas iri … ĉiu ridus!”

”Kiel vi!”

”Kompreneble, kiel mi! ĉu vi havas monon?”

”Mi havas!”

”ĉu sufiĉan?”

”Mi havas … sed mem mi ne scias elekti … konsilu al mi!”

ĉio nekutima ŝajnis al ambaŭ en la ventoplena tago subi-

te kutima kaj memkomprenebla.

432

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

En la vendejo la sinjoro provis dek ĉapelojn, unu post la

alia kaj ĉiufoje, kiam la sinjorino kaptis en la spegulo la zorgoplenan mienon, kun kiu li demetis ĉapelon kaj denove

etendis manon al alia, ŝi ne estris sin — ŝiaj lipoj ektremis kaj en la okuloj eksaltis petolaj fajreroj de malico.

”Ne — tiun ne! ĉu vi do ne havas alian?” ŝi turnis sin al la

vendisto kun rideto, ”estas nur dekunu da ili!”

Ridetis la sinjoro, ridetis eĉ la vendisto-aŭtomato konside-

rante ilin ambaŭ novaj geedzoj, kaj la sinjoro refoje profun-

de rigardis en la verdajn okulojn en la spegulo. Tuŝproksime

malantaŭ li ili lumis helbrilante per io, kio sen ilia volo flug-

portis ilin ien alten.

”ĉu vi scias, pro kio nin rigardis tiu homo en la vendejo?”

demandis la sinjorino, tuj kiam ili ree eliris.

—”Ke ni — ”

”Ne!” rapide kaj senpacience ŝi rompis lian parolon, ”bone,

ke vi ne scias. Mi petus, ne divenu! Mi tion ne volas kaj vi ne

devas tion scii!”

Dume malaperis la suno, la tuta ĉielo kovris sin per gran-

da griza vualo kaj la vento en la stratoj furiozis plu. ¯i levis

la jupojn, puŝis kolere malgrandajn infanojn, ĵetis de la teg-

mentoj sur ilin ardezon, levis de la tero balaaĵon en frenezaj

spiraloj kaj anstataŭ krejceroj ĝi ĵetis sekiĝintajn branĉetojn

en la ĉapelojn de almozpetantoj tremantaj ĉe la stratangulo.

”ĉu ne ŝajnas al vi, kvazaŭ la vento forportus ankaŭ nin?”

”Eble … sed kien?”

”Mi tion ne scias — nur tion mi scias, ke mi volus flugi for

de ĉiuj homoj kaj esti ie tute sola kun vi!”

Penso trakuris la verdajn lumantajn okulojn, ŝi kontraŭsta-

ris ĝin, ŝi ne volis ĝin esprimi, sed la propra voĉo ŝin ne obeis.

433

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

”Tion, kio estas hodiaŭ,” ŝi diris mallaŭte, kvazaŭ iu alia

estus parolanta anstataŭ ŝi per ŝia voĉo, ”neniam ankoraŭ mi

sentis, por neniu!” Li rigardis ŝin senkonsile, pete, humile, li

estis alia ol ŝi konis lin el la flugmomentaj rilatoj, en teatro, kaj alia ol en la unua momento de ilia hazarda renkontiĝo.

”Kiel vi diris tion?” li demandis heziteme, ”kiel?”

”Tiel!” tremante ŝi ripetis duafoje, ”mi ne estas hejme tia,

kia kun vi, kaj neniam mi estis tia … Mi ne koketas — mi sen-

tis tion, kion hodiaŭ, ankoraŭ por neniu!”

”Ne … kiel stranga kaj neebla tio estas …” diris la sinjoro

en soleja koridoro, en kiu nur avineto kaŝiĝinta antaŭ la vento

ripetis eble jam la milan rozarion. ”Tion, kio estas hodiaŭ, mi

malklare ĉiam deziris — kaj ne ekkonis!”

”Eble ĉio nur ŝajnas al vi … eble tio eĉ ne estas mi, sed

ventfeino!”

”A˛!” li ĝemetis nostalgie, ”mi petas insiste, nur tion per-

mesu … mi ne povas foriri — mi devas iri kun vi ankoraŭ plu!”

”Sed kion diros via edzino?”

”Ne parolu tiel! Same tiel mi povis demandi vin pri la ed-

zo!” Li aspektis denove tiel senkonsila kiel en la momento,

kiam la malbona vento prenis lian ĉapelon.

Krepuskis, en la malgrandaj judaj butikoj oni jam estis lu-

migantaj, kaj senvorte iris ili ambaŭ tremante pro interna

malvarmo, ekscito kaj timo antaŭ alia ŝtormo. Ili iris tuŝprok-

sime unu apud la alia, tuŝante unu la alian per la ŝultroj kaj

ridetante mistere unu al la alia ĉiumomente. Malproksime for

en la nebulo estis iliaj familioj kaj aliaj interesoj, kvazaŭ la

vento estus ilin por ĉiam pelinta for de ili, — ili pensis ekskluzive unu pri la alia.

”Estas malvarme!”

434

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

”Jes, estas! Ni aĉetu kune kaŝtanojn!” ŝi ekridis jam ne

memvole, sed nervoze. ĉe pala knabino ili aĉetis kaŝtanojn,

la sinjoro metis ilin en poŝon, senŝeligis ilin por ŝi, prezentis ilin, kaj la vento muĝis plu. Ili iris tiel, kvazaŭ la vento ekster ilia volo pelus ilin en la nekonaton.

En la parko, flava foliaro faladis de la arboj, momenton ĝi

dancis pelata de l’ vento en la aero, kaj poste ĝi metis sin eĉ

pli flava en la nigretan verdon de hedero. La parko estis pre-

skaŭ malplena, krom kelkaj studentetoj, kiuj en la krepusko

fumis siajn unuajn cigaredojn, promenis tra la parko nur unu

melankoliulo kun rememoroj kaj unu amparo. La muĝado de

robiniaj branĉoj kuniĝis kun la malproksima bruo trama, hele

en la malvarma aero lumis la unuaj lanternoj, kaj ruĝe, kiel

grandaj fantaziaj floroj, brulis la arbustoj ruĝigitaj de l’ aŭtu-no.

”Ventfeino … Mi pensas pri tio, kiam mi kiel juna knabo

sidadis hejme kaj en la forno muĝis … ofte mi imagis virinon,

kiel lumus ŝiaj okuloj sub granda ĉapelo. Nun mi scias, ke jam

tiam mi imagadis vin. ĉu ne, vi estas mia Ventfeino?”

En la parko sur vojeto restis sole la melankoliulo, jam vane

rememoranta la amatinon, estis jam preskaŭ mallume, la Fla-

moj en la lanternoj flagris preskaŭ kruele hele kaj kelkmo-

mente la vento laŭte tintigis ilin.

”ĉu vi scias,” li diris subite, ”kion verdire mi hodiaŭ per-

dis? Prudenton!”

”Ni ambaŭ!” ŝi respondis same rapide.

”ĉu jes?” li demandis eĉ pli rapide, preskaŭ haste, rigar-

dante fikse en ŝiajn entuziasmajn okulojn.

”Jes!” ŝi donis same senpripensan respondon.

Sur la publika ŝoseo de la parko ili firme ĉirkaŭprenis unu

435

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

la alian kaj kisis sin sur la buŝon tiel ke malaperis la tuta

mondo

por ili ambaŭ. Ilia sola kunulo, la vento, muĝis el la senhava

branĉaro, kiun ĝi krude senfoliigis preskaŭ ĝis kalveco, mal-

bonan kanton al ili: ”tremu, nun mi estas via unusola reĝo!”

El ”Pekulino”, 1917

(Vuk Echtner)

436

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Karel Toman

(1877-)

Eminenta ĉeha lirikisto kun neordinara talento pentri per melodio de *versoj la fenomenojn de la ekstera kaj interna mondo kun la sama intuicio. *

VERSOJ

Kien alvenis ĉiu el vi? Sub lumoj stelaj

sub fremda ĉielo ni kune vagadis

revantoj ravitaj de tempoj pasintaj.

Mi rememoras. Tegmento mia kara al mi estas

kiel naskiĝlando

ritmon donanta al mia sango.

Estas ĉe fino de ĉiuj ŝoseoj

aŭ hejmo, hospitalo, arestejo

aŭ tombo.

1926

(Stan. Kamarët)

437

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Jinæich Ôimon Baar

(1869—1925)

Katolika pastro. Bona rakontisto realisma el la vivo de pastroj kaj de vilaĝanoj en okcidenta apudlima regiono de Bohemio ”˘odujo”. ”Li starigis la idealon de vilaĝano katolike kredanta, humile sin dediĉinta al volo de Dio kaj ĉerpanta el sia ligo kun Dio la saman forton, kian *el la ligo kun tera grundo.” (Arne Novák) Li esprimis tre fidinde an-kaŭ la situacion de katolika paroęstro inter la katolika popolo. *

LA PARUETO

Sur altaĵo super la vilaĝo sidas malnova preĝejeto de Sank-

ta Laŭrenco. ¯i sidas tie de multaj jarcentoj tute blanka

kiel maljunulo, saĝe kaj senvorte rigardante la longan valon,

la suno ĝin kisas, la vento ĝin ĉirkaŭblovetas, la pluvo ĝin vi-

pas, sed ĝi toleras silente kaj trankvile la bonan kaj malbonan

veterojn. Foje mi vidis okulon de abelo sub mikroskopo. Tuta

reto da etaj okuloj tio estis — belegaj kaj regulaj. Tiajn fene-

strojn havas ankaŭ la preĝejeto sur nia altaĵo. Ili estas kunme-

titaj nur el etaj, zorge enplumbumitaj sesangulaj tabuletoj

vitraj, kaj per tiuj ĉi strangaj fenestroj ĝi do rigardas la tutan regionon. La frosto longan tempon desegnis sur ili siajn sor-

ĉajn florojn,ventego skuis ilin, neĝo skurĝis ilin, sed la fene-

stroj ĉion eltenis, ĝis fine ili ĝisatendis — printempon. Ili malklariĝis kaj kiel larmoj fluis sur ili la akviĝinta vaporo kaj gut-falis sur la mucidan, malvarman plankon. Tiam en la tombe-

jo, sur la tomboj ĉirkaŭ la preĝejo jam ekĝermis la unua her-

438

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

baro, densa kaj mola kiel delikata pelto, kaj tie kaj tie ĉi ne-

kuraĝe elrigardis el ĝi la dolĉa okulo de blanka lekanto kun

flava iriso en sia mezo. Kaj super tiuj tomboj, alte en la ĝis

nun kalva branĉaro de tilioj, malpace salfetadis birdoj, ridis

kaj kverelis, postflugis unu la alian kaj incitetadis sin, tiel ke tio eĉ ne estis kantado, sed tia senbrida kaj petola kriado, kian scias nur birdoj kiam la printempo estas proksima. Precipe la

merlo kun la turdo, ambaŭ majstroj konkurantaj, elpensadis

ĉiam novajn kaj novajn akordojn kaj vetfajfis siajn koncizajn

kantfrazojn. ŝprucmakulaj sturnoj pro envio skuis siajn flu-

gilojn, klopodante fidele imiti ilin, sed rikoltis nur mokojn de

la tuta birda ˛oro. Precipe la paseroj repepaĉis kiel senlacaj

kaj severaj kritikistoj, dum la emberizoj kun la paruetoj kon-

tentiĝis per mallonga bruska melodio — kvazaŭ moka rimar-

ko nur — sed kompense ili ĝin ripetadis ĝis tedego. Eble du

aŭ tri alaŭdoj ŝvebis tiumatene alte super la tombejo, arboj

kaj preĝejo, kaj kiel etaj floroj malsuprenfalis el iliaj gorĝetoj la ludaj triloj kaj refrenoj.

La kara dia suno leviĝas malrapide pli kaj pli alten. Per siaj

radioj, kvazaŭ per delikataj fingroj, ĝi tuŝas la senfolian bran-

ĉaron de l’ arboj kaj jen — tra la maljunaj korpoj de la arboj,

pro delico kaj ĉarmo, ekcirkulas viva suko kaj ĉe l’ finaĵoj de

la branĉetoj ekŝvelas, grandiĝas kaj krevas verdaj burĝonoj.

La suno scivole enrigardas tra la aperturoj de la lignaj ĵaluzioj ankaŭ en la turon, — la malnova sonorilo ekbalanciĝas kaj al

la homoj malsupre en la vilaĝo ŝajnas, ke jam longe ĝi ne in-

vitis ilin tiel feste kaj majeste al la matena meso sankta, kiel

hodiaŭ je la ŝatata festo de Anunciacio de Sankta Maria. Mal-

multaj sukcesis kontraŭstari kaj ne obei.

Plej unue alkuris la infanoj. Sian senzorgan ridon ili mik-

439

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

sis kun la birda kantado, alvokis ĉi tien knabinojn, ilin sekvis

la knaboj kaj antaŭ ol oni sonorigis por kunveni, la tuta vila-

ĝano amasiĝis en sia paroą preĝejo. ¯i odoris ankoraŭ je

vintra aero, ĝiaj dikaj muroj elspiris mucidaĵon kaj ĝia granita

planko ŝvitis, sed ĝiaj fenestroj jam sekiĝis kaj ekbrilis ĝoje en la suna brilo abunde falanta ĉi tien… ĉiuj enirejoj de la pre-

ĝejo restis larĝe malfermitaj, la malgranda preĝejo ne povis

akcepti ĉiujn kaj tial premis sin la homoj — kapo ĉe kapo —

en la pordoj, eĉ antaŭ ili kaj varmeta printempa zefiro blove-

tis super iliaj kapoj tra la preĝeja navo ĝis la altaro en la ab-

sido.

Tie staris la pastro en mesa robo kun la evangelio en la

mano kaj per simplaj vortoj klarigis la sencon de la festo

”anuncacio” ne nur sciigo pri veno de la printempo en la na-

turo, sed ankaŭ de la printempo idea, nome de Kristo, kies

naskon ”anĝelo de Dio anoncis al la Virgulino Maria” la ho-

diaŭan tagon. Kiam li finis, aŭdiĝis la seriozaj sonoj de l’ or-

geno kaj tuj ankaŭ la entuziasma kantado de la homamaso.

Kaj ankaŭ tiu kantado sonis hodiaŭ vigle, ĝoje, la brusto per

tiu kantado vastiĝis, la vangoj ruĝiĝis, animo kun animo fan-

diĝis, kaj tiel la festa momento kaj printempa humoro ĉion

ĉirkaŭ si estis venkanta kaj ebriiganta per pura ĝojo.

La pastro ĵus turnis sin de la altaro por saluti sian paro-

ąnaron per la vortoj de Kristo: ”Pacon al vi”, kiam, ĉi-mo-

mente, okazis io terura. Akra sono, kvazaŭ oni svingus gla-

von, tranĉis la aeron, ĉiuj kvazaŭ je komando levis la okulojn

supren kaj ankaŭ tuj tiris la kapon inter la ŝultrojn. La pastro

ĉe l’ altaro staris kiel ŝtoniĝinta; liaj manoj rigidiĝis en la pozo, kiel li estis levinta ilin por la saluto, kaj vortoj formortis sur liaj lipoj. Kiel zigzaga nigra fulmo ekflagris en tiu momento

440

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

tutproksime super la homamaso du birdoj: malgranda, an-

gore pepanta parueto kaj post ĝi granda alaŭdfalko. La paru-

eto flugis kiel sago rekte al la altaro, sed la alaŭdfalko turnis sin dum sia flugo meze de la navo kaj, antaŭ ol la homoj rekonsciiĝis, ĝi flugis, malalte super iliaj kapoj, tra la pordo eksteren. Kvazaŭ nevidebla mano estus ekpreminta iliajn gor-

ĝojn, ĉiuj subite ĉesis kanti, krio de surprizo kaj teruro sonis

tra la preĝejo, sinjoro ˛orestro nesciante kio okazis, ekstaris

malantaŭ la orgeno, streĉis la kolon, rigardis surprizite mal-

supren kaj el la tuta tonludo nur la orgena pedalo muĝis pro-

funde, timige kaj persiste, ĉar li staris sur ĝi per la tuta pezo de sia korpo.

*

Neniu el la tuta birda aro ĝis hodiaŭ supozis, ke el la sudo

revenis ankaŭ ĝia terura malamiko — la maljuna alaŭdfalko.

¯i revenis sekrete dum nokta malhelo, kaj kiam ĉiuj senzor-

ge ripozis, lacaj pro la longa flugo, ĝi trovis en nemalproksi-

ma nigra arbaro sur alta deklivo neston por si. Fremdan nes-

ton! Perforte ĝi forpelis el ĝi du nigrajn frugilegojn kaj ekloĝis en ĝi mem kiel hejme. ¯i dormis en ĝi malsata, kaj post sun-leviĝo ĝi flugis el la arbaro la unuan fojon en la vastajn kam-

pojn por ĉasi. Agrabla zefiro taŭzetis ĝian krispan, molan plu-

maron, varma aero ĉirkaŭis ĝin kiel milda bano, alte super ĝi

la suno ore brilis. Plezure ĝi direktis sin al ĝi kaj en la altego, eĉ etan sonon ne eligante, ĝi ŝvebis silente, sed mortinside.

Du longaj, mallarĝaj kaj akrapintaj flugiloj kiel du glavoj eten-

dis sin de ĝia svelta korpo, kiel ventumilo dismetis sin duon-

cirkle la firmaj plumoj de ĝia vosto,— tiel jam momenton ĝi

441

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ŝvebis kaj banis sin ĝoje en la maldensa kaj pura aero, kiam

subite atingis ĝian akran aŭdosenton senzorga pepado bird-

ara de sur la tero.

¯i direktis la okulojn for de la suno malsupren al la tero.

De sur sia ĉiela alto ĝi ekvidis flugi super la malseketaj kam-

poj grizajn alaŭdetojn, sur la tombejo ĝi vidis preĝejeton kun

turo ĉirkaŭitan de arboj kaj en la arbobranĉaro moviĝis kiel

insektaro birdoj de ĉia speco.

Senmove, kvazaŭ alfiksita, haltis la alaŭdfalko momenton

en la sfero, elserĉante por si rabaĵon. — Sed sammomente ĝin

ekvidis alaŭdo. ¯i ekkonis ĝin kaj kiel fidela kunulo kaj gar-

danto ĝi tuj flugis kun la terura novaĵo al la tero kaj pepis en

la senzorgan birdan kriadon unusolan vorton:

”Falko! — Falko!”

”Kio do! — Kiel do! Kie ĝi estas?” premzorge, konfuzite tio

elpremiĝis el la birdaj gorĝetoj kaj ĉiuj, neatendante respon-

don, serĉis protekton kaj savon, ĉiu laŭpove. Pro timo mutaj,

la birdoj premis sin al la branĉoj, flugis en la arbustojn kaj

kaŭriĝis en la nestoj.

Nur la malgranda parueto ne estis hejme, ĝi ne aŭdis la

avertantan senditon kaj senzorge, trankvilfluge ĝi estis reve-

nanta nun al sia hejmo. Surprizis ĝin la tomba silento, ĝi ek-

aŭdis ankaŭ la avertan vokadon de la fratinoj: ”Kaŝu vin, kaŝu

vin — falko flugas,” ĝi direktis sin rapide al kava tilio, kie ĝi estis fondinta varman nesteton remburitan per musko kaj

plumoj, kiam eksonis malantaŭ ĝi la bone al ĝi konata flugil-

susurado kaj jam ĝi ekvidis la rabiston super si. ”Mi ne ĝisflu-

gos — morto atendas min,” trafulmis ĝian kapon. — Jen tut-

proksime antaŭ ĝiaj okuloj nigris la malfermita enirejo pre-

ĝeja, plena de nekovritaj kapoj homaj, sur la altaro ĝi rimar-

442

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

kis brulantajn vakskandelojn, sen pripenso ĝi direktis sin al

ili kaj la alaŭdfalko tuŝproksime malantaŭ ĝi.

Tiel ili enflugis kune en la preĝejon, malaperis dum mo-

mento, la preĝejo ilin ambaŭ englutis. Fringeloj kaj kardeloj,

turdoj kaj merloj, sturnoj en la budetoj, kolomboj sur la turo

mutiĝis de teruro, iliaj koroj senbride bategis, la okuloj direk-

tis sin al la preĝeja pordo, kiam, sammomente, kiel sago, en

bela kurba linio elflugis el la preĝejo la alaŭdfalko. ¯i elflugis sola, ĝi ne tenis en la beko, nek en la ungegoj altiritaj al la

korpo, la malgrandan parueton. ¯i nur eligis koleran krion

kaj malaperis en la alto.

”Murdisto” — ”murdisto” ie kriis kornikoj.

”Kial vi ne fermis la pordon!” — ”Kial vi ne etendis la ma-

non kaj ne kaptis ĝin — la murdiston raban!” kriis la homoj

ĉe la pordo.

”Kiu supozus tion! Antaŭ ol ni rekonsciiĝis, ĝi estis jam

for,” senkulpigis sin la viroj.

Malkuraĝe la timigitaj birdoj rigardis el la rifuĝejoj. Estis

certe necese aranĝi interkonsiladon, elekti gardantojn, disloki

ilin, interkonsenti signalon kaj signon, averti la najbaran bir-

dan societon, sendi delegitojn kaj sciigi la malĝojan novaĵon

al ĉiuj, kun kiuj la birdaro vivas de pratempo en paco kaj kon-

kordo, precipe al perdrikoj kaj leporoj en la vasta kampo.

En la preĝejo dume la sankta meso estis daŭrigata. Plue

muĝis la orgeno kaj kantis la homoj. La unuaj, kiuj rekon-

sciiĝis de la ĝenerala konfuzo, estis la infanoj, grupiĝintaj

antaŭ la altara krado kiel floroj sur bedo. Iliaj vizaĝoj ridetis, en la okuloj ekbrulis gaja, ĝoja flameto kaj iliaj etaj fingroj

montris al la altaro.

443

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

*

Jes, tie sur la tabernaklo, precize en la mezo inter du anĝel-

figuroj, sidis kaŭre la malgranda, timigita parueto. ¯i ripozis.

¯ia beketo estis iom malfermita, la delikata plumaro sur la

brusto videble moviĝis, ĉar ĝi ĝis nun rapide spiris kaj ĝiaj

nigraj okuletoj zorgoplene, malfideme vagis tra la preĝeja

spaco. ¯i sidis silente, la kapeton ĝi klinis flanken kvazaŭ ĝi

aŭskultus la majestan kanton mesan, kiun la paroąnaro kan-

tis strofon post strofo.

Sed subite silentiĝis la orgeno, estis la kantado, kaj nur la

altara sonorilaro arĝentvoĉe anoncis, ke venas la sankta mo-

mento de ”Transsubstanciĝo de Kristo”. La pastro surgenu-

iĝis, kaj poste li dum profunda, respektoplena silento levis la

sanktan hostion super la kapon por montri ĝin al la genuflek-

santa kristana komunumo. Kaj jen! En tiu majesta momento

aŭdigis sin la parueto. Jubile ĝi pepis sian mallongan kantfra-

zon unuafoje — kaj kiam la pastro estis levanta la kalikon, ĝi

danke kaj ĝoje ekkantis la duan fojon. Tio sonis tiel nekutime,

tio surprizis kaj kortuŝis tiom profunde kaj vere, ke la akoli-

to forgesis sonorigi kaj en la okuloj de la pastro kaj kredan-

toj aperis roso de larmoj.

De tiu momento la malgranda parueto fariĝis nia birdeto

en la preĝejo. Ni havis la plej bonan volon liberigi ĝin, ni la-

sis fenestrojn kaj pordon la tutan tagon malfermitajn por ĝi,

la parueto — kvankam ĝi sidiĝis sur la fenestra krado kaj ri-

gardis eksteren, tamen — kvazaŭ en ĝia malgranda kapo veki-

ĝus rememoro je la terura alaŭdfalko, ĝi eksaltis kaj revenis

en la preĝejon. ĉi tie ĝi vizitis ĉiun angulon, kornicon kaj fen-

don, serĉis araneojn kaj muŝojn, la preĝejservisto ekamis ĝin,

444

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

kaj ekamis ĝin ankaŭ la infanoj. Ili venadis ĉiutage al la por-

lerneja sankta meso, alportadis por ĝi panerojn en la poŝoj,

metis ilin por ĝi sur la kradon antaŭ la altaro kaj rigardis la

birdeton, kiel ĝi sidiĝas sur la randon de la malprofunda ben-

akvujo marmora kaj trinkas. Dum ludis la orgeno kaj kantis

infanaj voĉoj, la birdo silente aŭskultis, sed kiam dum Trans-

substanciĝo silentiĝis la orgeno, aŭdiĝis ĝia kortuŝa, delika-

ta solkanto, tiel ke ĉiuj jam senpacience atendis ĉi tiun mo-

menton, kaj la parueto neniam trompis ilin.

—Tiel pasis la Palmdimanĉo kaj alvenis la Paska Vendredo.

La pregejo plenpleniĝis de homoj kaj pro la malĝojo de tiu

tago oni forgesis eĉ la parueton. Tiu ĉi sidas sur la altara kor-

nico kaj atendas, kiam aŭdiĝos la sonorilo ĉe la sakristio; la

orgeno en la ˛orejo kaj la homoj en la preĝeja navo — sed

vane. La sonorilo pendas kiel mortinta, la orgeno kvazaŭ mu-

tiĝis, ankaŭ la homoj silentas, nur la malserenaj sonoj de lig-

naj klakiloj ekbruas de tempo al tempo tra la preĝejo.

”Kio do? Kio do? Kial vi do ne kantas?” malkviete deman-

das la parueto kaj flugas de sur la altaro rekte en ˛orejon, kaj

eksidas sur la fermita orgeno. ¯ia koreto bategas denove

tiom, ke ĝia krispa plumaro sur la delikata brusto leviĝas. ŝaj-

nas al ĝi, ke malbona rabisto ŝtele eniras la preĝejon, ke al-

proksimiĝas mem la terura kaj fantoma morto kaj eĉ la pre-

ĝejo ne malhelpos ĝian eniron.

”Kio do? Kio do?” ĝi pepis denove. ¯i vidas la pastron mal-

kovri la sanktan krucifikson, kisi ĝiajn vundojn, ĝi aŭdas la

mallaŭtigitan de ploro kanton: ”Popolo mia, popolo mia, kion

malbonan mi faris al vi?” Peza funebro plenigas la preĝejon,

premas ĉies koron, kaj ankaŭ la koron de la parueto. Ango-

ro kaj timo ekregis ĝin, ĝi sentis la premon, eksteren — ekste-

445

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ren en la mondon ĝi volas — eksteren, kie la suno brilas, ar-

boj jam verdiĝas kaj kie kolorabundas bunta floraro sur ver-

da herbejo.

Sur nigra kovraĵo sternita antaŭ la ĉefa altaro, sur la tero

kuŝas krucifikso, antaŭ ĝi sur la ŝtona planko genuas la pas-

tro, nudpieda, kun kapo nekovrita, kun manoj interfingrigi-

taj, kun okuloj larmantaj, ĉirkaŭ li genuas infanoj kaj maturu-

loj kaj kisas la vundojn de la mortinta Savinto.

”Kio okazis do?” traflugis la kapon de l’ birdeto. ”Mi fu-

ĝos,” ĝi ekpensis kaj de la ˛orejo flugis rektlinie al la ronda

fenestro super la ĉefa altaro, tra kiu la leviĝanta suno verŝis

abunde sian oran lumon sur la krucifikson kuŝantan sur tero.

Obtuza frapo, kiu eĉ la vitron en plumba kadreto tremtin-

tigis, sonis tra la preĝejo. ĉiuj surprizite levis la kapojn. A˛, la parueto flugis kontraŭ la fenestro, per sia brusto ĝi ekbatis sur la malmolan vitron, forpuŝis sin kaj jam ĝi ŝanceliĝas

flugante kiel ebria. Du-tri turnojn tujposte ĝi faris, malespe-

re ĝi skuas la flugilojn por teni la ekvilibron, tamen vane! ¯i

falas — falas pli profunden — ĉiuj senintence levas la manojn

por kapti ĝin en la flugo — kaj ĝi falas senviva en la etendi-

tan manplaton de la pastro … Tiu kisis ankaŭ ĝin, metis ĝin,

malvivan, al la dornkronita kapo de Kristo kaj la tuta ĉeestan-

taro laŭte kaj korrompe ekploris.

(Vuk Echtner)

446

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Karel Sezima

(1876-)

Multjara kritika kronikisto de la ĉeą prozo, tre atentema ankaŭ pri la stilo. Liaj rakontoj el la medio de malgranda Bohemia urbo priskribas la amajn kaj moralajn venkojn kaj malvenkojn de etburĝoj ofte en kadro de sugestplenaj pentroj de la naturfenomenoj. Ili ebligas al la aŭtoro dokumenti la ”tragik-komedion de ĉiu homa celado ensorĉitan inter eternajn antinomiojn de iluzio taj seniluziiĝo, sopilro kaj sobriiĝo, flugo al grandeco kaj obtuziganta banaleco” (Arne Novák) VARMEGA NOKTO

En tiu vespero la spaco estis ŝarĝita per fulmotondra

maltrankvilo. Manja ne povis decidiĝi, ĉu ŝi kun Tonĉjo

dum tia vetero ekiru ĉe noktiĝo gardi la kampojn al Hracho-

viôté. Rezultiĝis, ke mi akompanos ŝin. Ne ĝene por mi! Hav-

ante kelke da ulnoj da tenda tolo sub mi, mi povas longe re-

zisti eĉ al forta pluvego.

Ekpensinte pri la venanta nokto mi tremas pro malpacien-

co. La musko estas kvazaŭ preparita kuŝejo kun natura bal-

dakeno. Odoro de tento el ĝi leviĝas, spiras el mallumo kva-

zaŭ viva estaĵo. La cerbo, sentemiĝinta de silento, senĉese jam

nudas duopan paŝadon.

Mi imagas … se renkontas Manjo fonton, ŝi certe per sia

ore brunigita piedo haltigas la kurantan akvon. La fluo on-

diĝas trans neatendita baro. Manjo malsekigas siajn manpla-

447

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

tojn, malvarmigas la vangon. Kaj al mi febro vipas la sangon,

mi ekkriegus kun malklara konscio kiel vundita besto.

Fine jen ili estas. ŝiaj viglaj movoj vibras tra ardega duon-

lumo kiel refreŝigo. Sed niaj manoj parolas per ataka lingvo

de instinktoj kaj la brilo de ŝiaj okuloj estas seka, bruliga. Pava okulo malklarigita de varmego; akra floro de netravidebla

okulo kornika.

¯ibulo Tonĉjo frotigas la vangojn al mia maniko, Manjo

paliĝinta ekparolas intertempe ion febre malkontinuan.

Nur nun mi ekscias, ke denove ŝi devas iradi por nokto

hejmen. Ambaŭ aliaj fratoj eklaboris en fabrikejo … Tonĉjo

ilin tien rekte tiradis. Cetere la striko finita kaj malgajnita perfekte. Laboras nur parto de la laboristoj kaj nur kelkajn tagojn

en la semajno, krome sub malbonigitaj kondiĉoj. La entrep-

renoj elektas la fratojn, dank’ al Dio, oni ne rifuzis.

”Kion diras pri tio Lenc, la ribelulo?”

”Ankoraŭ sur la lito apenaŭ li turniĝas. Kunvenas tamen ĉe

li malkontentuloj kaj el la laboro eligitaj. Li promesas al ili,

kiam li leviĝos, ke li ekkaptos la aferon de alia, pli sagaca flan-ko.”

”Vidu, la sovaĝulo ludetis kun flamo. Tiu al li nun rostis la

haŭton. Se ĝi al li bonfare malardigus almenaŭ la cerbon!”

Sed Manjo estas iel delire malgaja; ŝi parolas kun somnam-

bula fremdeco. Neatendite super ni mallumiĝis, kvazaŭ efek-

tive nubaroj alflugus super niajn kapojn. Vere estas nur pli

densiĝintaj suproj de la maljuna arbaro, kiuj super ni pendas

kiel pezaj malllumoj. La vidosento ne helpas min, sole per ia

nemateria etendigita palporgano mi sentas proksimecon de

pina aŭ picea trunko kaj evitas por ne ekpuŝi. Manjo tamen

iras tra la iluziiga mallumo facile, kun certeco de somnambu-

448

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

lo, kvazaŭ por ĝi ne ekzistus baroj; ŝiaj maldikaj brakoj cer-

te disigas densaĵon antaŭ ni. Mi apogas min fine al ĝia bra-

ko; en varma kubutangulo ŝi tenas mian manon kiel en bol-

tingo.

De malproksime fulmo.

Kvazaŭ halucinantaj ni supreniras al montodorso kaj eks-

idas sub fendo de la plej alta rifo, por vidi almenaŭ parton de

la ĉielo. Tre malpli densa arbetaĵo estas rimarkeble, kiel ĝi

estas kovrita ĝis nigre.

Fulmo vipas intertempe tra tuta duono de la horizonto.

Sola unutona ideo regas la sensentan cerbon: la fulmotond-

ro estas ankoraŭ malproksime.

Estus cetere mildigo, se en la tuta regiono eksplodus sub-

ite kriego. Sed eĉ ne sono ĝis nun …

Mi penas alpremi Manjon al mi. Harligoj sur la brusto, la

genuoj kuntiritaj, ŝi kuŝigas la kapon sur mia ŝultro, ne ku-

raĝante meti la brakon ĉirkaŭ mia kolo.

”Ne tiom proksimen al mi”, ŝi baras min, kiam mi moviĝas.

”Ektimo infanema!”

”Ne tiom proksimen!” ŝi forsidiĝas. ŝiaj dentoj brilas en la

mallumon kvazaŭ volante min ekmordi.

Kontraŭe la pigmeo Tonĉjo jam eĉ ne daŭras gardi kaj

rampas supren sur la roketon.

Vento alflugis kaj ĵetis la harojn de Manjo en mian vizaĝon.

La nanulo dume selis malaltan pinon, tiun kvazaŭ kun pen-

digito, kaj nun sur ĝi li sidas rajde, kiel groteska demono sur

la sovaĝa vento mem; li ululas kaj krias de ĝojego.

Kaj Manjo kuŝas subite sur mia brusto. Nur singultoj mo-

vas ŝiajn manojn.

”Kio mankas al vi? Vi brulas kiel fajro.”

449

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

”Mi mem pro mi hontas, kio al mi okazas,” ŝi ekskuiĝis sur

mia brusto. ”Mi pli ŝate volus foriri. — Al pilgrimo aŭ entu-

te ien malproksimen: Eble mi trovus mildigon.”

Haha, jen ree ”tiu popolo” kvazaŭ en ŝi ekparolis.

”Malsaĝeta”, mi disfosas al ŝi la lipojn per kisoj kaj kunpre-

nas ŝiajn pojnojn, ĝis ŝiaj manplatoj malvarmiĝas. Mi regas

min, sed mi sentas en ŝiaj arterioj eksovaĝintan malgrandan

koron, kaj kiam ekfulmas en malproksimo, ŝajnas al mi, ke tra

ŝia vesto eklumis nudigita brusto. Kvazaŭ ŝia nuda oliva gra-

cieco per fulmo distranĉus la mallumojn ĉirkaŭe!

Kaj tamen mi havas senton, kvazaŭ mi miksiĝus kun mal-

dolĉa polvo de la tero.

”Lasu!”

”Vi havas okulojn kiel du grandegaj ringoj en la mallumo!”

”Mi ne volas” ŝi respondas, kvazaŭ rekonsciiĝante el ne-

buliĝo.

”Vi havas tiom delikatajn koksojn, viaj mamoj odoras de

arbaro. Gracian talion … ”

”Kaj vi blankajn manojn.” La vizaĝo al ŝi en arego da disi-

gitaj haroj subite ekbrilis; sunbruna kaj malamece pala kie1

el freŝa bronzo.

”Kion gravas?”

”Vi estas sinjoro.”

”Kompreneble”, mi eligas malklare kaj ne zorgante la sen-

con de la vorto mi sentas sole ŝiajn vangojn sur mia buŝo,

superblovitajn kvazaŭ jam per infekta ardego de la falo. ”Mi

pruvos al vi.”

ŝia korpo streĉiĝis supren en arkon kun firma ringo de bra-

koj, kun kruroj kunpremitaj kiel premilo.

Eklumo en la koro, preskaŭ fiereco de kasto; ekscitita de

450

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

tiu muta provoko. Momento, kaj ni kunpuŝas la kapojn kiel

du luktantoj.

”Oh, hohohoho!” Tonĉjo super ni eksplodas en batala hu-

rao de amo. Nun li rektigis sur la malhela venta ĉevalo, ekhe-

nis sovaĝe, kriegis …

ŝiaj genuoj nun subrompiĝis en terura angulo; sekundon

ŝi pendas ĉe mi kiel droninta sur la kolo. Mi vagas sur ŝi per

komfuzitaj manoj, poste kvazaŭ per unu pugnobato ĵetitaj ni

falas en muskon. — Kiel estas ĉio simpla, ankoraŭ traflugis

mian kapon.

Sed ŝi staras tuj ree sur la piedoj. Kun ŝira ekkrio ŝi ĵetas sin al la roko, ĉirkaŭkuras ĝin sovaĝe kiel ombro de raba besto.

Malfrue mi konsciiĝis pri la krakado super ni kaj bruon de

falegantaj rompaĵoj. ĉion, kion mi malatentis en freneza teru-

ro de fortaj sentaĵoj.

Grandioza fulmo ankoraŭ de malproksime bruligis nun la

tutan firmamenton. ¯i sufiĉas, ke mi rimarku, ke supre sur la

roketo ne plu estas la pigmea pino kun la memkreskita pen-

digito. Estas nur freŝe fendita misforma stumpo, kiu ne elte-

nis tiun ŝarĝon.

Kaj ne estis tie Tonĉjo. De malsupre, el profunde de la alia

flanko en la unuan ekmurmuron de tondro aŭ en muĝadon

de miaj delirantaj tempioj enŝiriĝas kaveca, ĝis nervojn fros-

tiganta hurlado. La genuanta ombro de Manjo ululas kiel be-

sto ĉe rando de la abismo.

”Jen! Rapide … tra ĉi tie!”

Manjo somnambule subiĝas malsupren tra abruptejo vivo-

riska eĉ dumtage. Per ĉiu forto de la volo mi superas la sen-

fortecon, kiu pezigas la membrojn kiel en dormo. Mi puŝas

451

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

min post ŝi. Akra doloro en la genuo … mi malatentas ĝin kaj

plue min batas je ŝtonrandoj kaj rompaĵoj.

La hurlado malsupre malfortiĝas al ĝemoj, kiuj ŝajnas kre-

ski ĝis senfino. Mi alglitas tien, kie Manjo jam estis ĉirkaŭka-

resanta malhelan kaj sin skuantan materion.

Mi rememoras pri lampeto en la poŝo; elĉerpita ĝi vibras

nur per malakra, blindiganta okulo. En ĝia rondo inter ŝtoe-

goj kunturiĝas estaĵo per sango surverŝita kun miaforma bru-

sto frakasita kaj abrupte altiĝanta, haroj kungluitaj kaj absor-

bantaj la malsekecon.

Manjo jam de sur si forŝiris ĉion, per kio estis eble la hal-

tigi. ŝi bandaĝas la kontuzitan frateton kun mireginda lerte-

co. Mi rimarkas, kiel ruĝo nereteneble traigas ĉion kaj mi

hontas, kiel mi estas ĉe ŝi senhelpa.

ŝi nun sidas kaŭre kaj en estingiĝanta rondo de la lampe-

to rigardas antaŭ si kiel freneza.

”Estos bezone ŝanĝi …” mi ne findiris solan ideon, kiu tra-

iris mian cerbon, kiam la lampeto estingiĝis. Fulmoj cete nun

kruciĝas seninterrompe; ili trenas post si tondradon, ĉiam kaj

pli proksiman.

”Vi atendos ĉi tie!” subite al mi Manjo ordonas per seka kaj

fremda voĉo. ŝi rifuzas prezentatan mantelon kaj duonnuda

per salto de sovaĝa kato ŝi forkuras en mallumon.

ĉio en mi muĝas kiel kluzo sen formo kaj tempo. Stertoraj

ĝemoj, poste jam nur siblaj ekspiroj de la vundito, superbru-

ataj de infero en la atmosfero. Tondraj radoj ruliĝas tra la fir-

mamento, fulmoj alternas kun nokto pli malhela ol malĝo-

jego; nuboj kiel nigraj kaproj kunpuŝiĝas per fruntoj kaj kor-

noj, fulma kontraŭ si per apraj dentegoj, rikanigas fajrajn na-

zotruojn.

452

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Sed la fulmotondro neniam bruegas longe super ĉi tiuj lo-

koj. Baldaŭ jam nur ĝemas kaj fajfas; la fulmoj nun ekfajras

ie malproksime post la arbaroj de Dobæíô.

ŝajnas al mi, ke mi pasigis malbonan halucinon. La rado de

la tempo kvazaŭ estus moviĝinta kelkfoje al malpleno … kaj

mi estus dezirinta tute ne ĝisatendi sekvontan horon.

Mi ne scias, post kiu tempo venis homoj kun lanternoj.

Kun ili ŝi, mirinde trankvila, severa, preskaŭ flegma. ŝi ne plu

malesperas, ne veas, estas nur morte pala.

La homoj nin rigardetas; por ŝi kvazaŭ mi ne ekzistus.

El ”Muziko en izoleco”, 1925

(V. Ôtech.)

453

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Jan Vrba

(1889-)

Tre fekunda kaj tre legata romanverkisto. Priskribas modernan kam-pulon kaj bienposedanton en diversaj apudlimaj regionoj de Bohemio kaj ĝian novan socian medion naskiĝantan per la apliko de novaj formoj en la kulturado de tero kaj de novaj normoj socialaj. Sed pleje li eminentas en siaj bildoj pri la vivo de arbaro kaj forsto, kiuj, en lia *prezento de forata fakulo kaj kune impresionisma observanto, redonas ekstreme aŭtentike kaj poezie la faktojn de la animala kaj vegeta-la vivo. *

ARBHAKISTOJ

Grandan parton de forsto ili estis senarbigantaj. De la pe-

zaj hakiloj flugis dikaj brilantaj spliteroj, kaj la segiloj

stertore spiregante, sputis alterne dekstren kaj maldekstren

amason da segaĵo. La granda hakarbaro tamen similis, kaj ne

malmulte, al kampo de morto. Forta odoro de velkantaj koni-

ferbranĉoj kaj freŝe gutanta rezino ŝanĝis la simplan aeron ar-

baran solena, tia, kian oni spiras dum tremanta atendado de

venantaj aferoj en ornamitaj salonegoj.

Finsegu! — Ankoraŭ unu kejlon! — Atenton! — Falo de ega

ligno mallaŭtigata de musko, por ke 1a birdoj ne tro ektimu,

ke la homoj denove neniigis unu neston. — Batoj de hakiloj

forigantaj branĉojn aŭdiĝis en negulaj paŭzoj.

”Miaj karaj arbhakistoj!” 1i flustris, rigardante ilin per helaj

okuloj. Li amis ilin, ĉar ili vivas tiel, kiel estas eble, ĉar ili ak-454

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ceptas la vivon tiel, kiel ĝin la tempo alportas. Kaj ĉefe pro tio ke ili estas kontentaj; li malamis nekontentulojn. — Inter arbhakistoj li sentis ŝvebi ĉirkaŭ si tiun specialan varmon, kiu

neniam malsupreniras al homoj ŝiritaj el la ĉirkaŭpreno de l’

naturo, por kisi ilin sur la frunton. — Ili ne tre atentis lin, ĉar ankaŭ ilia amo estas harda kaj kruda, ne ŝatas pompajn el-montrojn nek longan parolon. Kaj cetere ne estas tempo por

tio en ilia vivo plena de harda laboro.

Subite la plej aĝa el ili ĉesis labori kaj ekrigardis en la su-

non. Li etendis la malmolan kaj sunbrunumitan brakon en la

direkto al siaj fratoj kiel ĉefpastro, al kiu estis ĵus donita la graco de mistera revelacio, kaj nekompreneble ekkriis. Tuj

silentiĝis la krioj de la arĝentaj hakiloj kaj en la miranta e˛o

de l’ profunda arbarego ektremis la lastaj batoj kiel akordoj

de nefinita kanto. Kaj sammomente svarmis de sur la vojo sur

la malsupran parton de la arbhakejo aro de infanoj.

En ĝia frunto marŝis okjara knabeto, portanta en firmfer-

mita pugno de la etendita mano longan vipuron brilantan en

sunradioj. Kaj li fanfaronis rapide, dum la patro komencis

manĝi. — ¯i sunumis sur faga ŝtipo kaj brilis kiel kupra dis-

ko. Li kaptis ĝin — de malantaŭe li alproksimiĝis — kaptis ĝin

je l’ kolo kaj firme premis. ¯i skuis la vosteton, ĉirkaŭis per ĝi lian brakon kaj siblis. Sed li ne timis kaj premis ĝin tiel longe, ĝis ĝi ĉesis sin movi — kaj poste ankoraŭ — nu, kaj an-

koraŭ nun li premas ĝin.

La patro ridetis gaje al la fileto kaj tra lia kapo flugis reme-

moroj pri tiu tempo, kiam li estis same tia arogante kuraĝa

bubo. Dio, kie estas tiu tempo! — Kaj por momento ektremi-

gis lin io, kvazaŭ sopiro — nur por unu momento, ĉar en la

dua li ree rigardis la bubeton kaj ĝojis, ke el li estos same tia 455

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

bravulo de feraj muskoloj kaj tendenoj, kiel estas la patro

mem. Kontentaj homoj! — Fortaj homoj! — Forta gento!

Poste la infanoj foriris kaj la arbhakistoj ree eklaboris. La

tero muĝis en mallongaj paŭzoj, la hakiloj gaje elkriadis sian

ĝojon kaj la varmegaj segiloj spiregis sian tintan kanton de

lado. La suno rigardis de sia ega alto en la hakejon kaj per siaj pasiaj kisoj devigis la arbojn odori duoble forte. Poste ĝi malrapide klinis sin al la arbosuproj, tuŝis ilin kaj ŝanĝis sian koloron. Kaj subite elŝprucis el la tero mirakloj. La ombroj de la

pintaj piceoj violkoloriĝis, en la arbaron metis sin blua nebu-

lo, la branĉaro kontraŭ la sunbrilo malheliĝis kaj la vid-al-

vide situanta verda junarbaro ruĝetiĝis. La majesteco de ves-

pero etendis sin super la hakejo kaj prenis per sorĉa ordono

de ripozo la ilojn el la manoj de la hakistoj.

Ili kunvenis en la supra angulo de la hakejo, ekbruligis faj-

ron sub la nigra kaldrono, en kiu ili kuiris fortigan kaj densan

supon, ili sidiĝis ĉirkaŭ ĝi kaj unu kamarado post la alia ek-

bruligis malbonodoran malsekan pipon, preninte fajron per

branĉeto. Ilia silento similis al subita kvietiĝo, post kiu kom-

encas paroli la prelegisto, kies apero sur tribuno ĝin alportis.

Kaj fakte. La plej aĝa el ili komencis rakonti strangan even-

ton.

***Pri arbo, kiu kapablis plori. ***

Jam estas longe, kiam okazis tiu ĉi evento, jes, tre longe. Li

estis tiam ankoraŭ juna kaj ŝajnas al li, ke li ĵus komencis

manĝi lignan panon. Tiam oni sur la montoj ankoraŭ ne sciis,

ke malsupre en la valo vivas strangaj homoj, kiuj sopiras je la

naturo kaj ĝia vereco, kaj en sia sopiro ili iras tiel zigzagajn

456

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

vojojn, ke, anstataŭ proksimiĝi al la celo, ili malproksimiĝas

de ĝi ĉiutage pli kaj pli.

Kaj tiam okazis … En la montaron venis maljuna forstes-

tro, barbhava grumbla bonulo (ĉiuj ja bone memoras lin) kaj

diris al li, ke li iru kun li en la kastelan parkon por faligi arbon. Neniu, laŭdire, volas ĝin faligi. Kaj grumblis la arbaris-

to tra la barbo pri stultuloj, kies cerbo moliĝas kaj ne la koro.

Dumvoje li demandis lin, ĉu li ne timas faligi la arbon. Li ri-

detis anstataŭ respondi. Sed la forstestro diris al li, ke ĉiuj

arboj ne egalas; tiu, kiu estas faligota, kapablas plori. — Li

diris, ke li faligos ĝin, eĉ se ĝi krius. — Post tio la forstestro kontente ridetis, frapis lin per larĝa manplato sur la malmolan junan dorson kaj ekbruligis pipon.

La duan tagon matene li venigis lin al la arbo en la kaste-

la parko kaj rapide foriris. Efektive, ĝi estis stranga arbo. Se-

lon sur la trunko ĝi havis arĝente grizan, brilantan kaj sen ia

ajn fendeto, la branĉoj disstaris unu de la alia tiel strange,

kvazaŭ ili volus el la branĉaro formi kalikon malfermitan al

la ĉielo, kaj sur ili sidis folioj kun longaj petoloj. Kaj ĝuste tiuj estis la plej strangaj. Ilia verda surfaco estis mirinde pintha-va, sed ne tiel kiel ĉe acero, kiu post vundiĝo eligas lakton,

tute alie — kaj sur ĉiu ĝia pinto pendis granda trembrilanta

larmo. Li foŝiris unu el ili, ĝi estis mola kiel la manplato de

homoj, kiuj nenion laboras, kaj la larmoj, tremantaj sur ĝi,

estis varmegaj.

Li demetis la jakon kaj ekprenis hakilon. Li hakis la unuan

fojon, la arbo ekplendis, splitero blanka kiel neĝo elflugis el

sub la akraĵo de l’ hakilo, la foliaro ĝemis kaj li sentis, ke sur la streĉitan krudan ĉemizon falas pluvo de varmegaj larmoj.

En la brusto li sentis strangan pikon, sed li ne sciis kial. Mire 457

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

li ekrigardis la branĉaron kaj vidis, ke ĉiuj folioj en ĝi klinis sin rekte al la tero, kiel ĉe mimozo. Kaj tiam lin kaptis sovaĝa

furiozo. Li ignoris la ardan pluvon de fajrerantaj larmoj, la

ĝemojn kaj susuron, kaj bakis, hakis en la blankan lignon, ĝis

li laŭte spiregis pro la malfacila peno. Fine ekknaris la trun-

ko kiel peza kverkligna pordego en ŝtonaj hokoj, ekŝanceliĝis

kaj falis en la altan herbon.

Li elspiris kontente, kiam li finis sian laboron. En la brusto

li sentis doloron kaj ŝajnis al li, ke tiu ĉi arbo ne estis faligenda, ĉar ĝi ne maturiĝis al morto. Li kliniĝis al ĝi por ĝin tra-

rigardi. Kaj jen! ¯ia bela blanka ligno estis maldensa — kva-

zaŭ de pizujo.

En tiu momento venis al li la maljuna, griza grafino. Li ri-

verencis antaŭ ŝi, manon kisis kaj rigardis en la vizaĝon. Ne-

niam vidis ŝin iu tia. La alitempe pala vizaĝo estis sange ruĝa

kaj ŝiaj okuloj brilis verde, pro malamo, kiel la okuloj de kato

en nokta mallumo. ŝi etendis la manon en la direkto al la

stumpo kaj per sibla voĉo ordonis, ke ankaŭ ĝi devas malape-

ri el la tero, ĉar ĝi povus kreskigi vergojn, por ke la infanoj de la mortinto ploru en ŝiajn fenestrojn dum la malfacila horo de

morto.

Oni alportis al li ilojn kaj li eklaboris. Malfacile la radiko

adiaŭis la nutran teron, la lastan forton ili streĉis por ĉirkaŭ-

preni ĝin kaj malmoliĝis tiel, ke la hakilo forsaltadis de ili.

Fine restis nur la lasta, iranta profunde en la teron. Li forfo-

sis la humon ĉirkaŭ ĝi por povi pli facile eligi ĝin — kiam, jen

subite, en la humo eklumis blanka homa kranio. Sammomen-

te eksonis super li nehoma krio. Li levis la kapon kaj vidis la

grafinon kretpalan, kiel ŝi kovras siajn okulojn kaj forkuras

laŭ la flava vojo al la kastelo.

458

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Li ricevis bonan pagon. Sed al li ŝajnis, ke 1i akceptis ian

judasan groŝon, ke tiu arbo ne estis faligenda, ĉar ĝi ne ple-

numis, sian taskon.

*

Dume la supo estis kuirita kaj la arbhakistoj avide ekmanĝis,

kapskuante, kiel tia stranga arbo povis havi tiel malbonan

lignon.

Nokto

La lasta el la arbhakistoj volvis sin en krudan kovrilon, sub la

kapon ŝovis kunrulitan jakon kaj turnis la vizaĝon al la ĉielo.

— La okcidento estis paca, la steloj brilis kviete, tiel ke ne estis necese timi malbonan veteron. En tiaj certecaj noktoj preferas la arbhakistoj dormi ekstere meze en la bonodoro, ansta-

taŭ en la malvasta budo kunmetita el traboj, kun truoj ŝtopi-

taj per musko kaj argilo kaj vandoj kovritaj per arba ŝelo.

La kanto de l’ nokto komenciĝis. En la granda silento, pen-

danta en la mallumo, estis aŭdeblaj la paŝoj de nevideblaj

arbarspiritoj promenantaj sur la mola musko kaj rigardantaj

malgaje per fajrerantaj okuloj, kion la tago rabis de ili. La do-

lorajn ĝemojn trinkis de sur iliaj lipoj la branĉoj de arboj por

ĵeti ilin matene kun malserena muĝado en la vizaĝon de l’

suno. — La atmosfero konfuzita dumtage de miloj da sonoj

nun kvietiĝis kaj alportis el la valo frapsonojn de muelejoj …

Kaj la ĉielo stelluma rigardis riproĉe al la tero, al la ĝarde-

no de eterne ĝermantaj kaj eterne mortantaj promenoj, klo-

podoj kaj fortoj. ¯i kompatis la bagatelemajn konstante inter-

459

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

batalantajn homojn, kiuj, malgraŭ tio, ke ili havas la forton

penetri ĝiajn sekretojn terurajn pro silento, mortas pro baga-

telaĵoj. Kaj en ĉagrena meditado ruliĝis hela flava larmo sur

ĝia vizaĝo al la limo de l’ horizonto.

Sur la marĉejoj leviĝis verdaj kaj bluaj lumoj por danci. Ie

en malproksimo obtuze ekululis la reĝo de nokto, al kiu plen-

de respondis centoj de voĉaj de strigoj kaj noktuoj. Nur la

arbaro silentis — tra la profunda trankvilo ne tremis eĉ unu

ĝia spiro. Eble ĝi tiel volis simili grandan sarkofagon matu-

riĝantan al vana Reviviĝo.

Kaj en la brusto de Koæán, kiu ĉion vidis, ekhurlis sovaĝa

pagana sopiro al lumo, suno, belo kaj varmo — sovaĝa sopi-

ro, kiu ne estas silentigebla, ĉar ĝi havas milionon da buŝoj.

El romano ”Arbaro”, 1927

(Vuk Echtner)

460

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Ladislav Jége Nadaôy

(1866-)

Aŭtoro de pluraj slovakaj romanoj kaj noveloj el la alovaka historio kaj de noveloj kaj romanoj el la samtempo. Ofte kun efika humuro kaj bonkora satiro li pentras situaciojn en la nove estiĝanta societo *ĉe˛oslovaka en Slovakujo, urba kaj vilaĝa. *

ĉIUJ LA SAMAJ

Sro Igor Stach estas malalta, dika, li kuradas sur rondfor

maj kurbaj kruroj, kiel tre moviĝema skarabo en ĉirkaŭ-

barita rondo. La vangoj kaj la plata nazo estas karminkoloraj

kaj brilas kiel polurita ŝranko. Li parolas kun nerefutebla de-

cidemo, kiun neniu timas. Li pensas, ke ne ekzistas alia saĝo

en la mondo krom la lia. Li pritrompas la homojn ne nur per

Röntgen-radiado, pri kiu li estas sama fakulo kiel dratumisto

pri testuda supo, sed ankaŭ per sia nomo, ĉar lia edzino no-

mas lin Izidor.

Hieraŭ antaŭtagmeze li eniris la atendejon kaj trovis tie sep

pacientojn. Li rigardis ilin, eĉ la ĉapelon ne demetinte de la

kapo, ekmovis la dikan pendantan lipon kaj ekmurmuris: —

Kanajlo! El tiuj sep li taksis kvin personojn asekuritoj de so-

ciala asekurejo, unu estis ĉifonvestita almozulo kaj nur unu

ŝajnis esti bonstata, aĝa kamparano, do verŝajne paganta pa-

ciento. Stach pripensis, ke tiu pagos anstataŭ ĉiu.

461

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Kiel la unuan li forekspedis la almozulon, konatan per la

nomo Kozák.

—Kozák, kial vi disperdas ĉi tie pedikojn, malaperu! La al-

mozulo staris fiere en la aŭreolo de la eltrinkita denaturigita

alkoholo, odoranta — kiel pesto; tiel ke la aliaj staris de li malproksime je pafdistanco de revolvero. La asekuritoj aprobe

aŭskultis la parolon de l’ kuracisto kaj kapjesis esperante ke

per tio ili akiros lian bonvolemon.

Kozák murmuris memkonscie per sia sendenta buŝo:

—Mi havas vundon sur la piedo!

—Kun la vundo sur la piedo vi min jam ĝenas ĝuste dek

jarojn. Jen vi havas kvindek helerojn, iru inferen! — kriegis la

kuracisto, malfermante al li la pordon.

—Dankon, sinjoro doktoro, post kelkaj tagoj mi venos por

montri min. .

—Mi vin elĵetos! Nu venu, vi aliaj! — diris la kuracisto, mal-

estime rigardante la asekuritojn.

Li enkondukis ĉiujn samtempe en la konsultejon kaj stari-

gis ilin en vico.

—Kio mankas al vi? — li demandis la unuan.

—ĉi tie sur la kruro pinĉis min muŝo: ĝi ŝvelis, mi ne po-

vas iri.

Kiam tio okazis?

—Antaŭ tri tagoj. Mi ne laboris de tiam kaj eĉ nun mi ne

povas labori.

—Montru!

La unua suprentiras pantalonon.

—La dua, kio mankas al vi?

—Hieraŭ ĉevalo min piedbatis en la postaĵon.

462

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

—Suben la pantalonon! La tria, kio mankas al vi? La tria,

vico kiel Goliato, suprenfaldas manikon.

—Jen, ĉi tie, fariĝis ulcero sur la brako. Mi ne povas labo-

ri. Stach rigardis de la tablo la ulceron. ¯i estis kiel pizeto kun blanka pinto. Li prenis pecon da vato, enmergis ĝin en jodan

tinkturon kaj purigis la vundeton. Poste li gluis sur ĝin plast-

ron kun gazo.

—Kiam mi denove venu? — demandis Goliato.

—¯i resaniĝos en unu — du tagoj. Vi ne plu devas veni ĉi

tien.

—¯i ne resaniĝos en du tagoj. Mi ne povas kun ĝi labori.

Oni devas doni al mi monsubtenon.

—Se ĝi en du tagoj ne resaniĝos, mi vin anoncos, ke vi in-

tence difektas la vundon. Monsubtenon vi ne ricevos, ĉar pro

tia neniaĵo vi povas labori. Malaperu!

—Nu, tion mi vidos! Mi kun ĝi ne laboros. La tuta mano

min doloras. Tiel pezega ĝi estas. Vi ne travivis tion, do vi tion ne komprenas.

La aliaj asekuritoj formis aprobantan ˛oron, murmurante

kaj farante rimarkojn.

La kuracisto rigardis kun kolera malestimo la tutan socie-

ton. Poste li observis la piedon de la unua, sur kiu estis ŝvelin-ta ruĝa

loko kiel manplato.

—Ridinde! ĉu vi ne hontas pro tia aĵo veni ĉi tien kaj per-

di la tempon. Malaperu!

—Huj! — ekĝemis la unua, kvazaŭ oni estus lin pikinta per

tranĉilo, kaj li saltadis sur unu piedo. — Eĉ stari mi ja ne po-

vas. Dio mia, Dio, tiamaniere oni traktas malriĉan homon! Mi

463

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

kuŝos eĉ monaton kaŭze de tio, ĉar oni diris al mi, ke tio es-

tas sanginfekto. Do eĉ monsubtenon oni al mi ne donos?

—Se vi havas sanginfekton, vi mortos kaj ne bezonos sub-

tenon. Malaperu!

—Mi vin akuzos!

—Pro mi, iru akuzi eĉ en la bruligitan fromaĝejon. Tie vi

povas lamenti, kiom ajn vi volas.

—Nu, terura afero. Mi pagas asekuron kaj se mi malsaniĝas

oni min elĵetas kiel hundon. Mi akuzos vin. Huj, vi ja eĉ ne

estas homo!

Kaj li foriris, frapferminte la pordon.

La dua staris dumtempe kliniĝinta kun la nudigita koncer-

na parto de la korpo.

—Kie vin piedbatis la ĉevalo?

La vundito palpadis per fingroj, serĉante kie lin doloras.

—ĉi tie, sed ne, jen tie ĉi. ¯i ja devas esti videbla.

Hieraŭ, kiel diris al mi la edzino, mi havis tie la markon de la

tuta hufofero.

La kuracisto kaj la viroj rigardis la fiktivan lezon. Ili neni-

on vidis.

—Georgo, nenio ja estas tie videbla.

—Ne estas videbla? — eklamentis Georgo malĝoje kaj pal-

padis denove la dolorantan parton, serĉante jen sur la unu

jen

sur la alia duono.

—ĉi tie, — li montris maldekstre, — sed ne, tie ĉi — li jam

palpis dekstre. — Jes, ĉi tie ĝi doloras.

La ceteraj viroj ekhontis. Goliato, por ke li pruvu, ke li es-

tas

la unusola justulo, diris:

464

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

—Nu, fakte ne, Georgo, nenio estas videbla, ne mensogu.

Tiu ĉevalo nur karesis vin.

—Nu, ĉu fakte nenio estas videbla? La edzino min trompis.

Nu, mi ŝin instruos. Tiel ridindigi homon. — Li vestis sin kaj

foriris kontente.

La kvara havis febron, li aspektis, kvazaŭ li havus tifon. La

kuracisto lin sidigis sur seĝo kaj enmetis al li termometron

sub la brakon.

La kvina estis sin batinta per martelo sur ungon de l’ mon-

trofingro. La ungo estis nigriĝinta.

—ĉu vi ne povas pro tio labori? — demandis lin la kuracis-

to.

—Huj, ĉu kun tia nigriĝinta fingro? Gangrenon mi ja baros.

Se vi scius, kiel tio doloras, se oni sin batas sur ungon! ĉiujn

stelojn mi vidis! Provu ja, vi vidos.

—Do, ĉu vi ne volas labori ĝis la ungo defalos?

—Kaj kiel mi laboru sen ungo?

—Nu bone. Eĉ tri monatojn daŭros, ĝis la ungo defalos kaj

kreskos la nova. ¯is tiam vi nenion faros kaj ricevos subte-

non!

La aliaj viroj enviis. La viro kun la ungo, imaginte, ke la

kuracisto diris tion serioze, rigardis respekplene al sia fingro.

—He, ĉe kia laboro al vi tio okazis? — demandis lin Golia-

to.

—Mi bat-akrigis falĉilon.

—Diable! Do, pro tia kontuzita montrofingro vi ne povas

falĉi? Kiu tion kredu al vi? Sinjoro doktoro estas prava!

Stach estis ekscitita kiel vespo. Per la fingro li pikis Golia-

ton en la bruston.

465

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

—ĉi tie vane vi rezonas. Iru ĉiuj eksteren! Neniu el vi es-

tas labormalkapabla kaj vane do vi postulas subtenon.

La viroj foriris blasfemante kaj minacante, ke ili procesos.

—Ekzistas ja pli grandaj sinjoroj ol tia kuracisto. Mi iros al

la distriktestro. Ni ne lasos nin subpremi. Mi pagas jam de

kelkaj jaroj la asekuron kaj eĉ unu heleron mi neniam ricevis.

Tio estis por li ĉiutagaj scenoj kaj kvankam li estis jam kuti-

miĝinta al ili, ĉiufoje li koleris. Li rigardis tra fenestro sur la straton kaj vidis la elirintajn virojn ridi sur la vojo. Ili primo-kis

unu la alian. Fine li rigardis la viron febran.

—Kio vin doloras?

—La gorĝo, eĉ la salivon mi ne kapablas gluti.

—Montru la gorĝon, — kaj li rigardis ĝin per la helpo de

ligna tabuleto. La viro havis gorĝinflamon. Li donis al li pul-

vorojn kaj, por gargari, medikamenton.

La tuta konsultado de la kvin homoj ne daŭris pli longe ol

kvaronhoron.

—Nu, venu nun ankaŭ vi! — li vokis la kamparanon el la

atendejo per strange afabla voĉo.

Eniris ordeme kaj pure vestita kamparano. Li estis viro

proksimume kvardek jarojn aĝa, kurbstatura, larĝŝultra kaj

havis tiajn malgrandajn okulojn, ke tiuj preskaŭ eĉ ne estis

videblaj, li faris impreso de malsanulo.

—Laŭdata estu Jesuo Kristo!

—Eterne, amen, — respondis la kuracisto senĝene, kvan-

kam Sinjoro Jesuo vere neniel lin koncernis.

Sed tio nenion kostis al li, do ĝoju la viro:

—Do, kio al vi mankas?

—Sinjoro doktoro, la sakro min doloras, en la brusto min

466

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

pikas, mia kapo estas kiel kribrito, tuso min sufokas, manĝi

mi ne povas, ŝajnas al mi, ke eĉ muŝo min faligus teren.

Stach ekridis. En la spirito li kalkulis, kion ĉion oni povas

fari. Li povas lin esplori eĉ dum horo kaj elpremos de li mi-

nimume cent kronojn. Li palpis lian pulson; ŝajnis, ke li ha-

vas febron. Verŝajne malforta gripo. Se la paciento estus ase-

kurito, li ŝovus al li en la manon kelkajn aspirinojn kaj forsen-

dus lin post kvin minutoj. Sed paganta paciento?

Li donis al li termometron en akselon kaj babilis kun li tre

amike pri lia familio; pri grenfalĉado, pri rikolto. Temperatu-

ron li ne havis pli altan. Egale; tamen li serioze balancis la

kapon.

—Kiom da febro mi havas? — demandis la kamparano ŝaj-

nigante timon.

—Nu, vi havas, vi havas proksimume tridekok gradojn kaj

kelkajn dekonojn.

—ĉu malbona afero por mi?

—Efektive ne plej bona. Bone, ke vi venis tiel frue al mi. Mi

ankoraŭ helpos vin. Malvestu vin.

Matŭ Krkvoñ malrapide sin malvestis. dum tio li ĝemis

tiel, ke eĉ la ŝtonon li estus ploriginta.

—Kial vi tiel ĝemas? — demandis la kuracisto iom surpri-

zite.

—ĉu miro, ke mi ĝemas, se mi estas tiel terure malsana kaj

mi pensis, ke tio estas nenio. Tridekok gradoj kaj tiom da de-

konoj, tiom ja havas nur mortmalsanulo.

—Nu, ne timu, mi vin helpos.

Poste li tamburis sur la brusto kaj dorso de la paciento kaj

aŭskultis per aparato kun gumaj tubetoj, dume li murmuris

kaj faris ege seriozan mienon, balancante ofte la kapon.

467

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

—Kaj ĉi tio vin ne doloras? — li pikadis lin per fingro sur

la brusto kaj dorso: — ĉi tie, kaj tie, kaj ĉi tie?

Krkvoñ, timigita, nun mem ne sciis, ĉu io doloras lin aŭ ne.

Jen li jesis, jen li neis. Fakto estis, ke li havis lumbagon, doloris lin la sakro; alimaniere li estis sana kiel nukso. Sed kiam lin

la kuracisto tiel timigis, li efektive ektimis.

—Estus bone, se vi lasus vin esplori ankaŭ per elektro. ĉu

vi konsentas? Tio kostas nur okdek kronojn.

—Laŭ la volo de Dio! Nur nenio okazu al mi ĉe tio…Mi ha-

vas ankoraŭ malgrandajn infanojn.

—Neniom timu.

Kaj li starigis lin antaŭ malarandan transporteblan rönt-

genaparaton kaj prilaboris lin, kiel ŝajnis al la viro, tiel kon-

science, ke ŝvito eliris al li sur frunton pro timo.

—Nu, via pulmo estas difektita, sed mi vin sanigos. Vi de-

vas min viziti ĉiun duan tagon, mi vin inokulados. ĉu vi ve-

nos?

—Mi venos, kial ne?

—Nu bone. Hodiaŭ mi vin inokulos la unuan fojon.

—Savu min nur. Mi ja rekompencon tion al vi.

La kuracisto donis al li ian injekton kun kuracilo, kian li

havis ĝuste ĉe la mano. Kio ajn ĝi estas, unu tia injekto ne

povas al li malutili.

Post kiam Krkvoñ sin vestis, li skribis al li recepton kaj kla-

rigis, kiamaniere li uzu la medikamenton kaj ŝmiru sin per

ŝmiraĵo. Kaj ĉar frapo venas je la fino, li finis sian parolon

jene:

—Kaj nun vi pagos al mi por mia laboro centkvindek kro-

nojn.

468

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Krkvoñ estis sin vestinta. Li ekgrumblis kaj, elpoŝigante

malpuregan notlibreton, diris:

—Vere vi meritas tiun monon, sed — kaj li montris al la

kuracisto plenskribitan formularon — mi estas en asekurejo,

kaj tial mi pagos nek kuraciaton, nek apotekon.

Al Stach elŝvelis la vejnoj sur la frunto kaj la 1ipo falis, eĉ

pli malsupreniĝis. Preskaŭ lin trafis apopleksio. Plej volonte

li estus vangofrapinta la viron. Kaj li ekkriegis:

—Vi trompulo, kial vi tuj ne diris, ke vi estas asekurito? Vi

volas trompe akiri subtenon kaj ŝajnigas esti tia kriplulo! Ne-

nio mankas al vi. Eĉ heleron vi ne ricevos, por ke vi sciu!

—Oni al mi konsilis, ke mi ne malkaŝu tuj, ke mi estas ase-

kurita, ke oni min pli bone esploros.

Kaj kiu tion al vi konsilis?

—Nu, ĉe ni, nia sinjoro kuracisto, kiam mi venis al li, por

konsulto. Li diris al mi, ke li ne kuracas je la konto de la ase-

kurejo, ke mi iru al vi, sed ke mi ne diru antaŭe, ke mi estas

asekurito. Kaj se vi diras, ke al mi nenio mankas, kial vi min

tiel reviziis?

—Kaj vi pensas, ke pro tiu banala lumbago vi ricevos kel-

kajn monatojn da subteno?

—Nu, se mi estas tiel malsana, ke vi tiom da mono postu-

las nur por konsulto, mi ja devus ricevi.

—Eĉ unu heleron mi ne donos al vi. Nenio al vi mankas. Mi

vin akuzos pro trompo.

Krkvoñ rigardis lin kliniĝinte kun malfermita buŝo. Fine lia

cerbo ekfunkciis.

—Nu, ĉu vi eĉ nenion preskribos al mi? Estu kiel ajn, la

sakro min tamen doloras. Mi ne povas labori.

—Iru al la diablo! Ke mi vin ne vidu, ĉar mi ne garantias pri

469

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

mi! — kriegis dr. Stach.

Krkvoñ denove rigardis lin sufiĉe longe.

—Se tiel, nu, do bone. Mi iros al la sinjoro distriktestro.

Fartu hone..

Stach primeditis, ke la homoj havas klaĉemajn buŝojn, oni

lin, superflue, primokus. Kiam li aŭdis la ekknaron de la aten-

deja pordo, li postkuris la viron kaj voki lin:

—Revenu. Mi donos al vi recepton je pulvoroj kaj ŝmiraĵo.

ĉe tagmanĝo li estis malbonhumora kaj la edzino deman-

dis lin, kial li estas tiel ekscitita. ŝi estis sinjorino same dika, kun pinta nazo kaj lango. Kaj li plendis al ŝi; malsaĝulo.

Certe ŝi diris al li sian opinion.

—Kial vi estas tiel stulta, ke vi ne demandas pacienton, kiu

li estas, kio li estas, se vi lin ne konas?

—Vi facile parolas. Se vi demandus honestan kamparanon,

ĉu li estas ano de asekurejo, vi lin ofendus.

La edzino, certe, ne akceptis la argumenton; ŝi senkondiĉe

ekscius, kun kiu ŝi traktas. Sed la viroj estas tiel mallertaj!

Stach eĉ bone ne satiĝis, iris en dormĉambron kaj kuŝiĝis

sur kanapo, por ke posttagmeze li iom dormetu. Apenaŭ ve-

nis dormo sur liajn okulojn, vekis lin la edzino, ke li leviĝu, ke venis ”honesta” viro al li.

—ĉu asekurito? — li demandis, kvankam en duondormo,

sed tamen nekredeme.

—Certe li ne estas asekurito. Bienmastro, honesta bienmas-

tro.

—Nu, ĉu tute certe bienmastro?

—Nu jes, mi ja diras al vi. Mi ne estas tiel freneza kiel vi.

Stach ĉagrenite frotis al si la okulojn kaj eniris la atende-

jon. ŝokis lin: estis tie Krkvoñ.

470

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Li volis lin insultataki, sed ekvidis, ke la edzino rigardas tra

la pordo, do li regis sin kaj demandis lin delikate, afable, kiel patrino karan infanon:

—Kion vi ankoraŭ volas, Maĉjo?

Krkvoñ, kortuŝita pro la neatendite afabla voĉo, decidis, ke

ankaŭ li estos ĝentila.

—Mi vin humile petegas, sinjoro doktoro, ne bonvolu ko-

leri.

La kuracisto volis denove kuŝiĝi kiel eble baldaŭ; kolerigis

lin, ke pro stultaĵoj oni lin senkaŭze maltrankviligas, lia mal-

bonhumoro pliiĝis en koleron pro la vanaj paroloj de la viro,

kiun volonte li estus broginta per varmega akvo. Kaj li re-

spondis koncize:

—Mi ne koleras, kial mi koleru. Nur diru rapide, kion vi

volas.

—Nu, ĉu vi fakte ne bonvolas koleri?

—Ne, nu! — li ekparolis jam multe pli laŭte.

—ĉar ege dolorus al mi, se mi estus vin koleriginta. Vi ja

tiom penis pri mi senkaŭze — tute senkaŭze. Nu, ĉu vi fakte

ne koleras?

—Se vi ankoraŭ longe min incitos per tiu ”ĉu vi ne koleras”,

vere tre facile mim trafos apopleksio. Diru jam, kion vi volas.

—Vi mem vidas, ke vi koleras. Sinjoro doktoro, ne koleru,

humile mi petas. Nur tion mi volis demandi, en kiun apote-

kon mi iru por tiu medikamento. Sed ne bonvolu koleri, hum-

ile mi vin petas ankoraŭ foje.

La petegado kaj stulta demando de Krkvoñ kaŭzis, ke

Stach nun tute perdis la paciencon. Krome, ankaŭ lia edzino

saltis al li:

—Izidor, Izidor, estu saĝa! Regu vin!

471

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Stach kriegis kiel li kapablis:

—He, maljuna azeno, kiom da apotekoj estas ĉi tie? ĉu

dek? Vi scias, ke nur unu. Malaperu, lasu min trankvila! Mi

vin ĉiujn ekstermos!

Krkvoñ balancis malgaje la kapon.

—Nu, sciu, vi diras, ke vi ne koleras, kaj jen mi vidas, ke

preskaŭ apopleksio vin trafas. Pro Dio, mi vin petas, tran-

kviliĝu. Mi ja ne volis vin ofendi.

—Iru en la ardan inferon! La piedojn mi rompos a1 vi, se

vi ne malaperos!

—Fi, hontu! Tia inteligenta homo! — trankviligis lin per sia

maniero la edzino, tiel ke li volonte estus ŝin mordinta.

Alkuris eĉ la servistinoj el la kuirejo, por rigardi, kio oka-

zas. Krkvoñ, anstataŭ foriri, komencis denove peti, ke li ne

koleru.

—Neniam mi vidis tian homon. Mi vin ja tiel petegas, ke vi

ne koleru, kaj tamen des pli vi ekscitiĝas.

—Eh, kial mi vin aŭskultu? For, etsteren! — ekkriis Stach

kaj, malferminte la pordon, elĵetis Krkvoñ-on sur la ŝtuparon

kondukantan al la korto.

La kamparano ne estis gimnastikanto, interplektiĝis al li la

kruroj kaj li falis sur la akran eĝon de ŝtupo. Li eklamentis

ploreme kaj malfacile li leviĝis, tenante per ambaŭ manoj la

parton de la korpo, kiun mi jam ne volas tiom ofte mencii.

—Aj, aj, aj, kiel mi min vundis, kiel mi min vundis! Ve, tiel

min trakti, tiel min tra-a-a-kti!

Stach kun la edzino kaj kun la servistinoj postrigardis la

lamirantan viron.

—Jen, nun vi faris belan aferon, — konsolis lin la edzino. —

Li vin akuzos, tute certe li vin akuzos. Vi, koleremulo!

472

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

La servistinoj kun bedaŭro konstatis, ke minimume li rom-

pis al si la ostojn de ambaŭ kruroj.

Stach volis ilin insulti, sed li nur ekĝemis kaj mansvingis;

li vidis, ke kontraŭ la sorto li nenion kapablas fari. Kaj bone

li agis, ĉar nun lia edzino havis la parolon kaj eĉ tian kor-

tuŝan, ke li ricevis emon plori. Tiutempe venis lia kolego dr.

Karas, distrikta kuracisto, fervora societemulo, turisto, filan-

tropo kaj moralisto. Kiam li eniris en la ĉambron, sinjorino

Stach eksilentis kiel ŝaŭmo, farinte mienon, kvazaŭ neniam

ripozanta Alekto sur la bildo — mi ne scias de kiu. Stach glu-

tadis la salivon, kvazaŭ peco de nematura piro sidus en lia

laringo.

—Sinjoro kolego, — li komencis per sia stranga parolma-

niero — jestis ĉe me Mateo Krkoun por visum repertum. Li

havas rilative sufice gravan lezon sur le korpo. ĉu vu sceas,

kion signifikas, se vi jestos kondamnita pro grava lezo sur

korpo di paciento, sinjoro kolego, di pa-ci-ento? — Kaj li le-

vis la montrofingron en la aeron kaj suprentiris la brovojn ĝis

la haroj.

—Vu, sinjoro kolego, jestas kulpa pri ĉio. Ordigu kun tiu

homo la afero. Mi pensas, ke mi rajtas tion de vu postuli en

intereso via kaj en intereso di nia profesionala honoro. Tiu

homo jestas ĉi tie. Mi sendos li al vi. Komplimento.

Kaj li foriris.

Fino estis, ke Stach faris interkonsenton kun Krkvoñ tiel,

ke li deklaris lin labormalkapabla por unu monato kaj asig-

nos al li subtenon. Krom tio, li pagos al li tiujn cent kvindek

kronojn, kiujn li volis de 1i profiti. Matŭ Krkvoñ foriris kon-

tenta, tute kontenta, ĉar la sinjoro kuracisto certigis lin eĉ pri 473

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

tio, ke al li nenio mankas kaj eĉ tiam ne plu koleris, kiam li

petis, ke li ne bonvolu koleri.

Moralinstruon aŭdis sinjoro dr. Stach detale kaj funda-

mente de sia kara edzino. Dum ŝia parolado li firme decidis,

ke li eksedziĝos.

1930

(Pavel Rosa)

474

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Karel Âapek

(1890-)

La plej sukcesa el la pli junaj ĉe˛oslovakaj verkistoj koncerne tradu-kadon en fremdajn lingvojn. Li estas konvinkiĝinta kredanto de prag-matisma filozofio, kies koncepton pri la vero li aplikas al klarigado de ĉiuj homaj faroj. Se la kriterioj de la vero dependas de la spertoj, konvinkoj kaj celoj de la decidonto pri tio, kio estas farota, tiam ĉiuj faroj de la homo, ĉiuj virtoj kaj krimoj estas klarigeblaj ekskluzive el kaj per la homo mem. Nenia eblo de savo por la homo ekzistas en la absolu-to. ĉiu provo ordigi rilatojn inter homoj laŭ la absolutaj mezuriloj kaŭzis kaj kaŭzos plagojn kaj blagojn. La sorto de la homo estas pli-bonigebla, sed ekskluzive per tio, ke la homo pli kaj pli konas la homon reciproke, ke la homoj sin reciproke studas pacience, prudente kaj afable. Tiujn konvinkojn li demonstras en romanoj, noveloj, rakontoj, felietonoj, dramoj; jen per okazaĵoj rezultantaj el utopiaj sciencaj inventoj, jen per okazaĵoj tre ĉiutagaj. ĉion ĉi li prezentas per lingvo, kiu estas apogita egale sur la nuntempa grandurba slango kaj sur tre kulturita lingvo literatura, tial ofte lia lingvo estas donata kiel *modelo de la nuntempa lingvo ĉeą. *

ĉEMIZO

Kvankam li volis pensi pri tute aliaj kaj senfine pli gravaj

aferoj, revenis al li neforigeble malagrabla penso: ke lia

mastrumantino lin priŝtelas. Tiom da jaroj ŝi estis ĉe li kaj li

jam tute kutimis ne zorgi pri tio, kion li posedas. Jen ŝranko;

matene oni malfermas ĝin kaj prenas de la supro puran ĉe-

475

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

mizon; de tempo al tempo, en nekonataj intervaloj, venas

sinjorino Johanka kaj antaŭ li disetendas disŝiritan ĉemizon,

kaj diras, ke jam ĉiuj estas tiaj, kaj ke la sinjoro devas aĉeti

novajn. Bone, la sinjoro do iras kaj aĉetas ses ĉemizojn en la

unua magazeno, kiun li renkontas, kun neklara rememoro, ke

li ion aĉetis antaŭ nelonge. Estas strange; li pensas, kiel mal-

bona estas nun la varo. Kaj jen kolumoj kaj kravatoj, vestaĵo

kaj ŝuoj, sapo kaj mil objektoj, kiujn oni devas havi, eĉ se oni

estas vidvo. ĉion oni devas siatempe renovigi; sd sur maljua

homo ĉio iel tuj malnoviĝas kaj ĉifoniĝas, aŭ dio scias, kio

okazas al tio: eterne li aĉetas novajn objektojn, sed sufiĉas

malfermi la vestoŝrankon: balanaciĝas tie kelkaj troportitaj

kaj velkaj vestaĵoj, sur kiuj vi eĉ ne ekkonas, kiam vi ilin kud-

rigis. Sed bone, se nur ne estas necese zorgi pri io: sinjorino

Johanka pensas pri ĉio.

Ke nur nun, post tiom da jaroj, venis en lian kapon, ke li

estas sisteme priŝtelata, tio okazis jene: li ricevis matene in-

viton, ke li venu en ian societon al bankedo. Ho, dio, dum

jaroj li estis nenie; tiel mallarĝa estas la rondo de liaj amikoj, ke la neatendita invito lin tute konfuzis; li estis senmezure

ĝoja kaj timigita. Antaŭ ĉio li komencis serĉi, ĉu li havas ian

sufiĉe brilan ĉemizon; li elprenis ĉiujn el la tolaĵa ŝranko, sed ne estis eĉ unusola, kiu ne estus franĝita sur la rando de la

maniko aŭ sur la brusta parto. Li vokis Johankan kaj deman-

dis, ĉu li ne havas ie pli belan pecon de tolaĵo.

Sinjorino Johanka ekglutis, silentis dum momento kaj pos-

te proklamis akre, ke la sinjoro cetere devas aĉeti novajn, ke

ŝi ne sukcesas ripari, ke tio estas jam kompletaj araneaĵoj …

Li havis, verdire, neklaran ideon, ke li aĉetis ion antaŭ ne-

longa tempo, sed li ne estis certa pri tio, kaj li silentis; kaj tuj 476

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

li komencis sin vesti por aĉeti ilin do. Kaj kiam li jam foje ko-

mencis ”fari ordon”, li eltiris el la poŝoj malnovajn paperojn,

por konservi ilin aŭ foæeti. Kaj inter ili estis la lasta fakturo por ĉemizoj: pagita tiun kaj tiun tagon. Antaŭ sep semajnoj. An-taŭ sep semajnoj ses novaj ĉemizoj. Tio estis lia tuta malkov-

ro.

Li ne iris plu aĉeti, sed li vagis tra la ĉambro kaj meditis. Li

rigardis malantaŭen en tiom kaj tiom da jaroj da soleco; de-

post la morto de lia edzino mastrumis ĉe li Johanka kaj neni-

am, eĉ por momento ne aperis ĉe li suspekto aŭ malkonfido;

sed nun traigis lin angoro, ke li estis priŝtelata dum ĉiu tiu

tempo. Li rigardis ĉirkaŭ si; li ne povis diri, kio mankas tie,

sed li vidis subite, kiel malplene kaj dezerte estas tie, kaj li

klopodis ekmemori, ke iam estadis tie pli da objektoj, pli mul-

te da konfidenco, pli multe da ĉio … Plena de maltrankvilo li

malfermis la ŝrankon, kie estis konservitaj la memoraĵoj post

lia edzino: vestaĵo, tolaĵo… Estis tie kelkaj kadukaj pecoj, sed

spiris el ĝi tuta pasinteco; ho dio, kion do ĉion lasis ĉi tie la mortintino? Kien venis ĉio?

Li fermis la ŝrankon kaj devigis sin pensi pri aliaj aferoj:

ekzemple pri la bankedo hodiaŭ vespere. Sed tiuj pasintaj

jaroj revenadis necedeble. Ili ŝajnis nun pli dezertaj, pli ama-

raj, pli mizeraj, ol kiam li travivis ilin; ili estis subite kvazaŭ prirabitaj, kaj blovis el ili plej aĉa turmento. Jes, dum tiuj jaroj li estis kelktempe eĉ kontenta, lulita, kvazaŭ en duondor-

mo; sed nun terurita li vidis tiun duondormon de homo so-

leca, de kiu fremdaj manoj ŝtelas eĉ la kusenon sub la kapo;

li ekplendis pri si, displugita per doloro pli forta, ol li travivis depost la tago … depost la tago, kiam li revenis de la enteri-477

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

go. Li ŝajnis al si subite maljuna kaj laca kiel tiu, al kiu estis la vivo tro severa.

Sed unu aferon li ne povis kompreni: kial ŝi ŝtelus miajn

objektojn? Kion ŝi farus kun ili? Ha, li rememoris subite kun

kolera kontentiĝo. Jen kio! ŝi havas ie nevon, kiun ŝi amas

kun freneza onklina amo; ĉu mi ne devis sennombre aŭskulti

ŝian babilaĉon pri tiu floro de la homaro? Atendu, antaŭ ne-

longe ŝi eĉ montris al mi lian fotografaĵon: krispaj haroj, nazo

supren kaj iaj speciale impertinentaj lipharoj; sed malgraŭ tio

ŝi viŝis siajn okulojn pro fiero kaj emocio. Do tien, li diris por si, migras mia ĉio! — Kaptis lin terura furiozo; li kuris en la

kuirejon kaj alkriis Johankan per io simila al ”malbenita aĉa

maljunulino” kaj denove li forkuris lasante ŝin terurite elor-

bitigi la larmajn rondajn okulojn de maljuna ŝafo.

Dum la resto de la tago li ne parolis kun ŝi; ŝi ĝemis ofen-

dite kaj batis per ĉio, kio venis en ŝiajn manojn, ne kompren-

ante eĉ iomete, kio okazas. Posttagmeze li entreprenis revi-

zion de ĉiuj tirkestoj kaj ŝrankoj; estis terure; li ekmemoris

tiun kaj alian objekton, kiun li iam havis, iujn familiajn me-

moraĵojn, kiuj nun ŝajnis al li eksterordinare raraj. Estis tie ĉi plu nenio, nenio, nenio el tio ĉio. Kiel post brulo. Li estis rekte ekploronta pro kolero kaj forlasiteco.

Li sidis meze inter la eltiritaj tirkestoj, spirlaca, malpurigita per polvo, kaj li tenis en la fingroj la solan relikvon, kiu restis: la monsaketon de la patro, kovritan de koraletoj, truitan

jam sur ambaŭ finaĵoj. Dum kiom da jaroj ŝi devis tiel rabi,

por ke ŝi ellasu nenion! Li estis preskaŭ ekster si pro furiozo;

se ŝi venus nun antaŭ liajn okulojn, li estus ŝin batinta en la

vizaĝon. Kion mi faros al ŝi? li diris al si ekscitite. ĉu mi elĵetos ŝin samhore? ĉu mi akuzos ŝin? Sed kiu kuiros por mi

478

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

morgaŭ? Mi iros en restoracion, li decidiĝis; sed kiu varmigos

al mi la akvon kaj hejtos? Per ĉiu povo li forpelis tiujn zorgojn: mi prizorgos tion morgaŭ, li asertis por si, ion oni trovos; mi

ja dependas de ŝi! Sed, tamen tio afliktis lin pli peze ol li konfesis al si; sole la konscio pri maljustaĵo kaj necesa puno do-

nis al li flugilojn de ia kuraĝo.

Kiam mallumiĝis, li rekolektis la fortojn tiom, ke li iris en

la kuirejon kaj diris al Johanka per indiferenta voĉo: ”Vi de-

vas iri tien kaj tien” kaj nun li komisiis ŝin pri komplikita kaj longa, malmulte versimila misio, kiun ŝi laŭdire devas tuj plenumi kaj kiun li tre pene elpensis. Sinjorino Johanka diris

nenion kaj preparis sin por foriro kiel suferanta viktimo. Fine

fermiĝis post ŝi la seruro kaj li restis sola. Kun batanta koro

li iris sur piedfingroj al la kuirejo kaj li hezitis ankoraŭ kun

mano sur la anso; li ŝajnis al si kiel ŝtelisto. Sed kiam li jam

pensis, ke li preterlasos tion, ĝi venis de si mem. Li malfermis

kaj eniris.

La kuirejo rekte brilis de pureco. Jen la ŝranko de Johanka,

sed ĝi estas fermita kaj ŝlosilo nenie. Nun li despli firmiĝis

supermezure en sia intenco; li provis perforte malfermi la

ŝrankon per kuireja tranĉilo. Li ĝin difektis, sed ne malfermis.

Li eltiris ĉiujn tirkestojn kaj serĉis ian ŝlosilon: li provis ĉiu-jn siajn proprajn ŝlosilojn, por fine post unuhora furiozado

konstati, ke la ŝranko entute ne estas fermita kaj ke oni mal-

fermas ĝin per ŝuhoketo.

Bele ordigita, gladita kuŝis la tolaĵo en la fakoj. Kaj tuj su-

pre liaj novaj ses ĉemizoj, ankoraŭ ĉirkaŭligitaj per blua ru-

bando el magazeno. En papera skatolo la broĉo de lia edzi-

no kun malhela ametisto; 1a perlamotaj manum-butonoj de

la patro: portreto de la patrino sur eburo — dio, eĉ tio taŭgis

479

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

por ŝi? Li eltiris el la ŝranko ĉion; li trovis siajn ŝtrumpojn kaj kolumojn, skatolon da sapo, dentobrosojn, malnovan silkan

veŝton, tegaĵojn kusenajn, malnovan oficiran pistolon, ĉion

eblan, eĉ nigre fumumitan kaj vere neuzeblan sukcenan ciga-

ringon. ¯i estis nur ruinoj de lia vestaĵa provizo; la pli gran-

da parto verŝajne jam delonge transmigris al la krispa nevo.

La kolero pasis, restis sole plenda malgajo: Do tiel estas …

Johanka, Johanka, kiamaniere mi ĉi tion meritis de vi!

Pecon post peco li forportis siajn objektojn en sian ĉam-

bron kaj dismetis ilin sur la tablo; estis ampleksa ekspozicio

de ĉio ebla. Kio apartenis al Johanka, li enĵetis en la kuirejo

reen en la ŝrankon; li volis tion eĉ bele ordigi, sed post iaj

provoj li de tio senkonsile forkuris, lasante la ŝrankon malfer-

mita kiel post rabo. Kaj poste li komencis timi, ke Johanka

revenos kaj ke estos lia tasko paroli kun ŝi serioze … Li abo-

menis ĝin tiom, ke li komencis sin rapide vesti. Morgaŭ mi

jam parolos kun ŝi konvene, li diris al si; hodiaŭ sufiĉas al ŝi, se ŝi trovos, ke mi ĉion malkovris. Li prenis unu el la novaj

ĉemizoj; ĝi estis rigida kiel el papero kaj per nenia forto li

povis atingi, ke fermiĝu ĝia kolumo. Kaj Johanka povas reveni

ĉiumomente.

Li englitis rapide en malnovan ĉemizon ne plu atentante,

ke ĝi estas franĝita; kaj apenaŭ finvestita li malaperis kiel ŝtelisto kaj dum horo li vagis en pluvo tra la strato antaŭ ol es-

tis tempo por iri al la bankedo. Dum la festa vespero li estis

ne atentata; li provis sin ekligi konfidence kun malnovaj ko-

natoj, sed dio mem scias, kiel tiuj jaroj intermetiĝis inter lin

kaj la homojn; vidu, ni apenaŭ interkompreniĝas! Sed neni-

un li riproĉis pro tio; li stariĝis flanke kaj ridetis, blindigita de lumo kaj akvo, ĝis en li naskiĝis, nekonate de kie, nova ekti-480

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

mo: Kiel mi aspektas! ĉi tie el mia ĉemizo pendas ja fadenoj,

jen makuloj sur frako kaj kiaj ŝuoj, mia dio! Li estus prefere

malaperinta sub la tero, li serĉis, kie kaŝiĝi; sed de ĉie radias brilaj brustumoj, ho, tra kie li perdiĝu sen veko de atento? Li

timis, ke ĉiuj rigardoj subite turnus sin al li, se li farus paŝon al la pordo. Li ŝvitis pro embaraso; li ŝajnigis kvazaŭ li starus senmove kaj dume li laboris per la piedoj, por ke li, ne atentate, alŝoviĝu centimetrojn al la pordo. Malnova konato, mia

dio, kolego el gimnazio, haltis ĉe li: Tio mankis ankoraŭ! Li

respondis al li konfuze, apenaŭ lin ne ofendinte; li elspiris en

malstreĉo, kiam li denove soliĝis kaj li mezuris sian distancon

al la pordo. Fine li liberiĝis eksteren kaj kuris hejmen; ne es-

tis ankoraŭ noktomezo.

Dum la vojo venis denove en lian kapon Johanka. Li ek-

scitiĝis per rapida iro kaj li konstruis en siaj pensoj; kion li

diros al ŝi. Kun eksterordinara facileco ligiĝis en li longaj,

energiaj kaj dignaj frazoj, kompleta prezento de severa juĝo

kaj fina bonvolo. Jes, bonvolo, ĉar fine li pardonos ŝin. Li ne

elĵetos ŝin en la straton. Johanka ploros kaj petos, promesos,

ke ŝi pliboniĝos; li aŭskultos ŝin silente, senmove, sed fine li

diros al ŝi serioze: Johanka, mi donas al vi okazon forgesigi

vian sendankon; estu honesta kaj fidela; plion mi ne postu-

las de vi. Mi estas maljuna homo kaj ne volas esti kruela.

Li entuziasmiĝis per tio en tia grado, ke li eĉ ne imagis kaj

jam estis hejme, jam li malfermis la pordon. ĉe Johanka an-

koraŭ estis lume. Sole nur iomete li ĵetis okulon tra la kurte-

no en la kuirejon kaj vidu! Kio estas tio? Johanka ruĝa, kun

ŝvela vizaĝo de ploro trakuras la kuirejon kaj ĵetas siajn ob-

jektojn en kofron. Li ekmiris terure. Por kio kofro? Li eniris

481

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

sian ĉambron sur la piedfingroj, konfuzita, premita, kiel sen-

viva. ĉu Johanka transloĝiĝas?

Jen sur la tablo ĉiuj tiuj objektoj, kiujn ŝi forŝtelis. Li tuŝis ilin, sed ili eĉ ete lin ne plu ĝojigis. Mi scias, li diris al si. Johanka vidis, ke mi pruvis ŝian ŝteladon kaj ŝi pensas, ke mi ŝin

samhore maldungos; tial ŝi jam kunmetas la siaĵon. Bone, mi

lasos ŝin … ĝis mateno, ke ŝi estu punita: nur matene mi paro-

los kun ŝi. Sed eble … eble ŝi ankoraŭ nun venos peti pardo-

non! ŝi ploros al mi ĉi tie; ŝi falos sur la genuojn kaj tion kaj tion. Bone, Johanka, mi ne volas esti kruela; vi povas resti.

Li sidiĝis, vestita en frako, por atendi. Estis jam silento,

senfina silento en la domo; li aŭdis el la kuirejo ĉiun paŝon de

Johanka, li aŭdis la furiozan fermon de la kofra kovrilo kaj

silento. Kion tio signifas? Li elsaltis terurita kaj aŭskultis: longa, terura ululo, io vere nehoma; nun tio dispeciĝas en bojon

de histeria singulto. Oni aŭdas ekfrapon de la genuoj sur la

planko kaj malfortan ĝemadon. Johanka ploras. Li estis ja

preparita por ĉio, sed ĉi tion li ne atendis. Li staris kun batan-ta koro kaj aŭskultis, kio tie, post la muroj, en la kuirejo, okazas. Nenio, sole, ploro. Nun Johanka rekonsciiĝos kaj venos

peti.

Li iris tra la ĉambro, por denove firmiĝi; sed Johanka ne

iris. Dum momentoj li stariĝis kaj aŭskultis; ŝia ploro tiriĝis en ne malfortiĝanta, regula unuformo kiel ululado. Li sentis angoron pro malespero tiel terura. Mi iros al ŝi, li decidiĝis kaj

mi diros al ŝi sole: ”Do memoru tion, Johanka kaj ne ploru

jam: mi tion forogesos, se vi bone kondutos.”

Subite rapidaj paŝoj, pordo ekbruegas, inter la pordofosto

de la ĉambro staras Johanka kaj hurlas. Terure por rigardi

ŝian, vizaĝon ŝvelan de ploro.

482

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

”Johanka”, li eligis el si.

”Tion… mi… havas por miaj servoj…” premiĝas el Johan-

ka. ”Anstataŭ rekono … kiel kun ŝtelistino… Tia honto!”

”Sed Johanka!” li elkriis timigite. ”Vi ja prenis de mi jen

ĉion, ĉu vi tion vidas? ĉu vi tion prenis aŭ ne?”

Sed Johanka ne aŭdas. ”Kiel mi tion toleru… Tia honto!

Trarigardi mian ŝrankon… kiel… al ia… ciganino! Tian honton

fari al mi, al mi… ! Tion ne rajtis la sinjora moŝto fari… Li ne

rajtas… ofendi… tion mi… ĝis mia morto… ne atendis! ĉu mi

estas ŝtelistino? ĉu mi, mi estas ia ŝtelistino?” ŝi elkriis en

pasia doloro. ”ĉu mi estas ia ŝtelistino? Mi, el tia familio! Tion

… tion mi ne atendis kaj … ne meritis!”

”Sed — Johanka”, li diris malvarmiĝinte, ”havu tamen pru-

denton: kiel venis tiuj ĉi objektoj en vian ŝrankon? ĉu ili es-

tas viaj aŭ miaj? Diru, persono, ĉu la viaj?”

”Mi nenion volas aŭskulti”, singultas Johanka. ”Mia Kris-

to, tia honto!… Kvazaŭ mi… estus ciganino!… Trarigardi mian

ŝrankon… Kaj en la sama horo”, ŝi elkriis terure ekscitita, ”en

la sama horo mi iros for. Eĉ ĝis mateno mi ne restos tie ĉi!

Ne… ne…”

”Sed mi ja”, li protestis timigite, ”ne volas vin elpeli. Vi ja

restos plu, Johanka. Kio okazis, nu, dio gardu nin antaŭ io pli

malbona … Mi ja eĉ ne diris al vi ion. Do ne ploru!”

”Prenu al vi alian”, sufokiĝas Johanka pro ploro, ”mi ne

restos tie ĉi eĉ ĝis mateno! ĉu la homo… estas jam hundo…

ke li toleru jam ĉion… Ne restos”, ŝi ekhurlis senespere, ”eĉ se

vi pagus al mi milojn! Prefere sur pavimo mi dormos…”

”Sed kial, Johanka”, li defendis sin senkonsile, ”ĉu mi agis

kontraŭ vi malbone? Tion ĉi vi ja ne povas kontesti…”

”Ne, ne malbone”, kriis Johanka ankoraŭ pli vundite. ”Tio

483

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ne estas malbona… trarigardi la ŝrankon… kiel al ŝtelistino!

Tio estas nenio… Tion mi toleru… Tion faris al mi ankoraŭ

neniu… tian honton… Mi ne estas… ia stratulino”, ŝi ekululis

per spasma ploro kaj subite ŝi forkuris, kun bruo fermante

post si la pordon.

Li estis senmezure konfuzita. Tion ĉi anstataŭ pento! Kio

okazas? ŝi ŝtelas kiel pigo, tio estas certa, sed nun ŝi sentas sin ofendita, ĉar mi tion scias; ŝi ne hontas esti ŝtelistino, sed

doloras ŝin per ia kruela ofendemo, se ŝi estas rigardata kiel

tia … ĉu tiu virino estas freneza?

Sed iom post iom li ŝin ĉiam pli kaj pli bedaŭris. Vi vidas

do, li diris al si, ĉiu havas sian malfortan flankon, sed per ne-

nio vi lin ofendos pli forte, ol se vi ĝin ekkonos. Ho, kiel sen-

mezuran moralan sentemon kaŝas la homo en siaj kulpoj! Ho,

kiel rompeble kaj dolore delikata li estas en siaj malbonaĵoj!

Tuŝu lian kaŝitan malbonon; aŭskultu poste, ĉu ne estas el-

krio de doloro kaj ofendo, kiu vin respondas! ĉu vi ne vidas,

ke irante juĝi kulpulon vi juĝas ofenditon!

El la kuirejo aŭdiĝis ploro moderita per kuseno. Li volis

eniri, sed estis ŝlosite; li admonis tra la pordo, riproĉis, kvietigis; sed respondis lin sole singultado pli forta kaj pli laŭta.

Li revenis en sian ĉambron afliktita per senpova kunsento.

Jen kuŝas ankoraŭ sur la tablo la kunŝtelitaj objektoj, belaj

novaj ĉemizoj, tiom da tolaĵo, memoraĵoj, dio scias, kio ĉio. Li

karesis ilin per, fingro, sed ilia tuŝo estis malgaja kaj soleca.

1923

(Otto Ginz)

484

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Eduard Bass

(1888-)

ĉefredaktoro de tagĵurnalo Lidové Noviny. Akrevida ĵurnalisto, aŭ-

toro de pluraj libroj de bonhumoraj rakontoj, felietonoj kaj eseoj pri *tre diversaj temoj. Lia satiro ne estas renversa, sed scias trovi la ce-lojn atingeblajn de reformo hodiaŭa. *

LA SINDIKATO

Ivan Buñka, komitatano de la Sindikato de ĉeąj verkistoj,

etendis sin en apogseĝo kaj rigardis la fumstrieton, sup-

renleviĝantan el egipta cigaredo. La fumo krispiĝis kaj ringe

flugis, sed tra ĝia griza vualo Buñka vidis la tutan longan vo-

jon, kiun la ĉeą verkistaro jam faris, dank’ al la senlaca age-

mo de ĝia Sindikato ĝenerale, de ĝia komitato precipe kaj de

Ivan Buñka antaŭ ĉiuj.

ĵus estis ĉi tie unu el la plej grandaj eldonistoj kun respekta

peto, ĉu li rajtus eldoni kolekton da liriko de nia netaksebla

Ivan Buñka. Ivan Buñka eĉ ne parolis kun li. Tiajn aferojn

prizorgos lia sekretario en la antaŭĉambro. Ivan Buñka devis

ekridi: kvazaŭ li vidus ilin …

”Permesu, tre estimata sinjoro sekretario, ke mi prezentu

min respektplene al vi. Mi estas grandeldonisto Filip Bohumír

Kocábek. Mia firmo estas al vi certe konata. La plej eminen-

taj kaj famaj majstroj de la plumo honoris min per sia kon-

fido kaj presigas ĉe mi siajn verkojn. Tamen mi konsiderus

485

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

speciala honoro, se mi povus … se mi rajtus :…ehm … pardo-

mu mian kompreneblan embarason … ”

”Hm. Verŝajne vi volas eldoni iun verkon de Ivan Buñka?”

”Jes, jes. Mi estas tute konfuzita, ĉar ĝi estus por mi tia dis-

tingo, ke … Kompreneble, estimata sinjoro sekretario, ke mi

aspiras al nenia profito! Estas ja vere, ke la plimulto de la el-

donistoj unuiĝas en Sindikaton por la reguligo kaj plibonigo

de siaj enspezoj, tamen … inter ni dirite … por mi estus pli

grava la honoro esti eldonanto de nia glora majstro kaj do mi

estas preta al ĉia ofero …”

”Mi sekvis iomete vian agadon — kompreneble nur kiom

mia libera tempo tion permesas … ”

”Mi komprenas, plene komprenas. Vi estas tro ŝarĝita per

laboro, ol ke vi povus sekvi eĉ la senpretendan agadon de

simpla grandeldonisto.”

”Ho, mi petas, ni faras, kion ni povas. Sed en la hodiaŭaj

cirkonstancoj mi ne povas veki en vi grandajn esperojn.…Vi

konsentos mem: nepra manko de skribpapero …”

”Se vi permesus … mi tute ne atendas gajnon. Male, pagos

ĉiujn elspezojn, paperon, preson, grafikartiston, reklamon kaj

mi ne volas eĉ heleron por tio! La tutan enspezon povas re-

teni, la fama majstro, sole se li konsentos, ke aperu sur la li-

bro mia nomo kiel eldonanto.”

”Hm … via propono ja ne malhavas ion interesan, sed in-

teralie mi rememorigas, ke ni havas ĉi tie amasegon de samaj

petoj …”

”Tamen se estus eble, ke mi parolu persone kun la majs-

tro… mi havas ĉi tie rekomendan leteron de la opereta kan-

tistino fraŭlino Mrnina …”

”La majstron oni ne povas nun ĝeni. Li ripozas post la tag-

486

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

manĝo. Se vi havas ian specialan rekomendon, aldonu ĝin al

la petskribo, kiun vi povas transdoni al mi dum ofichoroj.”

”Mi dankas, estimata sinjoro sekretario. Vi estas tre afabla.

Kaj kiam mi rajtus esperi je bonvola respondo?”

”Tio estas malfacile direbla. Ni havas tro multe da aliaj

zorgoj. Venu informiĝi…eble post kvarona … aŭ prefere post

duonjaro…”

Ivan Buñka ridetas super la cigareda fumo. Kiel ŝanĝiĝis la

cirkonstancoj! Jen ekzemple la hodiaŭa anonco en gazeto:

”52 jara ĉeą grandeldonisto, patro de kvar malgrandaj

infanoj, troviĝanta en plej granda mizero, petas la estimatajn

sinjorojn verkistojn pri ia ajn okupo. Kopiado de manuskrip-

toj, farado de korektoj, skribado laŭ diktado, bonvenaj. Afa-

blajn proponojn sub ĉifro: ”Diligenta kaj modesta” en la ad-

ministracion de tiu ĉi gazeto.”

Tamen venis ilia vico! Kaj nur per la giganta laboro de la

nelacigebla Sindikato. Aŭdiĝis ja voĉoj de verkistoj tro time-

maj, kiuj deziris la tiel nomatan prudentan harmonion kun la

eldonistoj. Kiuj volis aranĝi la reciprokan rilaton en interkon-

sento kaj garantii al ambaŭ partioj profiton proporcian al iliaj

meritoj. Sed la fieriĝintaj eldonistoj volis batalon kaj la Sin-

dikato ĝin akceptis. La ĉeą publiko tujege konsciiĝis, kies

partion ĝi devas subteni. La memhelpo de l’ aŭtoroj turnis la

ludkarton kaj hodiaŭ estas li, Ivan Buñka, kiu havas vilaon

apud Praha, aŭtomobilon kaj ja˛ton, dum liaj eldonantoj

apenaŭ ricevos pro lia protekto postenojn de skribistaĉoj ĉe

la magistrato. La reprezenta domo de ĉeąj verkistoj estos

post nelonge konstruita kaj estas jam necese prepari la feste-

non. Estos necese inviti la aŭtorojn el somerrestadejoj, maraj

banlokoj kaj el luksaj ekspedicioj al Hindujo. La Sindikato

487

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

devas labori per plena vaporo kaj ĝiaj komitatanoj ne estas

sen zorgoj. Kiel beata estas laŭvere la vivo de tiuj parioj-gran-

deldonistoj, kiuj faciligas sian mizeran ekzistadon per glaso

da biero en fulgumita gastejeto de Malgranda Kvartalo kaj ne

havas eĉ imagon pri la zorgoj de granda mondo!

La cigareda fumo flugas ringe kaj krispiĝas. Iu frapas. La

persona sekretario de Buñka respekte eniras pordon.

”Kion vi alportas por mi?”

”Estas vizito ĉi tie, majstro. Malriĉiĝinta grandeldonisto. Li

petas ian subvencion.”

”Ree almozado! ĉu mi ŝtelas?”

”Ankaŭ mi diris tion al li, majstro. Sed li ne lasas sin forsen-

di.”

”ĉe la hodiaŭaj cirkonstancoj mi povas fari por li nenion.

Vi ja scias: papero, inko, plumoj, ĉio estas ege plikariĝinta. Kaj tiuj plumingoj! Kompreneble, tiuj homoj tion ne kalkulas!

Aldone mia privata dungitaro, plialtigitaj salajroj, kareco de

nutraĵoj-”

”ĉion mi diris al li, sed li ne moviĝis for de l’ antaŭĉambro.

Li petas almenaŭ la Sindikaton pri ia subteno, kaj la majstro,

kiel komitatano de l’ Sindikato …”

”Tio estas io alia. Donu al li dekkronan bankbileton, kaj ke

li jam iraĉu … ”

La sekretario kliniĝis kaj forglitis. El la antaŭĉambro aŭdi-

ĝis trorapida dankado kaj laŭta laŭdado de l’ mizerulo gran-

deldonisto.

Ivan Buñka etendis sin en la apogseĝo. Lin superregis la

feliĉega sento de farita mecenaĵo kaj jen…

En ĉiu bona rakonto estus nun skribite: ”kaj jen li vekiĝis.”

Sed ĉi tiu rakonto volas esti fidela bildo de l’ realeco.

488

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Ne estas vere, ke Ivan Buñka vekiĝis.

Neniu komitatano vekiĝis tiumomente.

Male: la tuta Sindikato de ĉeąj verkistoj dormis plue.

1918

(V. Âech)

489

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Karel Poláâek

(1892-)

*Verkisto de bonaj humoraĵoj mallongaj kaj ankaŭ romanoj ampleksaj. *

La komika aŭ parodia efekto rezultas ĉe li plej ofte el tre sprita uzo de lingvaĵoj ĵurnala, oratora aŭ slanga. Famaj fariĝis liaj romanoj pri kartludantoj kaj pri la entuziasmuloj de piedpilka sporto. Ankaŭ liaj *felietonaj verkaĵoj, kiel la supra trovas multajn aprobantojn. *

LA LETERSKRIBADO

La leterskribadon oni ĝenerale konsideras unu el la plej

grandaj malagrablaĵoj de la vivo, se oni ne parolas pri

dentkuracistoj aŭ pri oficoj de unua instanco. La neceso skribi

leteron, ĵetas ombron sur nian animon kaj kondukas nin en

malhelan koleremon. Ni malbenas nian mizeran destinon, se

ni devas skribi leteron, sciante bone, ke neniam amasiĝos

tiom da malhelpoj, kiel tiumomente. Estas certe, ke ni havos

en la inkujo sekiĝintan inkon. La plumo estas difektita kaj

plena de haretoj, kiuj faras ŝmirmakulojn sur la papero. Ni

scias, kion ni volas skribi, ni nur ne scias, kiel komenci. ĉu ni komencu la leteron per frazo ”Konsiderante” aŭ ”ĉar”? La

pretan leteron ni disŝiros, ĉar ni konstatis, ke ”ĉar” troviĝas

en la letero kvinfoje. Ni rekomencas. Ni devas tikli nian nu-

kon per la plumingo. Ni devas ekstari kaj per piedbato fermi

la pordon. ĉar estas konate, ke pordo malfermiĝas de si mem

dum la leterskribado. Skribinte la leteron, ni serĉas poŝtmar-

kon. Ni havas en la monujo kelke da poŝtmarkoj, sed ili ĉiuj

490

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

sume ne donas la necesan afrankon. Meditante super tiu ĉi

malkovro, ni mordetas niajn ungojn. Poste ni portas la skri-

bitan leteron dum kelkaj tagoj en la poŝo. Konstantinte ĉi tiun

cirkonstancon, ni forlasos la intencon, forsendi la leteron. —

Kaj ni bedaŭras, ke ni senutile amarigis nian vivon per la skri-

bado.

Kiel alie montriĝas la leterskribado en la filmo. ŝajnas, ke

en kinoteatro estas nenio pli facila ol skribi leteron. ĉion ni

havas preta. Elegantan skribotablon kun belgusta skribilaro.

Se ni estas bela knabino, ni kondutas tiamaniere: Rapidmo-

ve ni eksaltetas kaj turnas nin sur la kalkanumo. Sen troa en-

pensiĝo ni faros per la plumo sole iajn zigzagojn, ni elmetos

la langon, ĉirkaŭlekos la koverton kaj premos la kontakton de

elektra sonorilo. Kaj tiumomente aperos ĉambristino en ko-

keta kufeto, kiu faros klineton kaj akceptos la leteron. El la

titolo ni ekkonas

poste, ke ni skribis en du sekundoj ampleksan leteron, en kiu

ni asertas, ke la kulpigo pri malfideleco estas falsa kaj nia vir-to plue firma. La letero estas skribita en flua kinoteatra ling-

vaĵo kaj ne estas en ĝi kvinfoje ĉar. Por la homaro en la filmoj

la leterskribado estas bagatelo. Kaj la filma popolo tre ŝatas

skribi. Kaj tre ŝatas ĉirkaŭleki kovertojn. Ankaŭ en la civila

vivo ni ĉirkaŭlekas kovertojn, sed tio neniel helpas. Oni de-

vas pugnofrapi sur la paperon. Bone estas ankaŭ sidiĝi sur la

koverton; tiam ĝi certe ien algluiĝos.

1927

(V. Âech)

491

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Martin Kukuâín

(1860-1928)

El la plej eminentaj slovakaj prozistoj. Kuracisto. Vivis multajn jarojn en Praha, poste en Dalmatio (nun provinco en Jugoslavujo), poste en Suda Ameriko. En j. 1922 revenis la patrujon sed baldaŭ denove elmigris Jugoslavujon, kie li mortis. Majstro de popola lingvaĵo, samtempe konsekvenca defendanto de la pureco de l’ literatura lingvo slovaka. La dialogoj de liaj rakontoj kaj romanoj havas grandan signifon por slovakaj sintakso kaj vortaro. Tre eminentas lia arto karakteriza. La plej bona el liaj romanoj estas: ”Domo sur arbardeklivo”. La plej ampleksa estas lia kvar-voluma romano: ”La patrino vokas”, aperinta kelkajn jarojn antaŭ lia morto. — La supra ĉapitro el ĝi rolas en Punta Arenas (Argentinio). Jugoslava elmigrinto diskutas kun siaj *samlandanoj pri mono kaj admonas ilin reveni patrujon. *

LA MONO TRANSFORMI¯AS

Sinjoro Simon respondis al la ĉiliano, ke li eraras. La homa

progreso ne estas vera en ĉiuj fakoj. Progreso en sciencoj,

artoj, en klerigado, eĉ novaj inventaĵoj kaj maŝinoj, ne estas

ankoraŭ progreso: ĝi estas nur ornamo, ĉarma orumaĵo. Sub

ĝi ni subpremas la senton de konveno kaj justeco, same kiel

la antikvaj romanoj kaj egiptoj. En la lernejoj ni nur instruas

la gejunulojn, sed ni ne edukas ilin al la homaraneco: ni in-

okulas krudan egoismon en iliajn korojn, kiamaniere ili rezig-

nu je sia lingvo kaj deveno por ke ili havigu al si oficon, ri-

ĉaĵon. E1 la instruoj de Kristo eĉ unu ne enradikiĝis en nia

socio. Elokventaj dimanĉaj oratoroj ilin predikas, batas al si

492

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

la bruston, ke ili estas veraj konfesantoj, sed en la koro man-

kas konvinko. Kiu sekvas Kriston? ĉu tiuj, kiuj lin afekte kon-

fesas sur la placoj? ĉu la potencaj ŝtatistoj, kiuj en la arto de regado sekvas Cezaron, Anguston kaj ne la Krucumitan? Kiu

plenumas hodiaŭ Lian ordonon: ”Disdonu ĉion, kion vi ha-

vas kaj sekvu min?” Mi vidas, neniu disdonas, ĉiu akaparas,

kiel en la antikva barbara epoko, kiam oni pri Kristo ankoraŭ

nenion aŭdis. ĉu libereco kaj sendependeco, kiel ni ilin nun

vidas, estas vera libereco? Nia socio ne maturiĝis morale, por

ke ĝi povu starigi la veran Liberecon sur piedestalon. ¯i ne

volas aŭdi pri la Amo de Kristo: oni diras ke estas pli valore

havi nur iom da povo kaj potenco, ol grandan kvanton da

vero kaj justo. La potenco servas al egoismo, donas avanta-

ĝojn, ni diru — monon. Mono estas potenco, pro tio ni sopi-

ras je ĝi kaj foæetas la veron de Kristo kaj la justecon. Oni vi-

das, ke ĉiu volas sian profiton: la subpremanto kaj la subpre-

mato; ĉiu servas al sia Mi, ne al Amo kaj Justeco. ”Kredu al

mi” — finis sinjoro Simon sian klarigon pri la Libereco — ”pro

mono la homoj dividiĝis je subpremantoj kaj subprematoj.”

Ankaŭ la ĉiliano fine konfesis, ke la mono baris la vojon al

la justeco kaj amo. Kio estas fakte bela kaj granda en ni, tio

pereas pro ĝi. Antaŭ ĝi falas eĉ la amo de Kristo, kiun li in-

struis al ni.

”La mono gvidis la homojn en grandan eraron” — klarigis

al li sinjoro Simon. ”Ni vidas en ĝi nur krudan substancon.

Sur ĝin alkroĉiĝas volupto, ĝuemo, subpremado de malfortu-

loj. Ni ne volas ridi en ĝi moralan flankon, kiu donas libere-

con de laboro. La liberecon de laboro havas hodiaŭ nur tiu,

kiu havas monon. Li havas liberan vojon al riĉeco. Kiu monon

493

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ne havas, tiu ne havas laboron, en kiu estas riĉeco, egaleco kaj

feliĉo.”

Li haltis kaj komencis pripensadi. El la mono kulturi la li-

berecon de laboro, el la laboro krei riĉecon sen subpremado.

”Tio ne estus malbona: nur atingi ĝin, la liberecon de laboro!”

”El la libera laboro fluus la riĉeco al ĉiuj same. Hodiaŭ ĝi

fluas en la poŝon de unuopuloj kaj grupoj de riĉuloj. Se ĉiuj

estus riĉaj, oni ne povus subpremadi sin reciproke: la potenco

estus ĉe ĉiuj dividita egale. En la libereco de laboro estas la

radiko de la libereco kaj la paco tuthoma. Liberaj unuopuloj

povas formi liberan komunumon: ĝi estu granda regno aŭ

malgranda nacio.”

La ĉiliano haltis kaj admiris kun la aliaj la novan Liberecon,

kiun kreis al si unuopuloj, kiuj scipovis havigi al si la libere-

con de laboro. Tiu jam ne estas aĉetebla por sango, sed por

fidela laboro. Li rigardis sinjoron Simon iom konfuzita. Pri ĉi

tiu vojo al la granda Libereco li ĝis nun ne aŭdis. ”¯i postu-

las, ke oni liberiĝu de imago, ke mono estas riĉeco: nura kru-

da, aĉa materio. Kiam ni kapablos vidi klare la aĵon, kiu al ni

plaĉas nur pro tio, ĉar ni metis en ĝin ĉion, kio estas en ni

malbona kaj difektita? ¯ian idolon ni adoras, ĉar en ĝi estas

nia barbara Mi.”

La ĉiliano respondis post momento. ”Do, atingi la nivelon,

kie la mono estus nur fundamento de libera laboro kaj ega-

leco, estas granda peno. Kiam vi sukcesos tion fari? Kiamanie-

re? Vi devus aliformi nian erarvagintan, egoisman racion,

niajn sentojn kaj ĉiujn niajn opiniojn. Tio estos por vi malfa-

cila laboro, ĉar al ni fakte plaĉas tio, kio en la mono estas

barbara kaj malnobla: ne ĝia nobla substanco. ĉu vi pensas,

ke ni lernos taksi la monon laŭ ĝia morala flanko? Havu kun

494

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ni kompaton! Postulu de la homoj, kio estas homa: la homo

sopiras je materio, timas flugi en etero … ”

Sinjoro Simon klinis la kapon: li fakte postulas de la homoj

multon, pli multon ol ili povas doni. Neniam ili forigos de la

mono la aĉan kaj krudan kruston, por ke ili povu rigardi ĝian

puran substancon. ĉiam ili vidos en ĝi nur volupton, lukson,

perforton …

Li rigardis ĉirkaŭen; vidis la ĉarman puran dometon ma-

lantaŭ blanka barilo: sub la fenestroj, salikoj. Suko cirkulas en ili, plenigas la branĉojn, kiuj reviviĝis. Amentoj grizas sur ili, radias en blue-silka, perla brilo. La tero vaporas, kvazaŭ ĝi

spiradus sub la forta atako de la printempo. La okuloj al li

ekradiis de varma brilo, lia kredo plifortiĝis, kvankam oni ĝin

subfosas … La naturo reviviĝas, nova vivo burĝonas, printem-

po komenciĝas: ĉu nur la homo restu eterne morta sub la

glacio de barbara egoismo?

”La barbareco, mi pensas,” — li klarigis —” ne plaĉos al ni

eterne. La homa koro estas kiel monero: havas du ejojn. Unu

estas plena de malbonaj intencoj, profitemo, manĝemo kaj

avido je ĝuo. Sed eĉ la plej malbona homo havas en la koro

ejeton, kie estas kaŝita la sopiro je io pli bona. Tie estas eĉ

konscienco, kvankam iomete timigita. Oni bezonas nur iom

pligrandigi la ejeton, doni al la bono, kiu estas en ĝi kunpre-

mita, iom pli da spaco kaj tuj ni malpli multe adoros la bar-

baran Mi. Kiu scias, ĉu ni ĝin ne deĵetos foje de la piedesta-

lo, kiel siatempe oni deĵetis la Oran Bovidon.”

”Do vi volas diri: Ni rekonsciiĝu, pliboniĝu: ni ĉiuj bone

fartos, liberuloj kaj ankaŭ subprematoj. La malbono devenas

de ni ĉiuj, de subpremantoj kaj subprematoj. Ni ne fartos pli

495

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

bone, ĝis kiam ni dekutimiĝos esti avidaj. Ni havos paradizon

sur la tero, se ni renaskiĝos.”

”Kaj ĉu tio ne estas fakto?” demandas sinjoro Simon. ”Dis-

donu ĉion kaj sekvu min, aŭ amu la proksimulon: donu al li

la plej bonan, kion vi havas en vi. ĉu ni tiel ne riĉiĝos ĉiuj?

Alia konsilo ja ne ekzistas! Ni ĉiuj estu veraj homoj kaj ni ne

dividiĝos je nacioj, nek je klasoj.”

”Ho, kien ni venis!” ekridis la ĉiliano. ”Ni ne estas komple-

taj homoj, ne. Multe da barbareco estas en tiu pli granda ejo.

Oni povas aŭdi kiel en ĝi murmuras sovaĝa rabobesto, kiel

hundoj, kiuj intencas interbatali. De tempo al tempo ĝi grun-

tas, kiel porkoj, kiam ili forpuŝadas unu la alian de manĝujo.

En la granda ejo oni trovos diversajn aĵojn. Sed tiu malgran-

da ejo ne estas tre klare videbla…”

Li premis al ili la manon tre sincere kaj foriris.

Ili eniris en la domon. Atendis jam preparita tablo. En la

manĝejo sidis ankaŭ Nikola Òeraviâ: oni invitis lin festi kune

la memortagon de l’ libereco.

Kiam ili post tagmanĝo komencis fumi, trinkante nigran

kafon, la mastrino ne foriris en la kuirejon. ŝi restis ĉe ili. Turmentis ŝin, ke la disputo pri la libereco ne estis finita — unu

volus atingi ĝin per la vojo de sango kaj batalo, alia per tiu de pliboniĝo kaj renaskiĝo. ĉu oni vadu tra torentoj da sango aŭ

ĉu oni pliboniĝu kaj renaskiĝu? La unua kaj ankaŭ la dua vojo

gvidus tra krutaĵoj, rokegoj; sub ili oscedas abismoj. Rigardu

suben; la koro tremas pro la timo, la genuoj fleksiĝas. ĉu oni

plenigu la abismojn per mortintaj herooj, kiuj oferis sian vi-

von; por ebenigi larĝan, belegan vojon al la Libereco: aŭ ĉu

oni plenŝutu ilin per senco de mono, per frateco inter la fortaj

kaj malfortaj?”

496

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

La aliaj silentis.

Sinjoro Simon kompreneme ŝin rigardis; lia okulo mole

ekbrilis. Li atentigis, ke la koroj renaskiĝos per la tempo: la

malgranda ejeto en ili pligrandiĝos; en ĝi plifortiĝos la Amo,

falos la idolo de egoismo. La ora bovido kuŝos en la polvo. La

senco de mono eniros en la korojn. La granda ejo en ili kun-

tiriĝos; oni ĝin eĉ ne rekonos.

Ankaŭ Nikola aŭskultis: Kia novaĵo tio estas; kiam venos la

nova regno en la mondon? Kiam li fine ekkomprenis, el kio

ĝi konsistas, li nur svingis ambaŭ manojn. ”Neniu tion ĝisvi-

vos, ne parolu! Mi ne vivos ĝis tiu tago. Mi ne ĝisvivos.” Sur

lia vizaĝo montriĝis deprimeco. ”Ne — li skuis la kapon — mi

ne vidos la tagon de l’ gloro …”

”Ne dubu! La libereco proksimiĝas. ĉiutage ĝi estas pli

granda per peceto. ¯i ne venos subite kiel ventego, ĝi venos

malrapide.”

Nikola lin rigardis konfuzite, kion li pensas? Kian liberigon

li profetas? ĉiutage peceton. Kia Libereco ĝi estos?

Ankaŭ Kreŝimir klinis la kapon, lia mieno montris medita-

don. Sinjoro Simon kantas do sian kanton: aliformi la ho-

mojn, krei novajn korojn. Kiam li ilin aliformos? Tiu vojo ne

ekzistas. — ĉu ankaŭ li plendu kune kun Nikola: ”Mi ne ĝis-

vivos, mi ne vidos la tagon de l’ gloro?” La Libereco naskiĝas;

ili ĉiuj ĝin havas en la koroj, ili parolas pri ĝi, sed ĉiu alimaniere. Ili pensas je la sama liberiĝo, sed ĉiu vidas ĝin alie.

”La Libereco venos” diris Nikola solene, forskuinte de si la

efikon de liaj paroloj. ”Ni eksaltos ĉiuj kun glavo en la ma-

no. —

Estos finkalkulado. La sango fluos. Ekfloros de ĝi la Libe-

reco, pura, rejunigita. Tio estos mia tago de l’ gloro.”

497

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

”Mi pensas same” eksaltis Kreŝimir. ”Por la Libereco fluos

sango.”

”Fratoj” trankviligis ilin sinjoro Simon. ”La Libereco venos,

kiam ĝi maturiĝos. Ni prenos ĝin, kiam ni estos preparitaj. Ni

pliboniĝu kaj ni liberiĝos. Subpremado senfortiĝos, se ni ler-

nos uzi la monon. Ni prizorgu, kiel decas, ĉiun riĉaĵon; tiun,

kiu tintas, kaj tiun, kiu ne tintas: la grandan riĉaĵon de la spirito kaj koro. La Libereco falos en nian sinon kiel matura po-

mo.”

”La senco de mono” nervoziĝis Nikola ”povas nur helpi,

prepari la vojon: sed ne akiri la liberecon! ĉu oni ĝin vendas

pogrande? Liberecon oni havigas al si per glavo, sed ne per

sako da mono en la mano … ”

”La senco de mono” asertis sinjoro Simon ”estas heroo, kiu

liberigos la naciojn kaj ankaŭ personojn. ¯i havas potencan

armilon, kiu nek rustiĝas, nek malakriĝas, fratoj. Libereco de

laboro estas forĝata el la senco de mono. — El ĝi fontas bon-

stato kaj feliĉo ne por unu aŭ du, sed por ĉiuj. En la bonsta-

to floras kontenteco kaj malavideco, kiu estas jam la unua

ŝtupo al la Amo. — Oni donu liberecon de laboro al ĉiu, kaj

de si mem disfalos la granda altaro, sur kiu sidas la nesatige-

bla Mi. Tiam ni komprenos, kion signifas ”Amu la proksimu-

lon” kaj ”Disdonu ĉion, kion vi havas kaj sekvu min.” Tio es-

tos nia glora tago de l’ Libereco. Venkos por ĉiam La poten-

ca leĝo de la Amo.”

Ili skuis dubeme la kapojn. Libereco ne iradas sur flankaj

vojoj, sed tra ĉefa pordo. — ¯i baptiĝas en sango, en ĝi re-

juniĝas kaj ekfloras. Ili afliktiĝis, ke la bapto estos nek hodi-

aŭ nek morgaŭ. — Oni devas travivi la unue la grandan tagon

de l’ finkalkulado …

498

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Kaj tamen, kvankam ili dubis, el li blovis sur ilian dubon

freŝa spiro de espero kaj konsolo. Kaj se tamen la homoj ŝan-

ĝiĝos eĉ sen la finkalkulado? ĉu ne povas klerigi ilin la spiri-

to, montri al ili kie brilas la Libereco por ĉiuj? Kial la batalo kaj sango, se malaperos avideco kaj nesatigebleco, kiuj fermas

la vojon al la libereco de laboro kaj al bonfarto de ĉiuj? Kial

ne povus veni eĉ la tago, kiam estos unu por ĉiuj, ĉiuj por

unu? ĉu tio ne estus ankaŭ sanga, kruela batalo? La lukto

estus nur interne, en ĉiea koro, kontraŭ la senskrupula, bar-

bara Mi. Renaskiĝo, morto de malbonaj sopiroj! ĉu finiĝos

iam tiu granda batalo?

Oni atakis lin per demandoj: se li ĝin proklamas kaj antaŭ-

vidas, kiam ĝi komenciĝos? ĉu ĉiuj klasoj ĝin komencos? Kiu

ekflamigos ĉiujn homojn? Estus granda ribeliĝo en la animoj,

se oni elkondukus la Amon de Kristo el la tombo; tio estus pli

forta movado ol estis en la kavalira epoko, kiam Petro de

Amiens instigis la popolojn liberigi la tombon de Kristo el la

manoj de nekredantoj …

Sinjoro Simon ridetis. Li promesis al ili, ke tio iam okazos;

sed ne hodiaŭ, nek morgaŭ. — Ni ne vivos ĝis tiu tago. Sed

egale! La popolo ne vivas en unu generacio. ¯i vivis jarmilo-

jn, vivos pluajn jarmilojn kaj atingos ĝin. Proksimiĝas la tago,

malrapide sed certe. Disfalos, disfalos la altaroj de l’ korup-

tita Mi. ”Tiun tagon mi ne vidos per miaj okuloj”, li diris kon-

vinke ”sed vidas ĝin mia kredo. Venos la tagiĝo kaj elaĉetos la

homojn el la abomena servo de Mi.”

”Kaj se ĝi tamen ne venos?” — ili dubis.

”ĉi venos, ne dubu”, li admonis ilin.

Li rigardis ien malproksimen, lia mieno sereniĝis. ¯oje li

ekkriis. ”Mi jam vidas ĝiajn matenruĝojn! Tagiĝas! ĉu vi ne

499

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

rimarkas la unuajn ekbrilojn? Ili jam estas klare ekkoneblaj.

La

mono komenciĝas malrapide puriĝi de koto kaj abomenaĵo.

Baldaŭ ĝi stariĝos en la servon de la Amo…

Fragmento. 1926.

(Pavel Rosa.)

500

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Vítêzslav Nezval

La plej talenta poeto inter la poetisrnaj versfarantoj. Vidigis nesupo-zatajn eblojn de la ĉeą versa lingvaĵo. Verkas mirinde, facile, pu-blikigas multon verse kaj proze. Antaŭ nelonge li deklaris per mani-festo de si kaj siaj kunuloj, ke ili forlasas la metodon poetisman kaj *aliĝas al la surrealismo. *

BIBLIA KANTO

Ho ne forlasu Rut

Parkojn de via Libanon

ĉu laŭdus via prud’

Homon mortintan pro Manon

Senpeka nigra Rut

En niaj kabanaĉoj iĝus velka

Ho restu ĉe la put’

Jeri˛on lasu ne por horo kelka

Vi rozo el Aaron

Vi fuĝus netaŭgante niajn hordojn

Do gardu cedraron

Kaj nardon ŝutu en Jordanajn bordojn

1932

(Stan. Kamarët)

501

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Jozef Gregor Tajovskë

(1874-)

Slovaka realisma verkisto: same bona kaj sukcesa dram-verkisto. Liaj *dramoj kaj komedioj estas ofle ludataj en la tuta respubliko. *

RENKONTO

Se mi estus pentristo, mi pentrus al mi jenan bildon: Post

varmega, seka somera tago, la suno ĝuste nun malapera-

das malantaŭ la malproksima horizonto. La lastaj radioj an-

koraŭ blindigas la okulojn, rapide leviĝas sur la arbojn, en la

aeron kaj en la maldensajn blankajn nubojn. Kaj se dumtage

estis malfacile ĉirkaŭrigardi pro akra lumo kaj varmego, nun

kvazaŭ sub grandega ŝirmilo, oni povas jam malfermi la oku-

lojn kaj rigardi la pentrindan ukrainan regionon.

Iom malebena regiono, ĉie nur kampoj, nur de loko al loko

ereto da malhela verdaĵo, ankoraŭ nedistingebla, ĉu arbaro

aŭ fruktoĝardenoj kaj en ili kaŝitaj vilaĝoj. Flavaj falĉitaj kampoj, stoplejoj, ie eĉ areo da nematura greno, aŭ da alia kre-

skaĵo kaj herbo. Sur molaj kampovojoj jen leviĝas, jen alte-

riĝas polvo post veturilo ŝarĝita per greno (sur ĝi flirtas buntaj kostumoj de ukrainaj virinoj). Dum la lumo rapide malaperas, malheliĝas la blankaj nuboj en okcidento, borderitaj per

oraj puntoj: eĉ ili estas enviaj, kaŝas kaj kovras abundon da

lumo.

En la ondosimila regiono la horizonto jen larĝiĝas, jen mal-

502

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

larĝiĝas; se oni venos en valon, ekbrilas tie rivereto, kies fluon oni ne tiel rapide divenos, aŭ lagoj kun grandega kanaro,

blankaj floroj de nimfeoj, kiuj kontraŭ la vento kovras sian

kaliksimilan floron per larĝa folio.

Akompanate aŭ malatentate de la rigardo de ĉie estanta

cikonio, oni supreniras monteton, kaj en la valo, en malhela

verdaĵo, kiel bone kaŝita pomo en branĉaro, tiel montriĝas la

ora kupolo de l’ preĝejo.

La nuboj en okcidento kovriĝas per ruĝa brilo. Ni prok-

simiĝas al la vilaĝo. Tie jam krepuskiĝas. Venas al ni renkonte

rajdantoj, knaboj, knabinoj sur rondformaj malgrandaj ĉeva-

letoj akompanataj de ĉevalidoj. La okuloj, anstataŭ sur la ĉe-

valkovrilon de rajdanto, glitas sur sunbrunigitan piedon de

maturiĝanta knabino, kiu, vidante soldatojn, devigas la obe-

eman ĉevalon iri plie ĉe la rando de la vojo, ol iras aliaj infa-

noj.

Ili pasigos la nokton paŝtante ĉevalojn kaj ne rakontos al

ŝi legendojn kaj fablojn de Turgenev aŭ de Hviezdoslav, sed

babilos pri ni. Tial ili eĉ ekstaris kaj fikse nin rigardis. Sufiĉe da soldatoj ili jam vidis, sed infanoj neniam perdas la emon

observi soldatojn. Kaj ni marŝas kun kantado. Tiajn kantojn

ili ankoraŭ ne aŭdis. Gajajn kantojn slovakajn kaj ĉeąjn.

Ni eniras la vilaĝon. Homoj eliras antaŭ domojn. Je nia gaja

kantado ekmoviĝas infanaj manetoj, piedoj; kriado, procesioj

de junularo; edzinoj, patrinoj viŝas okulojn per antaŭtukoj kaj

bedaŭras nin per malgajaj rigardoj. Ne unu patrino kaj edzi-

no kaŝe kaj malkaŝe eklarmis, kiam ni revenadis de la disfal-

inta fronto tra rusaj vilaĝoj.

”ĉu ankaŭ vi jam…? Do ni malvenkis … ”

Estas aŭdebla la bruo de kanonoj, rondflugas aeroplanoj,

503

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

popolo tumultas, timigita, eĉ tute inerta, fatalisto. Ni kantis,

kaj ili ploris, demandadis, ĉu estas malproksime la germanoj?

”Ne ploru, panjo, ni estas gajaj kaj la germanoj ankoraŭ

malproksime,” ni konsolas molkorajn avinojn kaj kantante

iras tra la vilaĝo.

Sur mallarĝa vojo kondukanta en flankan straton haltas

kontraŭ ni veturilo, por ke ni povu preterpasi.

Kiu veturas malfrue vespere en kamparon? Sur la veturi-

lo, sur la antaŭa akso sidas virino, nudpieda en brodita kite-

lo, juna, belega. ŝi rigardas neniun, senmove ŝi sidas, sed mi

observas ŝin: la grandaj bluaj okuloj en la plena ronda vizaĝo

brilas de larmoj: Per unu mano ŝi tenas la bridon, per la alia

sur la sino, proksimume dujaran knabineton kun dika, ruĝa,

serena vizaĝo, tiel similan al sia panjo. La knabino estas kiel

porcelana pupeto en montro-fenestro, vestita nur en mal-

longa kiteleto kun broditaj manikoj. Mirigite sekvas min ŝiaj

okuloj, ŝi levas la manetojn, kiel juna birdo flugilojn.

La juna virino ne rigardas nin. Mi cerbumas: Kion do pen-

sis, je kiu rememoris ĉi tiu juna patrino, kiam ŝi ekvidis la

soldatojn … ? ĉu, ŝi ne serĉas lin? ĉu ŝi eble scias, ke ŝia edzo jam ne revenos … ? Sur ŝia vango ruliĝas larmoj, kelkaj ekbrilas kiel roso sur la floro.

Mi vidis plori, malesperi multajn edzinojn, patrinojn, sed

neniam mi forgesos ĉi tiujn du-tri trankvilajn, sekretajn lar-

mojn kaj la senmovan, profundan, malproksiman rigardon de

la bluaj okuloj, kiuj ne rigardas ĉirkaŭen kaj ne vidas la plej

proksimajn aĵojn.

Kelkaj larmoj certe ruliĝis sur la orkolorajn harojn de l’

infano. ¯i turnas la kapeton kaj per mirigitaj okuloj ĝi rigar-

504

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

das supren al patrino, poste rigardas nin kaj subite ŝi infane

serioziĝas, kaj ne scias kion komenci …

Ni preteriris. Mi rigardas returne: mi vidas nur la klinitan

kapon de l’ patrino. La veturilo estus povinta jam forveturi,

sed ŝi ankoraŭ staras …

1924

*(Pavel Rosa). *

505

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Jan Huôovskë

(1892-)

Slovaka prozisto prenanta temojn por siaj noveloj kaj romanoj ofte el la vivo de l’ iamaj aŭstriaj oficiroj dum la mondmilito. Multaj el tiuj *rakontoj okazas sur batalkampoj. *

”MAMMA MIA”

Monte Cimone …

Pli terura monto verŝajne ne estis en la tuta itala fron-

to, ne esceptante Pasubion, Monte Gabriele, eĉ la nigran Krn.

Tiel profunde ĝi staris en la itala fronto, ke ĝi estis preskaŭ de ĉiuj flankoj ĉirkaŭata de italaj pozicioj kaj kun la propra ba-tallinio ĝi estis kunigata nur per 3 kilometrojn larĝa plataĵo,

eterne bombardata de peza kaj malpeza artilerio.

Kiam dum maja ofensivo en la jaro 1916 la unuan fojon ni

okupis la randojn de ĝiaj krutaj granitmuroj, ĝi ŝajnis al ni esti vera paradizo. La Pinto kaj la duono de la monto estis kovrita

de malhela abia arbaro, de loko al loko variigita de alnoj kaj

fagoj kaj tuj post la arbaro sekvis sukaj herbejoj, similaj al

molaj koloraj tapiŝoj. Je kilometroj estis sentebla la dolĉa odo-

ro de timianeto. Inter ĉi tiuj paŝtejoj ripozis, kaŝite en ombro

de fruktoĝardenoj, malgrandaj alpaj vilaĝetoj kun graciaj

kampaniloj kaj ruĝaj tegmentoj. Kvankam la loĝantaro estis

formigrinta, tamen ĉio estis ĉarma refreŝiga bildo, post tiom

da penoj de sanga ofensivo.

506

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Tri tagojn daŭris nia dolĉa ripozo. Ni ĉesis nome antaŭen-

marŝi. La kvaran tagon revenis la diskurintaj italaj taĉmentoj

kaj per tio komenciĝis furioza batalo por Monte Cimone, kiu

daŭris pli ol duonjaron kun egala obstino kaj furiozo.

La paradizo ŝanĝiĝis en teruran dezerton, similan eble al

tiuj, kiuj deformis la Ardennajn arbarojn kaj Champagnajn

vinberĝardenojn. La mondmilito toleris en sia terura terito-

rio nenion belkoloran, freŝan kaj hejmecan. ĉio devis vesti sin

per malpure griza uniformo. Grizaj estis la kotkovritaj solda-

toj en la malsekaj tranĉeoj, grizaj estis la kampoj plugitaj de

grenadoj, grizaj estis ankaŭ la brulintaj restajoj de ruinigitaj

arbaroj. Kaj ankaŭ la ĉielo estis eterne griza, griza nebulo ku-

ŝis sur la kamparo, grizaj, nekonsoleblaj estis ankaŭ la pen-

soj de la lacaj martiroj … Kion vi volas? La koroj mem griziĝis,

falis sur ilin malpura ŝimo, kiu venenis en ili ĉion homan kaj

bonan.

Tiun tutan plataĵon ni dividis je tri ĉefaj partoj, nome: ”Ci-

mone-Ost”, ”Cimone-West” kaj ”Cimone-Sĝd”. Plej deformi-

ta, plej eksponita kaj plej danĝera estis nature ”Cimone-Sĝd”,

kun propra pinto Monte Cimone (1230 m), kiu nur proksimu-

me 100 metrojn elstaris el la tuta masivo. ĉiu el tiuj partoj

estis okupita de po unu bataliono, kiuj estis de tempo al tem-

po anstataŭigataj kaj kompletigataj per rezervoj.

En aŭgusto ni perdis la montopinton pro la malzorgemo

de la gardantoj kaj per tio estis minacata ankaŭ nia pozicio

sur la aliaj partoj de Monte Cimone. Nia unua linio devis re-

tiriĝi proksimume 60 metrojn de la montopinto kaj tie aten-

di la taŭgan momenton por reakiro de la perditaj pozicioj.

Imagu, kion signifas kuŝi preskaŭ ĉe la nazo de malamiko

tage kaj nokte en

507

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

diabla fajro de mangrenadoj, bomboj, aertorpedoj kaj flamĵe-

tiloj, maŝinpafiloj; neparolante pri la pezaj kanonoj.

Terure, terure estis tie…

La arbaro malaperis, kvazaŭ nevideblaj manoj estus ĝin

falĉintaj. Restis nur kelkaj frakasitaj trunkoj, iomda seka branĉaro kaj, de loko al loko, soleca, senfolia arbo, milfoje

traborita de kugloj de ŝrapneloj aŭ pintaj kugloj de maŝinpa-

filoj.

Sed tute nuda ĝi tamen ne estis… strangaj fruktoj pendis

sur ĝi: ĉifonoj de vestoj, putriĝintaj intestoj, tutaj pecoj de

nigriĝinta homa karno, pecetoj de armiloj, tornistroj… Sur la

tero kuŝis restoj de grenadoj, rompitaj pafiloj sangkovritaj

ĉemizoj, bluzoj. la humo tute malaperis, la herbo forbrulis..

nenie restis peceto da verdaĵo, sur kiu povus ripozi la duon-

frenezaj okuloj de la bedaŭrinduloj kondamnitaj je morto.

Je morto kondamnitaj? Jes. ĉar kiu venis ĉi tien sub la

montopinton, tiu apartenis pli al morto ol al vivo… Kaj ĉiuj el

ni devis eĉ tri-kvar-foje iri sub la montopinton. Kalkulu, kiom

el ni povis resti kun sendifektaj membroj. — Ne, ne estis jam

ĉi tie loko, kiu ne estus trapenetrita de homa sango kaj gran-

da sufero. Kiom da senlima malfeliĉo vidis tiuj flaviĝintaj, fra-

kasitaj rokoj, kiom da teruraj turmentoj, kiom da mortado.

Tion neniu komprenos, kiu mem tion ne travivis. Ne, neeb-

laĵo tion kompreni… Kiamanie?

Sed por ke mi venu al kerno de la tuta afero. —

Atakoj ne helpis. La italoj sidis obstine super niaj kapoj.

La ĉefkomandanto, malpacienca kaj ekscitita de tiom da per-

doj, decidis refari la agon de la italoj sur Col di Lana. Venis

leŭtenanto Mlaker kun siaj pioniroj kaj komencis bori en la

granito subteran koridoron. Post monata laboro li venis ĝuste

508

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

sub la montopinton, sur kiu sidis 4oo nenion suspektantaj

homoj. Kvindek kvintaloj da dinamito, 120 kvintaloj da dina-

mono, tuta reto de diversaj eksplodigiloj kaj por la okazo, se

io ne funkcius, ankaŭ elektrokundukilo…

La eksplodo estis okazonta je la kvara matene, kiam la tuta

fronto ankoraŭ profunde dormas. Tuj post la eksplodo atakos

la unua bataliono kaj okupos la restaĵon de la montopinto.

Mia kompanio ne partoprenos la atakon, sed restos en

rezervo.

Tria horo matena.

Ni staras preparitaj en niaj primitivaj subteraj kavernoj.

Vizaĝojn ni havas palajn, ĉar ni ne dormis kaj ni estas emo-

ciitaj.

Tria horo kvardek minutoj.

Komencas pli forte bati nia koro. Kiel ĉiam antaŭ decida

momento. Malkuraĝo ĝi ne estas, pli verŝajne antaŭsento de

teruraj okazontaĵoj. Ni ridetas, sed la lipoj groteske kurbiĝas

kvazaŭ en konvulsioj.

La kvara horo.

La tero subite ekbalanciĝas sub la piedoj kaj sur la bruston

falas sufoka pezo. Strange, nenian bruon ni aŭdas. Silento.

Kio ĝi estas? ĉu ĝi ne sukcesis?

Ni elkuras antaŭ la kavernon. Sed en la aero zumas jam

pezaj masoj. ¯uste antaŭ ni boriĝas en la teron grandega blo-

ko odoranta de sulfuro kaj ankoraŭ de io alia. Alte en la aero

iu terure ekridas kaj subite eksilentas. Homa voĉo ankoraŭ ne

estas aŭdebla. ĉu ĉio mortis en la tuta ĉirkaŭaĵo? Nur en la

aero ĝi susuras terure, fajfas, murmuras, blekas, kvazaŭ fabe-

laj fantomoj sin persekutus kaj batalus en la alto.

Cap…caap…cap…

509

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Senĉese falas de ĉielo centkilogramaj blokoj. Ni devas ree

retiriĝi en la kavernon pro la ŝtona pluvo. Kiam ni denove

eliras eksteren, jam falas nur delikata polvo kaj kovras la ĉir-

kaŭaĵon per griza kitelo.

Kaj subite de ie el la malluma nokto longa, trapenetranta

ekkrio:

Mamma mia !

Ho mamma mia!

Tomba silento.

Vundito, flustras la soldatoj, kiuj dumtempe eliris el la ka-

vernoj.

En la aeron ĝi lin eksplodigis.

Kaj denove, jam iomete pli malforte, eksonas:

Mamma, mamma mia.

Post ĉi tiu eklamento okazis io nepriskribeble terura. Kva-

zaŭ je ordono, de ĉiuj flankoj eksonis vekrioj… kaj la nokto

pleniĝis de ĝemado, veado, nehoma rido, ploro, blasfemaj

frenezaj vortoj… La tuta monto ŝajnis esti viva, de ĉiu angulo

eliradis sonoj, el sub ĉiu bloko, eĉ el la tero … Kio per la eks-

plodo ne estis mortigita, dispremita aŭ superŝutita, tio morta-

dis inter la ruboj kaj ŝtonoj de la frakasita montopinto.

La morto havis regalon…

La vekrioj kreskis, kreskis…

—Mi brulas! Estingu min!

—Madono, helpu! Mi oferos al Vi du kandelojn por la al-

taro, po duonfunto, tiel kiel mi nomiĝas Giovanni Giovannini

de Capomaggiore. Ho, almenaŭ nun helpu …

—Manoj miaj! Manoj! Kie estas miaj karaj manetoj! Ooo…

—Bestia Madonna! — blasfemas iu profunde sub ni. — Es-

tu malbenata!

510

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

—Kelkaj konvulsie ridas kaj ilia rido estas tiel terura, ke la

homoj mankovras al si la orelojn, ĉi tiuj malsentemaj pro mi-

lito, krudaj homoj. Rido de frenezuloj, kiuj travivis ĉiujn teru-

rojn de la Infero de Dante. Plejgrandparte ili vokas la nomojn

de siaj plej karaj, la nomojn de patrinoj, patroj, edzinoj, fian-

ĉinoj, infanoj.

—Ho Anetta, kion oni faris el mi? — plendas la unua. La

piedojn oni al mi frakasis, la sakron disrompis…

—Ne estas Dio! Ekzistas nenia Dio! — ridas la dua.

—Mi mortas! Mamma mia!

—Nur dudekjara mi estas!

Sur la malhela firmamento eksiblas ruĝaj, verdaj kaj blan-

kaj raketoj. La malamiko rekonsciiĝas de la unua surprizo.

Alarmo.

Malantaŭ la montopinto aŭdeblas mallonga pafado. La

unua bataliono verŝajne ne havis malfacilan laboron kun la

restoj de la ankoraŭ duone senkonscia malamiko. La artilerio

ankoraŭ ne pafas, verŝajne atendas la mateniĝon.

Malrapide mateniĝas. Ni komencas distingi unuopajn ob-

jektojn. Preterkuras deĵoranto de la atakanta bataliono. La

montopinto estas la nia. Nome nur ĝiaj restoj. La malamiko

havis pezajn perdojn: proksimume 4oo viroj perdis la vivon

kaj 200 ni militkaptis. Laŭdire ni ilin baldaŭ ekvidos.

Kaj ili jam alvenas, unu post la alia, anservice. Vizaĝoj ne

estas distingeblaj, ankoraŭ estas duonlumo, el sub ĉies bro-

voj lumas du ardantaj karbetoj. La okuloj de frenezuloj. Ili

estas kurbiĝintaj kaj marŝas necerte, ŝanceliĝante. Ili ankoraŭ

ne estas en ĉi tiu mondo, la tero ankoraŭ ĉiam balanciĝas sub

iliaj piedoj kaj la okuloj vidas terurajn scenojn. Je la fino de la soldataro iras grandstatura, barbohava centestro, apogante

511

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

sin sur bastonego. Li ploras. Seka ploro, senlarma, ĝuste nur

ke la brusto tremmoviĝas, kvazaŭ en konvulsiaj doloroj kaj el

la gorĝo eliras sonoj de vundita besto. Li estas jam longe mal-

antaŭ ni, sed ankoraŭ ĉiam mi lin aŭdas.

Fine ni vidas ĉion klare kaj detale.

La duono de la montopinto malaperis. Sur ĝia loko mal-

fermiĝas proksimume 20 metrojn profunda kaj 8o metrojn

larĝa kavo, el kiu ankoraŭ ĉiam leviĝas malpura flaveta fumo.

Vera vulkano. ĉirkaŭeąoso de nigriĝintaj ŝtonblokoj, kelkaj

estas grandaj kiel domo. Kia ega forto devis esti, kiu ĵetis ilin

ĝis la nuboj. Itataj gazetoj skribis poste, ke kvazaŭ la tero es-

tus malfermiĝinta, en egan alton eksaltis ruĝegaj f1amoj kaj

ĝis la ĉielo leviĝis nigra nubo, en kies interno furiozis efekti-

va fulmotondro. La ektremo de l’ eksplodo estis sentebla mul-

tegajn kilometrojn malproksimen, laŭdire ĝis Vicenza.

Niaj soldatoj okupis la krateron kaj post la unuopaj blokoj

stariĝis gardantoj. Bedaŭrindaj gardantoj, kio ilin atendos

post mallonga momento…

—Mamma mia! Mamma mia!

Ankaŭ la vunditajn italojn ni jam ankaŭ distingas. Disĵeti-

tajn, verdetajn objektojn … Kelkaj duone superŝutitaj, kelkaj

frakasitaj je senforma maso. Sur iu loko elstaras el la ruboj

duonbruligita brako kun pugnigita mano, kvazaŭ ĝi minacus

al la iniciatinto de ĉi tiu imensa katastrofo; tie elrigardas el

sub ŝtonego kapo de dispremita leŭtenanto.. la okuloj eligi-

taj, la buŝo tute malfermita.. en la momento de ega ekkrio

surprizis lin la morto; nemalproksime de ni pendas sur roko

sangoplektaĵo de intestoj, renoj, hepatoj; paŝon pli malprok-

sime soleca piedo kies la para kuŝas oni ne scias kie.. Kilo-

metrojn malproksimen disflugis unuopaj korpomembroj, la

512

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

tuta ĉirkaŭaĵo estis malpurigita de la ĉifonoj de homa haŭto,

de homaj intestoj, de homa cerbo…

Sed pro kio priskrib ĉi tiun teruregan bildon: mi mem mal-

bone fartas, kiam mi rememoras pri la detaloj.

Ankoraŭ la kvaran tagon sonis la plendplorado de la mal-

feliĉuloj, kiujn ni ne povis savi, ĉar ili estis tro profunde sub ni.

Poste unu post la alia eksilentis kaj estiĝis plena silento. La

terura tragedio finiĝis… Ili mortis pro la perdo de sango, pro

malsato kaj pro teruraj vundoj. Kaj ĉiu tenis en la mano, aŭ

premis al la buŝo malgrandan objekton: fotografaĵon, kruce-

ton, buklon de haroj, medalionon. Tiel ili foriris de ĉi tiu

mondo.

La tagoj fluis. La krateron ni transformis en efektivan forti-

kaĵon. Subteraj koridoroj, ŝtuparejoj, grandaj haloj, ĉiuj bo-

ritaj en graniton, profunde en la interno de la monto, kaj

pavimitaj per ligno. En iu longega koridoro senĉese 1aboris

granda motoro, kiu movis borilojn, havigis al ni elektran lu-

migadon kaj krom tio teruregan benzinan malbonodoron.

Dum la borado oni ofte trovis ŝutfermitajn italajn kavernojn

kaj tiam iris el ili terurega kadavra fetoro. La kadavroj estis

jam putriĝintaj. En unu tia kaverno ni trovis ankaŭ vivantojn.

Kontraŭ sufokiĝo ŝirmis ilin mallarga fendaĵo en la roko, tra

kiu eniĝadis freŝa aero.

En la unuaj tri tagoj ili manĝis konservaĵojn kaj biskvitojn,

per kiuj ĉiu kaverno estis provizita. Iom da akvo estis en pre-

parita lada ujo. Poste, dum du tagoj, ili manĝis nenion. La

sesan tagon ili maĝis la ledon de siaj ŝuoj kaj la okan tagon ili mortigis la plej malfortan kunulon, kiu estis jam pli morta ol

viva. Karnon ili manĝis krudan. La dekan tagon sekvis denove

513

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

unu kunulo, la dekduan tagon la tria kaj estis ĝuste la vico de

la kvara, kiam ni ilin liberigis. En unu angulo kuŝis la ostoj de la manĝitoj. Terure estis rigardi la malfeliĉulojn. Ili parolis

senlogike kiel frenezuloj kaj kiam ni montris al ili panbulon,

ili sin ĵetis sur nin kiel furiozuloj. Ni devis ilin forpeladi per pafilkolboj.

Jam de certa tempo mi observis ĉe la soldatoj ian strang-

an maltrankvilon. Mi postulis informon de la deĵoranta ĉef-

serĝento. Neniel li volis diri la kaŭzon. Post longa pripensa-

do li fine konfidis al mi ĉion:

—Oni diras, ke en la ĉirkaŭaĵo de la kratero estas fantomoj.

—ĉu vi vidis fantomon per la propraj okuloj?

—Ne.

—Kiu ĝin vidis?

—Neniu ĝin vidis.

—Do, kio estas ? …

La afero estas la jena. Nokte laŭdire estas aŭdeblaj el inter

la ruboj iaj strangaj sonoj. Foje flustrado, foje veado, alifoje

ploro kaj en la kompanio troviĝas homoj, kiuj tute klare aŭ-

dis, kiel io kriis:

—Mamma mia!

—Sensencaĵoj.

Mi kunvenigas la soldatojn kaj klarigas, ke ĉio ĉi estas nur

la ludo de la trostreĉitaj nervoj, nuraj halucinacioj. Ni ja vi-

dis tiom da teruregaj aferoj, ke oni ne povas miri pri tio. La

soldatoj kredas al mi kaj ankaŭ ne kredas. Pli versimile ne

kredas. Mi mem atribuis al la afero nenian gravecon. Por

trankviliĝi, tamen mi eliris nokte eksteren kaj ĉirkaŭiris ĉiu-

jn gardantojn. Certe halucinacioj, eĉ signo ne, pri iaj sonoj.

Dum iu malagrabla nokto mi vagadas tra la roka dezerto

514

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

de l’ kratero kaj ĝia ĉirkaŭaĵo. De l’ ĉielo falas eta delikata

pluveto, inter la ŝtonblokoj rampas eroj de la disfalinta nebu-

lo, similaj al fantaziaj monstroj. Eĉ ne unu pafo en la tuta

fronto, nur de tempo al tempo flugas alten raketo de la an-

taŭaj gardantoj kaj surverŝas la regionon arĝentkolora, nena-

tura brilo. Tiam ĉiu objekto prenas sur sin kontraŭnaturajn

fabelajn formojn …

La gardantoj estas malproksime unu de la alia. La vojo es-

tas laciga kaj danĝera, ĉar oni facile povas fali en kvarcent ĝis sescent metrojn profundan abismon. Por ripozi mi sidiĝas sur

la plej proksiman blokon kaj rigardas senpripense en la nok-

ton. Proksimume dek minutojn mi jam tiel sidis…

Subite…

Kvazaŭ io ekĝemus. Sensencaĵo. Verŝajne susurado de her-

bo.

Sed tuj mi rememoris, ke jam de kelkaj monatoj ne estas ĉi

tie eĉ unu herbotrunketo. Mi streĉe atentas, sed aŭdas nur la

batadon de mia koro. Sur la frunto aperas malvarma ŝvito.

Malbenitaj nervoj.

Denove…

ĉu eble zumo de la malproksima arbaro sur 1a deklivo?

Sed ĝi estas tiel profunde sub ni, ke oni ne povas ĝin aŭdi. Kaj

mi sentas, ke miaj haroj hirtiĝas. La unuan fojon dum la vivo

stariĝas al mi la haroj. Abomena sento. Sed mi ankoraŭ kapa-

blas pensi tute sobre, kaj pripensas, ĉu fakte ne kuŝas iu ĉi tie en la proksimo. Vundita kuriero de gardantoj, ĉar nokte ja

ofte eksiblas ĉe la kapo erarvaga kuglo; aŭ soldato, deirinta de

vojo, pendanta super abismo… Tiaj aferoj ofte okazas ne nur

en malluma nokto, sed ankaŭ dumtage. Mi ekkrias en la mal-

lumon:

515

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

—Kiu tie?

Neniu respondo. Mi ekkrias denove kaj la silento estas an-

koraŭ pli granda. Plej volonte mi estus ekstarinta, sed la pie-

doj estas pezaj kvazaŭ plumbo.

ĉu mi estas freneza? Denove tiu terurega ĝemo… kaj post

ĝi novaj ĝemoj… Ili jam venas de ĉiuj flankoj, ĉirkaŭas min,

kunpremas… La nokto viviĝas, ĉiu objekto ŝajnas esti viva,

venĝema estaĵo… Tio jam ne estas ĝemado, sed senĉesa flu-

strado, malproksimaj voĉoj, duonsufokita veado… Mi pinĉas

min sur la piedoj, por ke mi vekiĝu el tiu ĉi abomena sonĝo;

mi eksentas fortan doloron kaj rememoras, ke mi ja maldor-

mas kaj ke ĉio ĉi estas efektivo.Tiu ĉi ekkono estis terura.Kaj

la kriado ĉirkaŭe kreskis, kvazaŭ el kvarcent gorĝoj eliradus

malesperaj sonoj … mi jam distingas ankaŭ unuopajn vortojn.

Kaj subite tute klare ekveas iu:

—Mamma mia!

—”O, mamma, mamma mia!

Responde eksonas terurega krio:

—Mamma mia! O, Santa Madonna! Madonna immacula-

ta!

Mi memoras ankoraŭ je tio, ke post longa klopodo mi fine

leviĝis de l’ roko kaj komencis furioze kuri tra la roka dezer-

to, saltante de ŝtono sur ŝtonon, pensante je nenia danĝero,

kuregante sur la rando de l’ abismo … Kaj la kriado ne ĉesas;

al mi ŝajnis, ke el sub ĉiu ŝtonego manoj de skeletuloj klopo-

dis kapti mian longan soldatmantelon…

Mi jam mem ne scias, kiel mi venis al la plej proksimaj

kampaj gardantoj. Ili estis lokitaj, same kiel ĉiuj aliaj, en komforta, profunde sub la tero borita kaverno, bone lumigita, kun

sekaj, glataj muroj. Ho, kia dolĉa sento, vidi la bonanimajn

516

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

vizaĝojn de soldatoj kaj observi la sobrajn detalojn de armi-

laro. Nun kiam mi jam estas inter la homoj kaj aŭskultas ili-

an maldelikatan parolon, ŝajnas al mi, ke ĉio, kion mi antaŭ

momento travivis, estis sonĝo. Kun skeptika ekrido mi rakon-

tas al serioza barbohava kaporalo pri la stranga plorado sur

Monte Cimone kaj atendas, ke ankaŭ li ridetos kaj skuos du-

beme la kapon. Sed li serioziĝas, rigardas senmove en ang-

ulon de l’ kaverno, ordigas al si porcelanpipon kaj fine rimar-

kas prudente:

—Pri tiuj aferoj pli bone estas ne paroli.

La soldatoj jesas kaj unu post la alia ekparolas:

—Vere, ne estas bone rememorigi la noktojn de Cimone.

Kompreneble, mi estas hodiaŭ konvinkita, ke tio estis nur

certa speco de amasa epidemia freneziĝo, kion koncedas an-

kaŭ la medicina scienco. Imagu nur: unue la senrezulta ata-

kado de l’ montopinto, poste la ega detruado kaŭzita de gre-

nadoj, bomboj, flamĵetiloj; post la eksplodo la fantoma aspek-

to de l’ kratero … la nervoj devis ĉesi funkcii. Mirinde, ke te-

mis nur pri periodaj halucinacioj kaj ke ni tute ne freneziĝis.

Sed unu monaton poste mi travivis ion tiel teruran, maleblan,

neniel klarigeblan, ke kompare kun tio la nokta veado sub la

kratero ŝajnas al ni tre bagatela kaj versimila …

Post la priskribita nokto mi foriris baldaŭ por unumonata

libertempo, ĉefe pro miaj nervoj. Kiam mi revenis, la batali-

ono estis ree sur la malnova loko en la kratero. Tie jam ĉio

estis verdire lukse aranĝita. Subtere estis normalaj haloj kun

litoj kaj pajlosakoj, vasta manĝejo por la soldataro, legejo,

kantino, kapeleto, razisto, kuirejoj, kursejoj por soldataro kaj

por oficiroj; ĉio ĉi je 400 metra distanco de la malamikaj gar-

dantoj, en la antaŭĉambro de la morto … unuvorte, mankis

517

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

al ni nenio, krom taglumo. Sed kiu volis, tiu povis iri en la

krateron por sunumi, se li ne timis la pezajn bombojn, kiuj

tro ofte faladis antaŭ la elirojn de l’ subtero.

Mi mem ricevis apartan loĝejĉambron, kie mi aranĝis ĉion

tute hejmece. Telefonistojn mi havis en la maldekstra apuda

ejo, kurierojn kaj serviston en la dekstra. Sufiĉis nur voki aŭ

ekfajfi, kaj tuj oni min priservis. Ideala komforto. Nur unu

afero malbonigis al mi la humoron; la egaj aroj de ratoj. Di-

ablo scias, kiamaniere ili venis ĉi tien sur la pinton de la mon-

to — subite ili estis ĉi tie — kaj ne eblis ilin ekstermi. ĉien ili enpenetris: en la magazenojn, en la manĝejon, en la oficirajn

ejojn, kaj oni devis esti lerta por ŝirmi kontraŭ ili la manĝajon.

Vane oni pendigis sian panosakon meze de la plafono: la rato

rampis en konvenan alton — saltis — kaj estjis jam en la pa-

nosako. Ni provis per vitro, per veneno — vana klopodo.

Precipe por mi estis tio ege malagrabla. Mi sentas ian troi-

gitan abomenon kontraŭ ĉio, kio grimpas kaj rampas, preci-

pe kontraŭ blatoj, cimoj kaj ratoj. Mi pensas, ke mi mort-

malsaniĝus pro abomeno, se hazarde tia estaĵo venus en mi-

ajn manojn. Dum multaj noktoj mi maldormis pro timo de

ratoj kaj prefere mi dormis dumtage ekstere en la kratero in-

ter ŝtonaro.

Iun nokton mi same ne povas dormi pro tiuj aĉuloj. Jam

kvar horojn mi kuŝas sur la matraco kun pistolo en la mano,

preta ekpafi, se montriĝos eĉ nur la vosto aŭ nazopinto de

rato. Sed la ratoj — kvazaŭ ili antaŭsentus, kion mi intencas

— restas kaŝitaj sub la pavimo kaj faras teruran bruegon. Po-

ste, antaŭ mateniĝo, mi havis pezan sonĝon. Mi ne scias pre-

cize, kion mi sonĝis; nur tion mi memoras, ke iu senĉese ata-

kis min kaj volis atingi mian kolon, por ke li min sufoku. Mi

518

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

defendas min furioze, sed la fortoj malaperas, mi falas sur la

teron … Terura bruego kaj sur mia brusto eksidas io preman-

ta, monstra … ¯i ĉirkaŭprenas, kvazaŭ en feran prenilon, am-

baŭ miajn brakojn, mi jam sentas proksimiĝi la lastan mo-

menton, la spiro ĉesas, la koro mortas … Kun la streĉo de la

lastaj fortoj mi eksaltas kaj komencas krii per nehoma voĉo

pri helpo, kaj…kaj mi vekiĝas en mallumo, dancante meze de

la ĉambro kaj vokante ankoraŭ ĉiam la helpon…

Venas kurieroj, servisto, telefonistoj, ĉiuj timigitaj. Nur

tiam mi eksilentis, kiam oni faris lumon kaj kaptis min, ĉar mi

jam tre ŝanceliĝis pro la elĉerpiĝo de la fortoj.

Malrapide mi rekonsciiĝas, nur miaj manoj estas ankoraŭ

ĉiam mortrigidaj. La homoj observas min embarasite, en ili-

aj okuloj mi klare vidas, ke ili min rigardas kiel frenezulon.

Por ke mi iel min senkulpigu, mi rakontis al ili la sonĝon.

—Apopleksio, — opiniis zorgeme mia servisto Francisko.

¯i ofte atakas homon dum la dormo.

—Aŭ rato trakuris sur viaj brakoj — pensas unu kuriero.

—Ankaŭ inkubo ĝi povis esti — meditas la komandanto de

la telefonista patrolo. — ¯i eksidas sur la brusto kaj malhel-

pas spiri. Ofte eĉ mortsufokas …

Sed brakoj miaj, brakoj! Ankoraŭ ĉiam mi sentas sur ili

tiun feran kunpremon, apenaŭ mi kapablas ilin ekmovi. Oni

demetas al mi la bluzon, forigas la ĉemizon … Sur ambaŭ bra-

koj po kvin malhelbluaj punktoj. Oni rigardas min embara-

site kaj heziteme, kun certa timo ili balancas la kapojn.

—Neniu estis ĉi tie krom la sinjoro leŭtenanto.

—Kaj la pordo estas ŝlosita de ekstere.

La pordo estis fakte ŝlosita, do neniu povis eniri al mi. Ni

traserĉas la ĉambron.

519

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

—Tie kuŝas io apud la lito! — ekkrias Francisko kaj mont-

ras per la fingro ion malhelan kaj blankan.

Estis tie pecoj de ŝtonoj kaj du blankaj manoj de skeleto.

En unu fendaĵo super mi verŝajne la ŝtonoj malfiksiĝis kaj

glitis en la ĉambron, kune kun la restaĵoj de superŝutita ita-

la soldato.

La bruo do estis klarigita. Nur tio estis stranga, ke ambaŭ

manoj de la skeleto havis kurbigitajn fingrojn kaj ke ĉi tiuj

pintaj, fingroj estis ĝuste konformaj al miaj malhelbluaj ma-

kuloj…

Fragmento el romano.

(Pavel Rosa)

520

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Boòena Beneôová*

(1873-)

Tre bona samtempa romanverkistino, kiu scias penetri profunden en internon de la moderna virino. Multaj el ŝiaj rakontoj okazas en urboj de suda Moravio. Sukcesis ankaŭ tre konvinke pentri la ekonomiajn kaj etikajn transformiĝojn de la socio kaŭzitajn de la nova politika *ordo post la restarigo de nia ŝtato. *

TEORIOJ

Jam du tridekjaraj virinoj babilis trinkante teon.

Apud la samovaro zumis mallaŭtete alkohola lampo kaj

prilumis la balkon-verandon per pala, afabla lumo.

Erika havis plen-plene da bronzaj rebriloj sur la helbrunaj

haroj kaj ŝia blanka frunto, mole modelita kvazaŭ el vato,

estis inundita de la ombro de tiuj metalondoj; sed kvankam

ŝi sentis, ke tiamaniere ŝia blonda, jam iomete velkanta bele-

co pleje trovas valoriĝon, ŝi tamen estis malgajmiena kaj ri-

gardis al sia amikino per melankoliaj okuloj. ŝiaj tromaturaj

lipoj ĉiam facile tremis, sed longe silentis.

ŝia kunulino Marta Horan, iomete pIi juna laŭaĝe, sed io-

mete pli maljuna laŭaspekte, kun vizaĝo misdesegne trajtita

pro multa meditado, kun okuloj tro seriozaj, preskaŭ severaj,

kontraste, parolis tre multe. ŝiaj frazoj senĉese jen antaŭku-

ris unu la alian, jen senpacience kunfandiĝadis, kaj estis jen

tropezigitaj per strangaj bildoj jen kuraĝe sarkasmaj, jen seke

priskribaj.

521

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ŝi konis multege da virinsortoj kaj ŝi sciis, kiel priparoli ilin.

ŝi rakontis, ke sinjorino Kolar kaj ŝia edzo baldaŭ devos di-

siri, ĉar fine, fine ŝi ĉesis esti indulgema; ŝi konis detale la

sentojn de fraŭlino Nová, kiun ŝia fianĉo forlasis, post kiam

kabareta kantisto kompromitis ŝin per stratbuba kupleto; ŝi

trarigardis eĉ la koron kaj estontan sorton de certa anglino,

kun kiu ŝi antaŭ nelonge veturis apenaŭ du horojn en vago-

naro. ŝi rakontis longe, kaj antaŭ ŝiaj profundaj, malhelaj

okuloj marŝis ĉiam novaj figuroj, kaj ŝajnis al ŝi, ke ŝi maljus-

tus ilin, se ŝi ankaŭ pri ili ne dirus ion.

”De kie vi do scias ĉion ĉi?” fine demandis Erika ne sen

miro. ”Vi vivas preskaŭ kiel ermitino, kaj subite vi ne nur ĉi-

ujn homojn konas, sed ŝajnas, ke vi konas ankaŭ la motivojn

de iliaj agoj, eĉ iliajn pensojn.”

”Nur de nelonge, nur de nelonge,” rediris Marta serioze.

”Sed mi vere jam scias, kiamaniere la virinoj estas klasifiken-

daj. Mi ellemis kompreni multajn aferojn el plej malgrandaj

aludoj, mi poste trapensas ilin ĝis konsekvencoj kaj poste mi

envicigas ilin laŭ propra sistemo. Tio estas nun mia pasio. Se

mi estus min dediĉinta al ĝi ekde mia junaĝo, mi povus ho-

diaŭ havi jam grandegan materialon pri la psikologio de mo-

derna virino. Sed mia junaĝo estis, ve, tre nedisciplinita, kaj

duoble ve, ankaŭ tre naiva. Ho, la juneco tiel volonte suferas

senkaŭze. ¯i metas tiel pasie volonte perlojn en vinagron …

Kaj poste ĝi miras, terure miras, ja ke ĝi perdis ilin. Ankaŭ

dum la junaĝo oni ja ĉiam eksperimentas, sed nur je sia pro-

pra risko, kaj tio estas tiel doloriga: Nur pli poste oni travidas kaj preferas sekcii fremdajn animojn ol la sian … Kompreneble mi parolas nur pri virinoj. Viroj entute estas pli simplaj kaj pli naivaj … ”

522

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ŝi ekpaŭzis, sed nur por momento, kaj plenigis nove la ta-

son de Erika.

”Mi tre ĝojas, ke mi ne plu estas juna,” ŝi diris ĉe tio kaj

vaga rideto por momento traradiis ŝiajn severajn okulojn.

”Ne parolu pri juneco,” rediris Erika rapide, ”la sorto ne

direktiĝas laŭ tio. Hieraŭ estis festotago de Mortintoj kaj ho-

diaŭ la unuan fojon neĝas. La tempo tiel freneze forflugas …

Kaj eble ĝi eĉ ne flugas, eble ĝi nur treniĝas. Eĉ tian simplan

aferon oni ne povas scii. ŝajnas al mi kelkfoje, ke ĝi haltis kaj ke mi estas nur dekkvinjara. Sed hieraŭ, kiam mi staris ĉe la

tombo de mia edzo, mi ne povis, mi ne povis kompreni, ke li

estas morta nur duonon da jaro. Li estas pli malproksima ol

heroo de romano, kiun mi legis post la dorso de mia panjo

antaŭ dudek jaroj … Se li venus almenaŭ de tempo al tempo

timigi min. Sed li ne venas, li estas morta, absolute morta …

Aŭ se la juneco mortus tiel subite kaj tiel certe, kiel mortas

homo. Sed dio scias, kiam verdire la juneco mortas…Oni eĉ

ne scias, ĉu ĝi estas morta kaj aperas nur fantome, aŭ ĉu ĝi

vivas ĝis nun. Kaj sekve la tuta vivo estas iel fantoma … Ra-

kontu, mi petas, ankoraŭ; min tre interesas via psikologia ma-

terialo. Vi havas pri ĉio tiajn bonajn teoriojn. Kaj la teorioj, tio eble estas certeco. Mi pensas: certeco en opinio. Aŭ ĝi povas

esti io tute alia. Mi vere ne scias. Eĉ pri mi mem mi nenion

scias, kaj despli malmulte pri aliaj. Mi jam tre rapidas, vere mi rapidas, sed tamen rakontu al mi ankoraŭ ion, mi vin urĝe

petas.”

Marta ekrigardis ŝiajn ruĝajn, tre nervozajn lipojn kaj ŝiajn

orece infanajn okulojn, ekpensis por momento, kaj poste diris

serioze:

”Se vi estus havinta pli simplan edzon, Erika, vi scius ho-

523

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

diaŭ senfine pli multe pri vi kaj pri la aliaj. Se mi ekpensas, ke la hodiaŭa virino, al kiu oni hodiaŭ renversis ĉiujn tradiciojn

kaj ŝanĝis ĉiujn leĝojn, ke ŝi nur tiam komprenas certajn sen-

tojn, se iu naiva koro, iu ne rompita karaktero, parolas al ŝi

pri ili per sia simpla lingvo: mi tuj klare vidas, ke la fonto de mia plej senduba ekkonado estas verdire Pavel Horan. Sen

mia edzo mi eble neniam estus kompreninta, kiom malmul-

te da faktoroj havas verdire la sentimenta vivo, kiel facile oni

povas ilin superrigardi kaj klasifiki…kaj ĉefe: kiel facile oni

povas sin kirasi kontraŭ multa antaŭa infanaĵo.”

”Via edzo havas eble naivan koron,” rediris Erika malrap-

ide, ”sed li tre malamas ĉiujn sistemojn kaj ĉiujn teoriojn. Mi

scias ke vi neniam estus komencinta viajn eksplikaĵojn, se li

hodiaŭ sidus tie ĉi kun ni.”

”Certe ne,” jesis Marta kompleze. ”Kaj la teoriojn kaj sis-

temojn Pavel vere malamas, pri tio vi ankaŭ pravas. Tamen

mi neniam estus ekhavinta tiujn miajn ideojn sen li. Nur li

instruis min vidi en la hodiaŭajn konfuzojn. ĉar li estas tre

komunikema kaj tre fidela, li parolas kun mi ĉiam sincere. Kaj

plej ofte pri virinoj, kiujn li bonege komprenas. Se ili ne es-

tas tro rafinitaj kaj tro sagacaj, li tuj ilin pritaksas. Kaj mi jam diris ja al vi, ke mi komprenas eĉ plej malgrandan aludon …”

”Do tia estas tiu via ekkonado”, aŭdiĝis Erika mallaŭtege

kaj ekkaŭris en la apogseĝo.

Marta ĉiam rigardis ŝin kiel karan, naivan infanon. Sed ŝi

amis ŝin, ŝi amis ŝiajn molajn movojn, ŝiajn malkuraĝajn oku-

lojn kaj la klinon de ŝiaj petale delikataj palpebroj. Kaj ŝi ri-

gardis nun longe, kiel tiuj diafanaj palpebroj pli kaj pli mal-

leviĝas, ĝis ili tralasas apenaŭ ŝajnon de helo el la orecaj oku-

loj.

524

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

”Pavel havas ion parencan al vi,” ŝi ekparolis post momen-

to mediteme. ”Li iam diras frazeton, kiel ekzemple vi diris

nun, kaj mi pensas: Tio estis ironio.” Sed sufiĉas al mi, ekri-

gardi lian senruzan vizaĝon, por tuj ekkoni, ke li eĉ ne ekpen-

sis pri ironio … precize kiel vi … Sed tio ĉi ne estas via propra aspekto: ¯i konsistas en tio, ke ankaŭ li scias siajn mortintojn

entombigi tiel profunde, ke ili eĉ ne venadas lin timigi.”

Erika tre malkvietiĝis, levis tuj la delikatajm palpebrojn kaj

ŝiaj belaj okuloj ekvagis de la amikino al horloĝo, de la hor-

loĝo al pordo kaj ree al Marta. ŝia konfuzita koro ekbatis mal-

kvietege per mallongaj, rapidaj frapoj.

”Ho, se ankaŭ rigardo en vian vizaĝon sufiĉus por ke mi

povu ekkoni, ke vi ne pensas pri ironio.” ŝi estus preskaŭ ek-

kriinta.

Sed ŝi ankoraŭ ĝustatempe enmordis siajn dentetojn en la

lipon kaj kvankam ŝajnis al ŝi, ke ŝi ne kapablas plu rigardi al

Marta, tamen ŝi revenadis al ŝi denove kaj denove per mal-

kvieta, dolora rigardo.

”Verdire vi estas — ankaŭ bela,” ŝi diris post momento, kaj

eble ŝi eĉ ne sciis, ke ŝi tiam efektive pensas laŭte.

Sed Marta ne perceptis. ŝi pli kaj pli profunde dronis en

pensoj kaj sur ŝia paleta vizaĝo vibris ombroj de komplikaj

rezonadoj.

”La viroj nin plej certe ekregas per la sufero, kiun ili kaŭ-

zas al ŝi, aŭ per tiu, kiun ni sub ilia influo kaŭzas al ni mem”

ŝi diris, kiam ŝi fine sukcesis trovi vortojn por siaj ideoj. ”Kaj, eviti la malnecesan suferon, jen estas la ĉefpunkto de 1a vi-rinproblemo. Tio ne estas facila, almenaŭ ne por la pli bonaj

inter ni, por la serĉantaj kaj malkontentaj. ĉar ribelo ne estas

nia ĝojo kaj kritiko estas plej granda virina doloro. Niaj pa-

525

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

trinoj ne kritikis siajn edzojn, ĉar ili neniam ilin konis. Ni

konas la niajn, kritikas ilin, kaj longe suferas. Nur tiam, kiam

al ni evidentiĝas, ke ni verdire sin sklavigas per tiu ĉi sufero, ni scias ĝin kontraŭstari. Ni ĉesas kritiki unuopulon kaj ekrigardas la tutan spektaklon ĉirkaŭ ni. Tamen por tio oni bezo-

nas jam klasifikadon kaj teoriojn. ĉu vi komprenas?”

”Vi parolas pri ia stranga, superreala sufero,” interrompis

ŝin Erika amare. ”Sed en la amo estas sola efektiva turmen-

to, kaj kontraŭ tiu sufiĉas nenia klasifikado kaj nenia teorio.”

”Ekzemple” demandis Marta iomete desupre.

”La ĵaluzo,” rediris Erika kaj estis nun ankoraŭ pli pala ol

ŝia esplorema amikino.

Marta ekridis rifuze, sed indulgeme.

”La ĵaluzo neniam povas esti sufero de matura homo, Er-

ika! Neniam. Eble konscio pri propraj mankoj kaŭzas ian en-

vian sopiremon, eble malĝojo pro perdita regado pelas la ho-

mojn al egoisma amaro, sed …”

”Pri tio mi ja ne parolas!” preskaŭ ekkriis Erika. ”Tio estas

nuraj malvarmiĝintaj rezonoj. Sed la ĵaluzo estas terure rea-

la kaj

terure arda doloro… Alia virino apud la amata viro… Iu alia,

viva kiel vi, sopiranta kiel vi. Iu, kiu vin eble eĉ mortigus, aŭ iu, kiun mortigus vi mem…”

”Kiel vi incitiĝas, mia Dio, kiel vi incitiĝas”, milde ŝin tran-

kviligis Marta ne sen kompato. ”Kaj tamen, pardonu, mi al vi

pri tio eĉ ne respondos. Mi ne konas ĵaluzon, mi konas nur

famon pri ĝi el tempoj, kiam ĉiuj virinoj estis tiel sangvinaj kaj dorlotitaj infanoj kia estas vi… Eble ankaŭ mi estis iam, mi ne

scias, mi penas forgesi tiujn tagojn. Sed tion mi scias, ke mi

ne ekkonis la ĵaluzon ekde tiu momento, kiam mi ellernis re-

526

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

zoni kaj klasifiki. Ekde la momento, de kiam mi havas miajn

tiel nomatajn teoriojn. Tiam oni kompremas tiom da kompli-

kaj aferoj, ke oni eĉ ne kapablas okupiĝi pri tiaj infanecaj

kontraŭdiroj, kiaj estas la viaj.”

”Pri la ĵaluzo vi eble ankaŭ havas teoriojn?” demandis Er-

ika mallaŭtete.

”Neŝanceligeblajn. Rekonu, ke povas ekzisti nur du specoj

de ĵaluzo: la motivita kaj la nemotivita.” Kaj sur la vizaĝo de

Marta aperis vera kontentiĝo pro tiuj ekzaktaj vortoj.

”Nature,” ekĝemis Erika forklinante la kapon pli profun-

den en la ombron.

Kaj Marta daŭrigis severe kaj tamen triumfe:

”Do, la ĵaluzo estas tiam motivita, se la viro, kiun vi amas,

efektive amas alian virinon; sed tiam rekonu, ke ĉiu sintur-

mentado estas vana, ke ĝi ne revenigos al vi la vivantan ama-

ton, kiel la preĝo ne revenigos al vi la mortintan — kaj la ĵalu-

zo estas tiam nemotivita, se la viro la alian virinon ne amas;

sed tiam ĝi estas nenio alia ol infaneca nervozo, ĝi estas pruvo

de konstanta sinhumiligado, kaj esence io tiel ridinda, kiel

malĝojo pro remburita ĝibo.”

La spritaĵo de Marta estis eble iom perforta, Erika tamen

ekridis pri ĝi. ŝi ridis belege, per melodia, tremmodula rido,

ŝiaj malgajaj okuloj ekbrilis kaj ŝiaj vangoj mole ruĝetiĝis.

ŝi rapide ekstaris kaj aranĝis sian ĉapelon kun longa vid-

vinvualo.

”Mi devas, mi devas nun foriri, mi devas vin bedaŭrinde

forlasi en la plej interesa interparolo,” ŝi diris freŝe; ”mi ja

restis nepardoneble longe. Sed mi sentis, kvazaŭ mi hodiaŭ

eĉ ne povus de vi foriri.”

527

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ŝiaj frambe ruĝaj lipoj ne tremis plu kaj faris vigle agra-

blajn frazetojn.

Antaŭ la domo atendis Pavel Horan, kaj kiam li kliniĝis al

mano de Erika, tra la malhelo ekbrilis ardaj kaj malgajaj oku-

loj de senpacienca viro.

”Hieraŭ, kiam vi iris al tombejo por viziti la mortintan ed-

zon, mi ne devis tiel longe vin atendi.” Li riproĉis amare. ”Mi

neniam plu permesos al vi, veni antaŭ nia rendevuo al mia

edzino por ĉe-tea babilado.”

”Via edzino estas tre bona”, diris Erika mediteme.

”Jes.”

”Kaj en diversaj aferoj ankaŭ saĝa.”

”Povas esti.”

”Kaj estas momentoj, kiam ŝi estas eĉ bela. Hodiaŭ estis

kelke da momentoj, kiam mi eĉ ne povis forturni la okulojn

de ŝi, ŝajnis al mi pli bela ol ĉiuj virinoj, kiujn mi konas.”

”Eble” jesis Pavel ree distre. ”Sed kial vi ŝin hodiaŭ tiom

laŭdas?”

”ĉar mi ne plu ĵaluzas je ŝi.”

Li ellasis la manon de la amatino kaj ekĝemis en senfina

miro.

”Mi ne komprenas,” li poste diris simple.

”Ho, mi efektive ĵaluzis je ŝi. Nur je ŝi sola. Kaj tio estis

turmento, kiun vi eĉ ne kapablas imagi. Kaj neniaj viaj kare-

saĵoj kaj neniu via ĵuro helpis al mi. Tio kuŝis sur mi kiel ven-

ena nebulo. ¯is ŝi mem forpelis ĝin de mi …”

Kaj ŝi metis kareseme sian brakon ree sub brakon de Pavel.

1916

(T. Pumpr)

528

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Jozef Ciger Hronsky

(1896-)

Sukcesa slovaka prozisto. Sekretario de Matica Slovenska (”Patrino *Slovaka”). Liaj romanoj, noveloj kaj porinfanaj rakontoj plej ofte sce-nas en vilaĝaj medioj. Ofte li sukcesas doni al sortoj de malriĉaj kam-puloj kaj terkulturistoj tre konvinkan esprimmanieron. *

LA MIELKUKA KORO

Filipo Benĉ nur iel-tiel sin ŝovis meze inter la ceteraj jar-

foiraj vizitantoj, kvazaŭ li efektive eĉ ne estus sur la foi-

ro. La okulojn li ja ĵetadis tien kaj reen, sed nenio povis kap-

ti lian atenton, li serpentumis eĉ inter tiujn butikojn, kien

propre iradas ja nur virinoj. Ankaŭ la konatojn li preterlasis

iel senvorte. Siajn pezajn botojn li metadis malrapide, pre-

skaŭ pesante, en la dispremitan koton kaj suprenĵetis foje-

foje la ŝultron, por reĝustigi la feltmantelon, ĉar ja ĉiupaŝe oni

ĝin detiretis en tiu interpremo. Poste li ĉesis zorgi eĉ pri tio.

Je la diablo! Por tio ja estas la mantelrimeno, ke ĝi ne cedu.

La felto do restis dorsprofunde pendanta, kaj Filipo Benĉ en-

premegis la manojn en ĝin, plu paŝrampante inter la ceteraj

foirgapantoj.

Kaj jam de longe li primeditis, pro kio li ĝustadire venis al

la foiro?

Aferojn li ĉi tie ne havas; li ne scias, kion aĉeti, kvankam

ion li ja devus, ĉar foiro estas ja por tio, ke oni iom aĉetu.

529

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Neniam eĉ estis tiaulo, kiu returniĝus el ĝi malplenmane. Sed

… sed … — kaj jen estas propradire la mankaĵo — kion oni

nun devus aĉeti, tion Anna fiksas ja en sia memoro, kaj ŝi

devus lin pri ĝi atentigi. Certe ja Anna! Kaj tiu Anna nun restis hejme, kaj jen! la tuta foiro estas ruinigita. La diablo tion prenu, ŝi estus povinta tion pli bone konsideri: ne ĉiam kunku-

ras ja tiom da homoj, ke estu foiro. Ke li hieraŭ iom levis la

manon al ŝi? Nu, ŝiaj ripoj ja ne rompiĝis; nenio sin ja propo-

nis en lian manon, kaj nur tiel, per nuda mano, li ja ne povis

ŝin ofendi. Pro tio ŝi vere estus ja povinta sin pretigi al la foiro. Estas vere, ankaŭ ke li ne estus devinta tuj levi la brakon

pro tia neniaĵo. Ne, li ne estus devinta! Sed… ŝi alkutimiĝu!

Pretigi sin ŝi estus ja povinta pro tio…!

Kaj Filipo longe estis ja pensanta, ke ŝi, kiel ĉiam, kuniros.

Atinginte la montar-altaĵon, li rigardis malantaŭen, ĉe la de-

klivo de l’ Pavuka kampo denove, nu, Anna ne montriĝis sur

la piedirejo. ĉio alrapidis ja, kio nur havis piedojn en la vilaĝo, sed Anna restis hejme, kaj kun ŝi la tuta prudento, necesa ĉe

la foiro.

Kaj jen la plej turmenta: kvazaŭ io siblus senĉese malantaŭ

lia orelo:

Hoj… hoj… Filipo, pro senvaloraĵo vi ŝin ofendis! Ne estis

kaŭzo eĉ por malrekta vorto, kaj vi tion tuj blovŝveligis kun

tia bruego, kvazaŭ la mondo volus detruiĝi. Hoj, Filipo, Fili-

po! antaŭ nelonge pasis la karnavalo, jen la sekalo apenaŭ

ekfloris, kaj jam oni distrenos vian famon tra la vilaĝo: Vere,

ankaŭ tiu Anna ne fartas plej bone ĉe tiu Filipo, jam li mist-

raktas ŝin! Vere tion mi ne evitos…!

Tamen, ŝi alkutimiĝu…! defendis sin Filipo, kaj ĉar oni pu-

530

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ŝadis lin en la interpremo, li enplaŭdis per sia botelo en la

kotan marĉaĵon kaj plenŝprucis tiujn, kiuj premiĝis ĉirkaŭ li.

Kaj denove li primeditis la kazon laŭ sia propra bontrovo.

Jes, ŝi alkutimiĝu…! Ondro Koreñ faris tion tuj post la dua

semajno, kaj la vilaĝo ne disfalis. Laŭdire li havas nun pacon

hejme kaj li mem diradas, ke tia agmaniero estas pli utila, ol

kvar predikoj de sur la altaro.

Kaj tiu meditada cirklo denove estus ekiĝinta, sed iu lin

ektiris ĉe la felto. Filipo turnis la kapon; li penis, ke iu el liaj kotŝprucitoj lin kaptis ĉe la maniko, kaj jen staris antaŭ li Verona Djurjanová el la supra vilaĝfino.

”Vi ja kapablus preterpasi la homon sen io, Filipo” riproĉis

lin Verona kaj turniĝis jen dekstren, jen malen, laŭ tio, de kiu

flanko oni puŝis ŝian dorskorbon.

”Ja vere mi kapablus, tiom da homoj estas ĉi tie, kvazaŭ oni

donus hodiaŭ senpage.”

”Jes, estas amaso. Kaj kio, ĉu vi estas nur sola, Filipo?”

Filipo ja unue promenigis la okulojn de supre suben sur la

figuro de Verona, nur poste li ekmovis sian langon. Funde li

pririgardis ŝin: Verona estas ĉiaspeca kreaĵo, kaj oni ne scias,

kiaj diabloj ŝin plenflustras, ke ŝi ĝuste pri Anna scivoliĝis.

ĉar, ke tiu demando celis Anna-n, pri tio ne estas dubo. Kaj

Filipon ĝi tuj ekkaptis de la suspekta flanko; antaŭ la respon-

do li abrupte tiris la ŝultron.

”Kaj kial mi do ne povus esti sola?”

”Nu certe ja,” ekridis tuj la ĉiaspeca Verona iel mokeme.

”Mi vere tuj pensis, ke vi certe estos sola.”

”Nu?”

”Certe ja Anna restis hejme, mi diris al mi, kaj Filipo pro tio

ŝoviĝas inter la mielkukistojn”.

531

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

”ĉu mi?”

Dirante tion, li ĉirkaŭrigardis; Verona efektive estis prava:

unu kukisto apud la alia, kaj ĉie nuraj vakskandeloj, marci-

panoj, kaj nuraj ruĝaj koroj kun meza speguleto.

”Nu, nu, nur ne elturniĝu; mi diras al vi ion, vi ne devus

ĉion nur por Anna; ankaŭ por mi vi povus aĉeti ian mielaĵon

Fifipo.”

La mokita Filipo ja eĉ ne plu rigardis ŝin. Per rapida ek-

movo li tiris sian ĉapelon sur la okulojn, ion ekgrumblis kaj

deturniĝis. Kvazaŭ li estus ankoraŭ pli naŭzita de tiu mokaĵo.

La unuajn du mielaĵbutikojn li nur tiel preteriris, ke li vidis

nenion pri ili. ĉe la tria li reĝustigis sian ĉapelon al la antaŭa kaploko. ĉe la kvara li jam ekstaris.

Al la kukaĵoj li eĉ nun ne rigardis.

Ankoraŭ ĉiam li pensis pri Verona, kaj nenion bonan li kir-

lis en sia cerbo pri ŝi. Kia langmovulino, hu! Kaj ĉien ŝin alpe-

las Belzebubo, kie neniel ŝi estas bezonata. Tiel ŝi volis lin

memorigi pri la hieraŭo…la aĉulino! ŝi volas sin enmiksi en

aferojn neniom ŝin rilatantajn. Sufiĉajn ŝi ja povus havi zor-

gojn pri si mem. Unu karnavalo pasas post la alia, kaj pri sva-

tantoj ŝi ankoraŭ ne havis turmentojn. Pro kio ŝi do devas

memorigi Anna-n?! Kaj, se ŝi volas mokadon, el kava kverko

povas ja elflugi strigo. Kaj se ŝi volus, ankaŭ mielaĵon li povus aĉeti. Li bavus por kiu. Anna ne alsaltas ĉiumomente la an-taŭtegmentejon kaj ne kunplektas ĉiuminute la brakojn, nur

por ke pasu per neniaĵo la tempo, Anna … ho, ke tio devis

hieraŭ okazi … !

Kaj kiam li ekrigardis en la budon, preskaŭ laŭte li aprobis

sian intencon:

”Vere, mi aĉetos por ŝi unu, mi aĉetos!”

532

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Kaj kvazaŭ iom da sango ŝoviĝis pro tiu penso en lian viza-

ĝon.

Estis ja nur pro tio, ĉar li rimarkis, kiel li subite pli inkliniĝis al sia Anna, kio lin iom hontigis. Li do abrupte sin turnis, teren kraĉis, kaj post minuto li jam piedpremadis la koton ĉe la

rimenistoj.

Li pririgardis la bridojn pendantajn de l’ montro-stangoj,

kvankam li ja havis hejme nur bovojn (ne ĉevalojn!) — ĉiujn

jungaĵojn ornamitajn, garnitajn per diverskoloraj flaneloj;

ĉiujn enbuŝaĵojn, eĉ mem la rimenistojn. Kaj post kiam li mal-

rapide preterpasis ĉiujn, li transplantis sian rigardon kun la

sama atentemo al la potfaristoj. Tiel li ĉirkaŭpaŝetis la tutan

foiron, ĝis li fine denove sin trovis inter la mielkukisto.

Tuj sub la unuan tendon li aliris.

Por dekok krejceroj li aĉetis grandegan, rozkolorigitan

mielkukan koron.

Se Anna estus estinta en proksimo, kiam li elpaŝis el la bu-

do, apenaŭ ŝi estus evitinta la portadon. La koro neniel volis

eniĝi en la manikon, kaj eĉ en la internan poŝon de la felt-

mantelo nur per unu sia fino.

Kun la aĉetaĵo li tuj foriris kaj krom li neniu ankoraŭ sin

returnis el la foiro. Neniu estis en lia pinksimo, nur pro tio li repaciĝis. Li povis pensi ekskluzive pri Anna kaj pri si, nu do

ĉiu kolero malrapide deskuiĝis.

Super la ”Blanka ŝtono” Filipo jam denove estis repaci-

ĝinta.

La junserviston de l’ najbaro, kiun li renkontis antaŭ sia

pordego, li krisalutis nur pro neevitebla kutimo, nur pro tio,

por ke li povu eniĝi rekte en la stalon. Certe, certe, ĉar li eĉ

533

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

kvazaŭ ekridetis sur la sojlo. ĉar estis ja ridinda faro, kiu nun sekvis.

Filipo unue okulmezuris la malaltan traboplafonon, kaj

nur tiam li ĉirkaŭrigardis tra la tuta stalo. El la angulo li eltiris faskon da pajlo kaj el ĝia ligaĵo ŝnureton. Poste li alligis al

ĝi la mielkukan koron, kaj pendigis ĝin super la kornojn de

bovino ”Florino”. ”Florino” ja supermezure miris, ĉar tia aĵo

ankoraŭ ne estis super sia fojno-breto, kaj poste ankaŭ pro

tio, ke Filipo ĝin metis tiel alten.

Vere tute vane ŝi etendis sian kolon.

De sur la deplektita fadeneto la koro komencis malrapide

sin turnadi; ĝi montris jen sian flankon ruĝan, per bele or-

nampentritaj flavaj rozetoj, jen tuj poste, la bakejrostan, ne-

ornamitan dorsflankon.

Nu, al Filipo ĝi plaĉis ankaŭ tiarnaniere.

Bonege li ja tion solvis.

Post nelonge alvenos Anna, por trinkigi Florinon; okulojn

ŝi havas bonegajn, ŝi devas ĝin rimarki, eĉ se ŝi ne volas. Kaj

se hazarde tamen ne — nu, post nelonge estos tempo por

melkado; ŝi devas surmeti fojnon sur la fojnbreton, por ke

Florino trankvile staru, kaj tiam ŝi eĉ ne povos rigardi alidi-

rekten.

Kaj li kvazaŭ ekridetis, elirante el la stalo.

Serioziĝinte li poste sulkigis la frunton, kaj kvazaŭ estus

nenio, li eniris la ĉambron. Kaj li formanĝis la laktosupon,

kiun Anna metis antaŭ lin sur la randon de l’ tablo. Kiam An-

na prenis la verŝsitelon, li denove jam kvazaŭ okupiĝis sur la

korto, sed tiel, ke li povis rigardi al la stalpordo.

Sed la humoro de Anna eĉ plej ete ne ŝanĝiĝis, eĉ tiam ne,

kiam ŝi eliris el la stalo. Li aŭdis, kiel ŝi elverŝas la akvon en 534

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

la trinkkuvon, kiel ŝi karesparolas al Florino, tamen al lia flan-ko ŝi eĉ rigardon ne ĵetis.

”Nenio ankoraŭ”, pensis Filipo, kaj iom tio eĉ ĉagrenis lin.

Kaj dum krepuskiĝis, ŝi ankoraŭ plurfoje turniĝis ĉirkaŭ la

bovineto, nur — la koron, pendantan de sur la ŝnureto, an-

koraŭ ĉiam ŝi ne ekvidis. La nuboj sur la frunto de Filipo pli-

densiĝis kaj kiam li ekvidis ŝin en- kaj el-paŝi kun la lanter-

no kaj la laktositelo, miene ankoraŭ neniel ŝanĝiĝintan, nu,

tio precipe estis oleo sur la fajrolangetoj, kiuj tiom danĝere

komencis saltadi antaŭ liaj okuloj.

Jen! — dekok krejceroj elĵetitaj en la venton, kaj iu eĉ po-

vis vidi, kiam li marĉandis sub la tendo. Kaj plue, ke ĝi eĉ ne

povis eniĝi en la manikon, ankaŭ sub la subŝtofo ĝi restis nur

pro kompatemo, kaj li devis ĝin priatenti dum la, tuta vojo —

kaj ĉio ĉi estu nur vanaĵo?!

Filipo devis efektive ekkoleri…En la stalon ensalti ne do-

niĝis okazo, kaj ĉar li ne povis alimaniere pritrakti la aferon

— li batis Anna-n ankaŭ ĉi tiun vesperon.

*

Kaj ĝis mateno eĉ plikreskis lia ĉagreno. La bovejon li prizo-

rgis malfrue, iel li ne emis okupiĝi pri la brutoj. La suno jam

alte promenis sur la ĉielo, kiam li suriris kun la furaĝ-trogo la subtegmenton.

Aŭ eble mem la Dia providenco sendis lin dum tiu tempo

tiel alten!

Apenaŭ li transpaŝis la subtegmentejan trabon, sur la

apuddoma irejo aŭdiĝis iaj paŝoj. Filipo tuj ekstaris je tiu paŝ-

frapado. Bone li ja konis la trotmanieron de l’ maljuna Bu-

535

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

kovĉiĉino, la patrino de Anna. Li eĉ ne devis rigardi tra la tra-

bo-fendoj, tamen li estus povinta ĵuri, ke venis tiu ĉi.

Hja! facile li povis tion diveni; la maljuna Bukovĉiĉino eĉ

ne volis tiufoje mallaŭte enpaŝi. ŝi eĉ ne eniris en la kuirejon; jam antaŭ ties sojlo ŝi haltis, kaj nur tiel, sen enkonduko ŝi

alkriis Anna-n:

”Kio estas Filipo, Anna?”

Anna elvenis renkonte kun mieno, kvazaŭ ŝi iom mirus.

”Hejme, ĉi tie ĉirkaŭ la korto ie — sed kion vi tiel…panjo?”

ekaŭdis Filipo sur la subtegmento la voĉon de Anna.

Nu, Bukovĉiĉino senprokraste klarigis al ŝi tion.

”Vi ankoraŭ demandas min! De aliaj oni devas tion ekscii,

kaj la propra eĉ vorton ne diras; sed mi certigas, ke vi tuj kun-

iros kun mi! Mi ne vartadis vin por tio, ke aliulo vin turmentu,

kaj nur tiel sen kaŭzo! ĉu vi pensas, ke mi ne eksciis, eĉ se vi

tion ne perfidas, ke li vin hieraŭ ree pridraŝis?…”

Filipo sentis kvazaŭ iu estus lin puŝinta en la dorso. Pre-

skaŭ li volis foæeti la furaĝtrogon kaj retranspaŝi la trabon.

Tiam gaje ekridis Anna sur la apuddoma irejo:

”Sed ĉu min li estus … vi diras?”

Bukovĉiĉino nur kapjesis

”Kiu do tion povis diri al vi, panjo?”

”Jen, kiu do? — la najbarino Huliĉka ankoraŭ hieraŭ ves-

pere saltis al mi”.

Anna denove ekridis.

”Bone ankoraŭ, ke tion ne aŭdas Filipo; malbone vere far-

tus onklino Huliĉka. Eĉ tion li pripentis, kion li antaŭhieraŭ

faris … Eĉ kukaĵon li alportis el la foiro … ”

Tiu parolo eĉ plie tuŝis Filipon.

536

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Nun li jam rapide kliniĝis sub la tegment-trabon kaj ekple-

nigis la trogon.

Nur kiam li denove ekvidis super Florino la pendantan ko-

ron li ekbalancis la kapon, kvazaŭ li ion ne komprenus.

Kiam li antaŭe iris tra la subtegmento, ĝi denove ek-

moviĝis, turniĝadis: montrante jen sian flankon ruĝan, bele

ornampentritan per rozetoj jen la dorsflankon bakrostitan.

1922

(E. Wanitsek)

537

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Karel Novë

(1890-)

Aŭtoro de pli kaj pli bonaj noveloj kaj romanoj el la mondo de la pro-letaro kies tipojn li desegnas kerne kaj per akra plumo. Ankaŭ malri-

*ĉajn hometojn klopodantajn por sia loko sub la suno. *

VIZA¯O KONTRAŭ VIZA¯O

La ĉambreto, kiun Emma kaj Jaromír luprenis, estis tiel

mallarĝa, ke du homoj pene moviĝis en ĝi. Jaromír ride-

tis rigardante la feran liton kaj difektitan kanapon, la eluzi-

tan apogseĝon dormetantan ĉe la fenestro, kiu en la tempo de

sia juneco verŝajne gastigis vantajn korpojn de nobelaj aŭstri-

aninoj.

Tuj post kiam la loĝejposedantoj foriris, la amantoj ĵetis sin

unu al la alia. Do, tie ĉi, kiel en Kreŝin, ili denove loĝos kune!

Ili ĉirkaŭprenis sin. En tiu momento estis forgesita la interva-

lo, dum kiu ili nur de tempo al tempo povis sin vizitadi. ĉi tie

estos silento, interrompata nur per ŝia voĉo! Post unu monato

ili ree kultvenis en sano!

Post pago de monata luprezo, restis al ili nur tute malmulta

mono, sed ili havos sufiĉe, ĉar ili ne multe manĝos. Cetere ili

ne pensis nun pri tio.

—ĉu al vi plaĉas ĉi tie?

—Jes, tre! — ŝi ridetis. ŝi ne hipokritis, vere ŝi estis plena de kuraĝo kaj de novaj esperoj.

—Kia panoramo, ĉu vi vidis?

538

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Starante apud si, ili sentis siajn brakojn kaj spiron. Ili loĝis

en la plej alta etaĝo de la domo, fermanta la Gilgestraton, en

senelireja strateto. ĉu tio ne estas iomete karakteriza? Sed

kiomfoje jam Jaromír troviĝis en situacio, el kiu, kiel li erare

supozis, ne estis eliro. Elkuri el la tranĉeoj en barpafadon!

Forkuri dum hela tago de Letná trans la ponto en katedralon

kaj ties trabaron, kie sidaĉis akademiaj pentristoj, simulantaj

laboron kaj tie pasigi tagon kaj nokton kaj alian tagon.

Krepuskiĝis, ie sub ilia loĝejo knaris kaj kriaĉis gramofono.

—Emma?

Li volis nur konvinkiĝi, ĉu li ree ne havas ian ruzan sonĝon.

Ilia rigardo flugis super la malpuraj tegmentoj de vienaj ludo-

moj, malantaŭ kiuj, en la malproksimo, siluetiĝis Kahlenberg.

ĉu tio estas norde? ĉu malantaŭ tiu ĉi monteto etendiĝas

Moravia Kampo? Kaj post ĝi?

El ĉiu angulo ili penis diveni la direkton, en kiu kuŝas ilia

hejmo.

Dank’ al la pentristo Marvánek, kun kiu ili en Praha kona-

tiĝis kaj ĉe kiu li ofte pasigis nokton, Jaromír havis la doku-

mentojn en ordo kaj Emma trovis laboron en militizita fabri-

ko.

Ili vekiĝis longe antaŭ la tago kaj iris poste en stratojn; li

akompanis ŝin. Kia nur estis la mateno! Ili ne vidis la urbon,

ili vidis nur sin, sentis nur siajn manojn. ŝi estis feliĉa pro la kisoj, per kiuj li kovris ŝin, kaj kies resono ankoraŭ ardigis

ŝian koron. Postrigardinte ŝin, kiel ŝi malaperis en malhela

fabrika veturkoridoro, li troviĝis sola sur la bruanta strato.

Vieno ekfrapis lin kiel la unuan tagon, kiam li venis tien ĉi

kun kelkaj kronoj en la poŝo. Sonoris tramoj, bruegis ŝarĝ-

aŭtobusoj. Li venis al la Rosauer-kazerno, ektimis pro ĝia as-

539

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

pekto kaj aŭdinte kriaĉi suboficirojn en ĝia korto, li forkuris.

Fremdeco forpuŝadis lin de la homoj kaj domoj. Se nur jam

estus vespero, por ke li povu paroli kun Emma!

Bruanta fluo da junaj virinoj elŝprucis tagmeze el la mal-

hela buŝego de la fabriko. Jen ŝi estas, ridetanta, iomete roz-

kolora, belega! Li ĵetis sin al ŝi, brako sub brako kiel jungeed-

zoj, knabinoj postrigardis ilin. Li sentis ŝian korpon, kaj kiam

ili sidis kontraŭ si en malgranda restoracio, li rigardis nur ŝin, ŝi estis al li tiel kara. Mallaŭte fordancis Vieno, nur ili du estis solaj en la mondo, ŝiaj malgrandaj vortoj kaj briletantaj

lipoj.

—Unu jaron da vivo mi donos por unu sola vespero kun vi!

ŝi ne respondis, estante enpensiĝinta, sed poste ŝi karesis lin.

ŝi ĝemspiris.

—Mi devas jam iri, sed vi povas resti ankoraŭ, se vi volas.

Kial ŝi ĝemspiris? li pensis. ĉu pro tio, ke estas jam tempo por

foriri, aŭ pro tio, ke ŝi prenis sur sin la grandan, pezan tas-

kon? Li turmentis sin per tiu ĉi demando.

ĉiun tagon li akompanis kaj atendis ŝin tagmeze kaj ves-

pere. Kiom ili ĝojis je siaj vesperoj! Dio! Kiam ili estos en Pra-ha! Kun kia fortego Jaromír eklaboros! Li laborgajnos per

helpinstruado, eble, ke li trovos eĉ taŭgan antaŭtagmezan

okupon.

—Poste ni tuj edziĝos, por ke neniu povu klaĉi. Cetere ĉio

ŝanĝiĝos post la milito, estos alia mondo, libera, Emma!

—Ne timu, mi ne forirus de vi, ŝi ridetis. — Brilo eliris el ŝiaj vortoj kaj ridetoj. Sed ŝiaj okuloj restis seriozaj.

Avide li legis sciigojn de la batalkampoj, ĉeąjn kaj jugo-

slavajn paroladojn el parlamento, kiuj ĉiam sonis pli kaj pli

memkonfide kaj pli atake.

540

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Li sidadis en parkoj, por ripozi post sencela vagado, vena-

dis en laboristajn antaŭurbojn malantaŭ Gĝrtl, kie Vieno as-

pektis tute alie. Dum la centro de la urbo mensogis kontente-

con kaj sekurecon — kvazaŭ ne estus milito! — en la grizaj kaj

malvarmaj antaŭurbaj stratoj volviĝis senfinaj frontoj da mal-

grasegaj virinoj kaj maljunuloj kaj je tiuj staturoj kaj je la paleco de la infanoj! li denove vidis, ke la milito plej multe su-

ferigas malriĉulojn, tiujn, kiuj plej multe kaj plej malfacile

laboras.

Bruis motoroj de aŭtomobiloj, sonis kafejoj, en la vinejoj

oni kantis, ĉe Ronacher debatis kaj tromanĝegis generaloj,

sub la marmoraj tabletoj ĉe Maksim renkontiĝadis la piedoj

de ordenportantaj oficiroj kun tiuj de forlasitaj virinoj, kiuj

gajnis monon en ĉenkomercoj per sukero kaj furaĝo, per li-

veraĵoj por armeo, per vestaĵetoj por orfoj de falintaj solda-

toj kaj per vestaĵetoj por infanoj, kies patroj ĝis somero cer-

te estos mortigitaj.

Ili perceptis Vienon nur per la supraĵo de la korpo, ĝi res-

tis por ili fremda, indiferenta, ĝi restis kontraŭ ili malamika,

ĉar multfoje la homoj post ili sin turnis kaj kraĉis, aŭdinte ilin paroli ĉeę. ŝi skribis hejmen. Longe ŝi ĉirkaŭiradis la leteron,

kovris per ĵurnaloj, premis ĝin inter foliojn de libroj, sed fine tamen ŝi forsendis ĝin. Jaromír ridetis iel indulgeme, kio ĉagrenis Emman. Sed ne estis alie eble; kiu havus intereson je

tio, ke la gepatroj ne sciu, kio okazis pri la filino? Kiam ili

vagadis en Praha, la situacio estis alia, tiam ne estis konsilinde provoki la surton, la patrino povis veni, ŝi povis vidi Emman

kudri ĉe tajlorino kaj loĝi kun Aneòka Tratilova, ŝi povis sveni, fari scenon — sed hodiaŭ ŝi ne veturus Vienon!

Ili ĉesis esti timemaj. Sub la kandelo estas plej nigre. Ili

541

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

migradis vespere en parkoj kaj dimanĉe forveturadis eksteren

el la urbo, satspiri montaran aeron.

Kiom longe ankoraŭ daŭros la milito?

Tagoj amasigis mizeron, malsato serĉis en balaaĵejoj kaj

fosis per ftiza buŝego inter foæetaĵoj.

Pluvis. Jaromír eniris kafejon duone plenigitan de soldataj

uniformoj, duone de virinoj, kiuj fumis kaj koketumis kun

oficiroj. Li troviĝis la unuan fojon sola en publika ejo, kaj ha-

vis la impreson, ke ĉiu atente rigardas lin, sed efektive neniu

dediĉis al li atenton. Li malkaŝis sian vizaĝon malantaŭ ĵur-

nalo.

Li legis en ”Achtuhrblatt”: Parizaj ĵurnaloj sciigas, ke la

grandega germana kanono, kiu alpafadis Parizon, estis plene

trafita de franca flanko.

Sur la franca tero estis jam duonmiliono da amerikaj sol-

datoj, kiuj komencis partopreni en la bataloj sudokcidente de

Blamonte.

Malantaŭ la dorso de Jaromír parolis virina voĉo. Kie li aŭ-

dis ĝin? Li turniĝis: ĉu ŝi ne estas Zoôa? Sed Zoôa estis blond-

hara, tiu ĉi estas nigra! Li ree turniĝis. Eleganta sinjorino sidanta kun ŝtaba oficiro ĉesis subite paroli, post momento levi-

ĝis kaj preteriris Jaromír, pafante lin per okuloj, kiujn li bone memortenis de tiu tago, kiam li ree deproksime vidis junan

virinon. Li povus ĝisvorte ripeti, kion ili tiam kune parolis. En kia animstato li tiam estis! Ne, la kolorigitaj haroj ne erarigos lin! Se li nur povus demandi, kio al ŝi okazis! Li havis homan

intereson pri la virino, kiu donacis al li kelkajn vesperojn en

tiu tro malgaja domo galicia.

Li pagis, eliris en la pluvon kaj kuris, sed tamen li venis jam

malfrue je duonhoro, Emma estis hejme kaj ŝajnis esti laca.

542

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ŝi sidis en malnova apogseĝo, salutis lin nur mansigne. Li

kisis ŝiajn lipojn nur fluge proponitajn. Li sidiĝis kontraŭ ŝi.

Silento. Pri kio paroli? Pluvo murmuris, sonis voĉoj kaj paŝoj

de homoj, virinoj kaj infanoj irantaj sur la Aser-strato en la

fronton de malsatuloj.

—Vi estas laca, ĉu ne? — li diris al ŝi.

ŝi neis per la kapo.

—Mi scias, vi fartis pli bone hejme, en arbarista domo, vi

fartis pli bone en Budéejovice! Kaj ĉio estas nur pro mi, la

stulta laboro, kaj finfine malliberejo! Kaj mi vivas apud vi kiel kriplulo, kiel vagabondo evitanta laboron. Tio estas terura. Mi

diras al vi ĉiam, ke ĝi finiĝos, estas necesa nur unu monato da

pacienco, unu monato, unu monato! ĉu mi povos kredi tion?

—Ne, Jaromír, — ŝi diris trankvile, — tio ne turmentas min.

Iel ni ja tamen satmanĝos, kion mi volus pli? Vi zorgos pri mi

poste la tutan vivon. ĉu post unu monato, ĉu post unu jaro?

ĉu mi demandas? Vi eraras.

—Kio do okazis al vi, pri kio vi pensas?

ŝi neis per la kapo.

Li insultis sin iradante tra la ĉambro. Pro tiu ĉi ŝia malĝojo

certe li estas kulpa per sia malfruiĝo! Aŭ ĉu ŝi ĵaluzas, opini-

ante, ke li rigardas aliajn virinojn? Aŭ ĉu li ne kaŭzis ŝian mal-

ĝojon per siaj tro fruaj esperoj je la fino de la milito, je la morto de la monar˛io? Per sia stulteco! Estas terure ekspluati

malfortan virinon! Li trovos por ŝi laboron! Kian ajn! Jam an-

taŭ longe li povis ion serĉi. Du monatojn li mallaboraĉas kaj

vivtenigas sin!

Emma jam ree ridetis, sed ŝiaj okuloj restadis seriozaj.

—Nu, Emma, kiel ĉion solvi, konsilu!

ŝi eksplodis, kiel subite vundita:

543

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

—Neniam plu mi havos infanon, Jaromír!

ŝi ploris. Kion signifas ĉiu mizero kontraŭ tiu ĉi dolorego!

Li penis ŝin trankviligi.

—Eble estas pli bone, ke ĝi ne naskiĝis. Se ĝi iam devus

travivi tagojn plenajn de mizero kaj sufero! Kiel ni nun, hie-

raŭ, antaŭ unu jaro! Mi ne scias, ĉu ĝi dankus al ni, ke ni vo-

kis ĝin en la mondon. En la venenitan kaj murdeman mon-

don. Emma!

Kiom malmulte li komprenis ŝin!

—Ne mi, ne vi! Sed ili ne havis la rajton ĝin mortigi en mi!

Mi pardonis al ili, sed mi ne pardonos, se mi ne plu iam ha-

vos infanon! ĉu vi aŭdis, ke multaj virinoj post aborto fariĝas

nefekundaj?

—Tio ne estas vero, Emma!

ŝi neis per sia obstina kapo, kaj li sidis afliktite. ŝi ekdor-

mis sur la brakoj, metitaj sur la tablo.

Li rigardis ŝin, ŝiajn malgrasiĝintajn vangojn, bluajn vejno-

plenajn tempiojn, kaj ekmemoris pri la idilio, en kiu ŝi estis

kaŝita kiel en silko. ĉu li rajtis elŝiri ŝin el ĝi kaj venigi ŝin ĝis ĉi tien? Kion li donis al ŝi kompense por la forrabita feliĉo de

la senzorga juneco? Li eksentis riproĉojn rigardante ŝiajn pa-

liĝintajn lipojn. La ungojn ŝi havis difektitajn de maŝinskri-

bado kaj de la akvo, per kiu ŝi lavis la vazojn kaj frotegis la

plankon. Li levis ŝin kaj portis al la lito.

—Mi senvestigos vin, karulino! Dormu, vi estas laca. ŝi

estis tre malpeza en liaj brakoj.

Senvestigante sin mem, ŝi enlitiĝis, sed ne plu ekdormis, ŝi

aŭdis lin, kiel li iradis mallaŭte tra la ĉambro, por ŝin ne ĝeni.

Pri kio pensas tiu ĉi viro, kun kiu ŝi ligis sian junan vivon?

Neniam tiel klare li vidis la kurblinion de la sorto de Emma,

544

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

kiel en tiu ĉi momento. Kial li renkontis ŝin sur la vivovojo?

Li sentis, ke la ardeco de ŝiaj sentoj malvarmiĝas tago post

tago: ĉu ankaŭ ŝi ne meditas kaŝe pri tio kaj ne bedaŭras?

ŝi eligis la manon de sub la kusenego kaj diris mole:

—Jarĉjo, venu al mi kaj diru, kio estas al vi?

—ĉu vi ne dormas?

Li sidiĝis al ŝi sur la lito-randon kaj kisis ŝian manplaton.

ŝia nuda brako kuŝis sur liaj genuoj trankvile kaj sindone.

Kortuŝis lin ŝia sindonemo kaj li ne plu povis sin regi.

— Mi pensas pri tio, kial mi tiris vin en tiun ĉi — li serĉis

la vorton per kiu li kaŝus la ĝustan karakterizon de la situa-

cio en tiujn ĉi cirkonstancojn — li diris.

—Mi mem estas kulpa. Mi ja havas mian propran volon, vi

nenion sugestis al mi.

—Ne penu min senkulpigi. Vi estas tro bona kaj pro tio vi

kulpigas vin mem. Tiun ĉi sorton kaj mizeron kaŭzis mi.

Eble ŝi volis ekrideti, sed la provo je rideto malsukcesis.

—Mi vidas klare, kara Emma, ne penu min senkulpigi. Mi

diras honeste al vi: via situacio estas pli malbona ol la mia.

Min oni povas kapti kaj aresti. Kaj poste sendi denove en la

fronton. Bone, ĉion tian mi jam travivis. Sed vi — kion vi fa-

ros? Kion vi komencos?

Li eksilentis kaj atendis, ke ŝi fortigos lin per vorto aŭ per

tuŝo. ŝi diris nenion, nur nerimarkeble ekĝemis.

Fragmento el romano, 1928.

(B. Sklenĉková)

545

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Janko Alexy*

(189l-)

Artpentristo, kiu ankaŭ verkas slovaklingve rakontojn, el urba medio *de nuntempa socio etburĝa, kaj eseojn pri arto. *

MIA PATRINO

Kiam ŝi fariĝis nia patrino, ŝi ne havis eĉ unu dimanĉon,

eĉ unu labortagon, kiu estus pasinta silente, trankvile.

Kiam, post ses lacigaj tagoj, venis 1a dimanĉo, ankaŭ ĝi mem

alportis novan suferon, nur la merititan ripozon ĝi neniam

donis…

Mia patrino havis nur matenojn, vekitajn per krio de mal-

granduloj en lulilo, nur matenojn jungitajn en ĉaron de zor-

goj. ŝi havis nur antaŭtagmezojn en la kuirejo, brogitajn per

la haladzoj de la potoj, surŝutitajn per pensoj, kio okazos al

ŝiaj infanoj, al ŝiaj naŭ infanoj, kiujn oni devas nutri, vesti,

eduki. Ke ŝi pensu, kio okazos al ŝi mem, por tio ŝi jam havis

nek tempon, nek emon. ŝia animo ploris el naŭ vundoj. ŝia

bedaŭrinda vivo, disfalinta je naŭ novaj vivoj, tremis nur por

ni, nur pro ni, — ĉar estis nenia espero, nenia ebleco.

Venis tagmanĝo. Larmoj estis en ŝiaj okuloj, kiam ŝi vidis

nin, siajn infanojn ĉirkaŭ si. Tro vasta rondo por ŝia forto.

Sovaĝa aro da disputantaj infanoj. Unu estis pli malbona, alia

pli trankvila, unu bona, alia malbona, sed tamen ŝi tre amis

nin ĉiujn, ŝi nin defendis, suferis pro ni, — ŝi vivis nur por ni.

546

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ĉion ŝi estus doninta al ni, nur ke ni bone fartu. Sed el kio, el kio? Posttagmeze ŝi flikis malnovajn, eluzitajn vestojn. Eĉ

por malgranda ripozo inter la laboro ŝi ne havis tempon. Je

ĉi tiu mizera homa maŝino atendis mil devoj ĝis vespero, ĝis

nokto. ŝi suĉigis la etulojn, kiuj ŝin elsuĉis ĝis la sango, ŝi ilin endormigis, — ŝi laboris en muelejo, stalo, en ĝardeno, sur la

kampoj, — vintre, somere, printempe, aŭtune ŝi portis sur siaj

ŝultroj zorgojn pri tiom da estaĵoj.

Nokte post la tuttaga laboro, ŝi ne kapablis dormi. Dum la

sendormaj noktoj ankoraŭ pli forte ŝin maltrankviligis nia

estonteco. Kaj se ŝi antaŭ mateniĝo ekdormis, post mallonga

momento vekis ŝin penetranta infana kriego el la lulilo. Kaj la

tago denore komenciĝis sen ripozo. Kaj ŝi eniris en la novan

tagon jam elĉerpita …

Ha neniu, ne eĉ ni, ŝiaj infanoj, havis kompaton al mia pa-

trino. Ni ŝin eluzis ĝis la lasta guto, ĝis la lasta elspiro. Kaj ŝi toleris tion, kvazaŭ la patrino estus kreita nur por sufero, dis-dono kaj sinofero.

Kaj kion faris ni?

Ni per nenio montris al ŝi dankemon, — nek per ekrido,

nek per bona vorto.

Sed mia patrino eĉ tion ne postulis de ni. Mia patrino ha-

vis jam neniajn pretendojn, jam nenion ŝi atendis, nek de ni,

nek de la vivo — eble nur la morton kaj Dion. ŝi estis nur

ombro. ŝi estis pala kiel kandelo antaŭ forbrulo. ŝi estis ama-

seto da lacaj ostoj, kovritaj per seka haŭto. ŝi estis animalo,

sur kiu elstaras la membroj kiel ŝtonoj sur nekulturita kam-

po. Se oni ne akvumos floron, ĝi sekiĝos. Nenio ekzistis, kio

estus ŝpruciginta sur mian patrinon la roson de feliĉo. ŝi ve-

547

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

getis kiel sklavigita besto, kiu je la kolo tiras la jugon, kaj tamen ŝi devas elteni ĝis elĉerpiĝo.

ŝi estis amaso da doloroj. Sub eluzitaj vestoj malgrasega

korpo. Kio tenis ja kune la manojn kaj la piedojn senĉese la-

borantajn?

La afliktita, subpremita animo de mia patrino.

Kaj neniu estis, kiu estus al ŝi helpinta, kiu estus ŝin sub-

teninta, aŭ almenaŭ doninta bonan konsilon. Tiam ankoraŭ

neniu de ni kapablis kompreni, kio estas la rompita, la vun-

dita animo de la patrino. Eĉ per kontentiga vorto ni ne scip-

ovis ŝin alparoli. Tiam mi ankoraŭ ne sciis, kiom ŝi suferas,

kiom ŝi turmentas sin pro ni.

ŝi egale amis nin ĉiujn. Sian vivon ŝi estus oferinta por ni.

ŝi ne sciis, kio estas laco, kio estas sufero. ŝi pensis, ke ĉiu

patrino havas similan sorton.

ŝi ne kontraŭstaris, ŝi ne defendis sin. ŝi sciis, ke ne ekzis-

tas por ŝi helpo. Tute ŝi fordonis sin al sia sorto …

Kaj ŝi nur plue naskis nin, en kaŝita doloro, humila honte-

mo, kun eterna timo en la koro. Inter la vivo kaj la morto tre-

mis ŝia sorto, kiam ni en la lulilo kriegis, kiam ni ŝin nokte

vekis; por ke ŝi nin suĉigu, kiam ni ŝin dumtage turmentis,

por ke ŝi nin endormigu.

¯iujare ni plimultiĝis. Ni svarmis en amaso, disputis, inter-

batalis. La patrino devis esti arbitracio, ŝi devis nin puni per

siaj malgrasaj manoj. Sed sub la batoj ni sentis la molecon de

ŝia koro, kiu ne sciis fari maljustaĵon al la infanoj. ŝi vivis en senĉesa timo pri ni. ĉiu brueto, ĉiu ekkrio ŝin timigis. La tuta

doma ŝajnis al ŝi kaptilo, plena de insidoj kontraŭ ŝiaj infanoj.

En sonĝoj ŝi vidis, ke iu el la infanoj rompis al si piedon, alia 548

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

elpikis al si okulon. Tiom da danĝeroj maltrankviligis ŝian

dormon.

Ne estis helpo, ne estis.

Kaj ni ankoraŭ senĉese plimultiĝadis.

Kaj kial?

Neniu scipovis tion diveni, neniu.

Tiom multaj ni ja estis. Ni, pli aĝaj, hontis, ke ni estas tiom

multaj. Eĉ patrinon mem tio ĝenis.

Ni ne kapablis kompreni, kial tiuj etuloj tiel senĝene eniĝas

en nian familion. Tiuj kriegantaj etuloj fakte ne havis kom-

prenon: Neniu ilin vokis, neniu ilin deziris, kaj ili entrudas sin al ni.

Ni ruinigis nian patrinon, kiu donis al ni sian sangon, sian

forton, kiu mortadis ĉiam, kiam ŝi donadis al ni la vivon, por

ke ni vivu, por ke ni kiel eble pli multaj vivu.

Kaj ni per nenio rekompencis ŝian grandan oferon.

Kaj ŝi kun ĉiu infano centoble travavis sian vivon. ŝi timis

pro necerteco, kion farus naŭ kompatindaj orfoj, se venus

katastrofo. ŝi tiel forte ĝin antaŭsentis.

Ni, infanoj, ŝin eĉ ne aŭskultis. Kiu senĉese aŭskultu dolor-

plenajn deprimajn vortojn? Ni ne havis paciencon por ŝiaj

ploremaj frazoj. Eĉ iom da kompreno ni ne havis por ŝi. Ne

havis ni …

La suferadon de nia patrino ni komprenis nur tiam, kiam

ŝi jam ne vivis, kiam neniu zorgis pri ni, kiam neniu nin de-

fendis, kiam la vivo siajn avidajn ungegojn enigis ankaŭ en

niajn korpojn, kiam ni spertis, kion signifas perlabori peceton

da pano, kiam ni ekkonis, kio estas lukto por ekzistado.

ŝian grandan oferon kaj grandan doloron ni komprenis

549

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

nur, kiam estis jam malfrue, kiam ni jam nenion povis al ŝi

repagi.

Kaj nun jam delonge estas finita ŝia suferado …

Kiu rememoros je mia patrino?

Kiu preterpasos ŝian tombon sciante, ke tie ripozas patri-

no unu el la plej bonaj?

Neniu.

En tombejo ĉiuj tomboj estas la samaj, tiel, kiel ĉiuj patri-

noj estas samgrandaj heroinoj …

Sed dum la vivo de mia patrino, nek mi mem, nek miaj

gefratoj tion sciis. Dio pardonos al ni, ni ne sciis, kion ni fa-

ras, ni ne sciis.

La vivo estas tia, ke la tempo forigas el mia penso ŝian pali-

ĝantan memoron. Eĉ ŝian fotografaĵon mi ne havas. Kaj ta-

men, se malfacilaĵoj baras al mi la vojon, se mi malgaje an-

taŭeniras, se pro kolero mi preskaŭ sufokiĝas, se mi perdas la

fundamenton sub la piedoj kaj vagas en marĉo de eraroj, se

mi ŝanceliĝas en dubo, nevole venas sur miajn lipojn la vor-

toj:

—Panjo mia, panjo.

(Jozef Rosa)

550

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Emil Vachek*

(1889 — )

Tre legata kaj dum sia maturiĝo pli kaj pli ŝatata romanverkisto de temoj nuntempaj. Siajn heroojn li prenas ofte el la periferio de gran-durbo, tipojn tie naskitajn aŭ enmigrintajn, aventuristojn, bankrotin-tojn, simplulajn sagaculojn, kiuj penetras en sociajn grupojn riĉulajn aŭ venkante en ekonomia batalo, aŭ ruinigante tiujn ofte pro seksaj *motivoj. *

MARŝO EN CIRKLO

**I. **

En iu tago skuis la domon la okazintaĵoj tie malsupre, en

la subtera etaĝo. La servistino plorante pro ĝojo premis

al si la filon, kiu ekster ĉies supozo revenis post ok jaroj el la milito. Fine ŝi ekkonis, ke ŝia ĝojo estos despli granda, se ŝi di-vidos ĝin kun siaj gekonatoj. ĉiuj domanoj tiel alternis priri-

gardante Janon kaj aŭskultante liajn nekredeblajn rakontojn

pri jakutoj, kiuj ne sciis, ke la milito estas finita. Tiuj, kiuj lin konis deantaŭe, trovis lin tre ŝanĝita ekstere kaj interne. Eliĝis el li ia pezo, kiu erigis eĉ liajn vortojn, kiujn li prononcis malrapide, malfacile, kvazaŭ ĉiun vorton li eltranĉus el rezista

materio. Li estis juna kaj sana, tamen ŝajnis, kvazaŭ li estus

infektita de ia interna gangreno.

Post kiam pasis la unua sensacio, tio naŭzis la plejmulton

el la homoj. Sed inter la vizitantoj estis maljuna vidvino, sin-

551

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

jorino Bednáæ , kiu male despli sentis al Jan intensan inklinon.

Estis tio nek agrabla nek malagrabla: estis nur neceso okupiĝi

pri li. Estis ŝia karaktera trajto, ke ŝi devigis sin kaj sukcesis simpatii kun homoj nesimpatiindaj kaj foæetitaj. Tamen an-kaŭ ŝi havis certajn postulojn plenumendajn, por ke ŝi ne es-

tus suferonta. Foje diris al ŝi Jan: ”Mi estis inter jakutoj kaj ili estas krudegaj. Poste mi venis inter rusojn. Tiuj estas multe

pli malbonaj. Nu sed nun mi estas jam hejme.” ĉe tio li pro-

vis rideti, sed ambaŭ: la mallaŭta laŭdo de hejmo kaj la ekri-

deto efektis vitrece kaj peciĝis romp-tinte. Sur sinjorinon

Bednáæ falis pezo. Tio estis por ŝi nekomprenebla; ŝi ne kapa-

blis descendi en la animon de Jan kaj nenio povis al ŝi pravigi

la malamon, kiun havis Jan kaj ŝi elsentis tion — al sia hejmo.

Tamen ŝi toleris lin plue kaj devigis sin des pIi forte al afable-co. La loĝejo de sinjorino Bednáæ troviĝis en la teretaĝo super

la domservista loĝejo.. La domservistino pasigadis tutajn ta-

gojn en la tolaĵlavejo kaj farante la hejmlaborojn en familioj.

Tiam malsupre estis morta silento. Jan kvazaŭ ne ekzistis. Se

ŝi iris preter la fenestro, ŝi vidis lin sidi kun mentono en la

manplato. Li estis absolute malagema kaj silenta. Tio daŭris

longe, kaj poste oni aŭdis el sube disputaĉojn. La ĝojo pro la

reveno de la filo, kiun oni jam deklaris morta, malaperis, ĉar

li revenis, neniu sciis kial, putra kaj venenita.

Iutage la domservistino tiel furiozis, ke jam ŝajnis, kvazaŭ

ŝi intencus radikale forigi la filon. Jen Jan laŭkutime eliris, sed ne sur la straton, kiel alifoje. Nun aŭdis lin sinjorino Bednáæ

supreniri sur la ŝtuparo. Li ekfrapis ŝian pordon.

”Foje vi deziris” 1i diris al ŝi, ”ke mi ion rakontu … Sed tie

ĉi nepre nenio ŝanĝiĝis. ŝajnas, ke ĉiu afero estas samloke kiel

antaŭ ok jaroj”. ”Jes sinjoro Jan, ni maljunaj homoj ŝanĝas plu

552

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

nek nian ĉirkaŭaĵon, nek nian internon. Ni atendas jam nur

la morton, kiu ja faros sian novan ordon”. ”Do, ĉu vi estas

ĉiam tiel bona?” li demandis ŝin. ”Mi ne scias”, — ŝi ekride-

tis — ”mi ne opinias, ke mi estas iel speciale bona. Mi estas

simple maljuna”. ”Vi estas tre bona,” li diris kun certa varm-

sento, kiu ŝin kortuŝis kaj pro kiu ŝi ĉion al li pardonis. — ”Vi ja ne kredus, ke mi ofte vin rememoris!”

”Vere, tion mi ne supozus.”

”Jes, tie estis tre krudaj homoj … Senescepte. Eble ĝuste tial

oni nin sendis inter ilin; ni estis malbonvenaj. Kaj se mi far-

tis malplej bone, mi rememoris la hejmon kaj la afablaĵojn,

kiujn vi faris al mi.”

”Tio vere ne meritis rememoron.”

”Ho ne. Vi ja eĉ monon pruntadis al mi…” ”ĉu vi eble be-

zonus?” ŝi demandis necerte. ”Ne, ne,” 1i diris rapide kaj kun

sindefenda akcento, ”vi komprenis min malĝuste”. ”Nu, eble

tamen,” ŝi diris rapidante al la tolaĵoŝranko.

Jan lasis ŝin palptrovi la libreton, en kiu ŝi havis monon,

sed poste li rifuzis: ”Neniam plu mi vin revizitus, se vi persis-

tus je tio. Se mi bezonos, mi perlaboros”. ”Nu mi ne volis vin

ofendi,” ŝi diris konfuzite kaj jam ekridetis. ”Vere, nenio tie ĉi ŝanĝiĝis. Ankaŭ la monon vi kaŝas ĝis nun en la tolaĵoŝranko.”

”Mi havas tie mian tutan havaĵon,” ŝi konfesis ridante.

”Oni diras, ke en la mondo ekzistas multe da malbonaj ho-

moj — sed rigardu, min ankoraŭ neniu priŝtelis nek mortigis.”

Jan rimarkeble ektremis kaj ridetis konfuze. ”Tamen mi ja

ne venis por tio ĉi. Mi alportis al vi el Siberio malgrandan

memoraĵon…”

553

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

**II. **

Ekde tiu tago Jan vizitadis sinjorinon Bednáæ preskaŭ regu-

le. Ekstere tio aspektis, kvazaŭ surpriza amikeco estus ligita

inter maljuna virino kaj enuanta soldato-sentaŭgulo, kiu te-

dis ĉiujn aliajn kaj la propran patrinon. Verdire la vizitoj de

Jan havis signifon: kvankam li sin ĉiuforte defendis kontraŭ

tio, li iom post iom venis al konvinkiĝo, ke li prirabos ĝin.

Certe tio estis malbelega, ĉar ŝi estis tiel kara kaj bonkora

maljuna sinjorino, kaj ŝi tiel fidis al li — sed nenio alia al li restis. ŝi posedis ankoraŭ multan monon, monon, kiun li ne

kapablis plu perlabori mordate de 1a interna gangreno. ŝi

havis monon kaj li bezonis ĝin, ĉar la patrino lin nuntempe

ĉiam sendadis sur la straton. Li ne havis plu multan fieron,

sed tia ĉi ne estis jam tolerebla.

Li nepre bezonis la monon kaj ĉar tio ne estis ebla alima-

niere li volis ekposedi ĝin per rabo. Sinjorino Bednáæ estis

memkomprenebla viktimo, ĉar la plej oportuna kaj la plej

certa. Li vizitadis ŝin persiste, rakontante pri jakutoj, tundroj, glaciiĝintaj riveroj kaj monatoj de malsato, kaj li sciis, ke li

konas jam perfekte la tutan loĝejon. En la tolaĵoŝranko ŝi ha-

vis monon kaj valorpaperojn. La juvelojn ŝi havis en tableto

apud lito. Alie estis nenio taŭga por li, ĉar objektojn li ne volis forporti. Li havis ĉion preparita, restis nur la efektivigo de la rabo. Li pensis senĉese pri tiu ĉi afero, li pensis ekskluzive pri

ĝi.

Kompreneble li venis fine al la konkludo, ke estas neniel

eble efektivigi tiun rabon. Iutage sinjorino Bednáæ ekkonos,

ke ŝi estas prirabita. Do, kiun trafos unue ŝia suspekto? Lin,

ĉar krom Jan neniu vizitadis ŝin kaj neniu konis ŝian loĝejon.

554

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ŝi indikos lin al la polico, kaj eĉ se la polico nenion trovos ĉe li, ĝi tamen spionos lin, ĝis oni lin kaptos dum malŝparega-do.

Al Jan restis nenio alia, ol mortigi la maljunulinon. Veninte

al tiu ĉi konkludo, li ektremis ne nur ĉar tio estis murdo, sed

ankaŭ, ĉar li amis ŝin. ŝi senarmigis lin ĉiutage per sia bone-

co, li ja rimarkis eĉ tion, ke li estas al ŝi same malmulte agra-

bla kiel al ĉiuj aliaj, sed ke pro kompatemo, kiun li ne povis

kompreni, ŝi sciis venki sian naŭzon.

Tamen ankoraŭ pli multe li amis sin mem kaj tie ĉi vere ne

ekzistis alia elirvojo: se li mortigos ŝin, li havos ŝian monon

kaj ŝi lin neniam povos malkaŝi.

Li sekvis plue la aferon: la murdo estas farenda antaŭag-

meze. Sinjorino Bednáæ havis siajn kutimojn, kiujn konis ĉiuj

domanoj. ŝi foriris antaŭ la sepa, vizitis la preĝejon, aĉetis la kuirotaĵon por tagmanĝo kaj antaŭ la deka ŝi estis jam reve-ninta. Poste ŝi eliris nur vespere promeni. Oni devos fari tion

tuj post ŝia hejmenveno el la matena promeno. Tiel li havos

tempon por vendi la valorpaperojn kaj kaŝi la rabaĵon. En la

plej misŝanca kazo, la unua suspekto aperos antaŭ vespero,

se sinjorino Bednáæ kontraŭkutime ne eliros. ¯is tiam li or-

digos jam la aferon. Tamen estas pli verŝajne, ke ĉio disko-

niĝos nur la alian tagon. Li povis ja fari la aferon ankaŭ nok-

te, sed li devas timi, ke per ia hazardo ĝi malkaŝiĝos jam mat-

ene, ekzemple sekve de vizito, kaj tiam li ne plu havus tem-

pon por vendi la valorpaperojn, kiuj estos lia ĉefrabaĵo.

Veninte ĝis tie ĉi Jan embarasiĝis: sed se venos la vizito jam

antaŭtagmeze, post kiam li estos plenuminta sian faron? Sin-

jorino Bednáæ akceptadis ja preskaŭ neniun, tamen de tem-

po al tempo al ŝi venis ŝia nevino kaj kelkfoje maljuna kuzi-

555

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

no. Kompreneble li estis konvinkita, ke unu el tiuj virinoj

volos viziti sinjorinon Bednáæ ĝuste tiun antaŭtagmezon.

La antaŭtagmezo do estis ekster konsidero.

Nokte tio estis same neebla pro danĝero de matena vizito.

La posttagmezon li ekskludis. Unue, en la domo estas la plej

granda silento ĝuste posttagmeze, kaj poste, la posttagmezo

estas tempo por vizitoj.

ĉion bone prirezoninte li trovis, ke li povas sian agon fari

nur dum tagmezaj horoj. Li facile ekscios, ĉu sinjorino Bed-

náæ atendas iun al tagmanĝo. Poste li estos sekura antaŭ in-

terveno. Li faros la aferon rapide, revenos hejmen kaj tio ne

estos malfacila, ĉar lia viktimo loĝas ĝuste super lia ĉambro.

Li havos tempon por tagmanĝi kaj vendi la valorpaperojn an-

taŭ ol la bankoj fermiĝos, kio okazas je la dua. La tutan ra-

baĵon li poste kaŝos en preparita loko kaj rehejmiĝos. Ne-

cesos pro eventualaj komplikaĵoj, ke plej eble multaj homoj

vidu lin tiutage ĉe lia fenestro.

Tiamaniere kreskis antaŭ li lia tuta entrepreno kun ĉiuj

detaloj. Li havis sufiĉe da tempo kaj trankvilo por bone ĝin

pripensi. Li imagis la tutan situacion kun ĉiuj eventualaĵoj.

Paŝon post paŝo li antaŭenmarŝis, kvazaŭ li rigardus sin de-

supre laŭ birda perspektivo. Li ĉion preparis kaj primeditis,

ĉiun agon, ĉiun geston kaj vorton: li plendos je stomakmal-

facilaĵoj, post kiam sinjorino Bednáæ matene eliros. ŝi havas

hejme abunde da likvoroj propramane produktitaj kiel ĉiuj

malnovmodaj virinoj. ŝi prezentos al li glason, li akceptos.

Tagmeze li vizitos ŝin pretekstante la renoviĝon de la malfa-

cilaĵoj. Li demandos en la kuirejo, ĉu li ne ĝenas, kaj tiama-

niere li ekscios, ĉu ŝi atendas iun al tagmanĝo.

Sed kie estas la likvoraĵoj? Li tuj ekkuris supren kaj eksciis:

556

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ili estis en la manĝoĉambro, kio tre favoris lian planon: La

manĝoĉambro havis fenestron al la korto, kaj ĝi estis tegita

per peza kurteno. Tio estis ree unu ero de lia ĉeno: li pretek-

stos, ke li ne volas eniri la manĝoĉambron, ŝi iros mem. Tion

li eluzos, ŝlosos la kuirejon kaj sekvos ŝin. ŝi estos iomete surprizita, sed li diros al ŝi: ”Mi opinias, ke ni provu alian likvoron, mi venas por diri tion al vi.” ŝi plenumos la deziron, kli-

nos sin kaj tiam li batos ŝin per la ĉen-globo, kiun li siatem-

pe ĵetadis en konkuro.

La cetero estos facila. Dum tagmezo, kiam la homoj kaŝi-

ĝos en la loĝejoj, sur la koridoro estas unu duonhoro da ab-

soluta trankvilo. Li konstatis, ke la lasta loĝanto venas je la

duono post la dekdua. Tiam komenciĝas denove movo je la

kvarono post la unua. Li havos do unu horon da tempo por

malplenigi la tolaĵŝrankon kaj la tablon kaj por foriri nerimar-

kate. Li elektos tagon, kiam la patrino lavas tolaĵojn supre en

la lavejo. Tiam ili tagmanĝos nur je la tria. Li havos do tem-

pon por malsupreniri en la bankon kaj fini la reston de ma-

novroj.

Li kalkulis ankaŭ je tio, ke li estos suspektata kaj eble eĉ

arestita. Kontraŭ tio estis nenio farebla. Unue ĉiuj sciis, ke li vizitas la maljunulinon, kaj poste, la homoj, kiuj evitas laboron kaj precipe, se ili estis en Siberio, estas ĉiam suspektin-

daj. La aresto estis do neevitebla malagrablaĵo; post nelonge

oni lin tamen liberlasos pro manko de pruvoj, li elmigros, ĉar

tamen restos sur li iom da suspekto kaj singarde li ĝuos sian

rabaĵon: li eniros por certa tempo ankaŭ laborpostenon, por

ke ne estu suspekteble, el kio li vivas, kaj post unu duonjaro,

post kiam ĉio rekvietiĝos, li estos libera.

557

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

**III. **

Sian agon li efektivigis jam ekzakte laŭ sia plano. Li ekhavis

stomakan malfacilaĵon, sinjorino Bednáæ prezentis al li likvo-

ron. Komence, kiam li staris en la kuirejo, li tremis pro teru-

ra streĉo. Se ŝi estus, eble nur per ekrigardo, vidiginta suspek-

ton aŭ malbonhumoron, li estus foririnta kaj neniam plu li

kuraĝus transpaŝi ŝian sojlon. Sed sinjorino Bednáæ , bedaŭ-

rante liajn malfacilaĵojn, estis pli afabla ol alitempe. Li ŝlosis aŭtomate, kaj jen: kvazaŭ ĉio estus de sur li falinta kaj li tran-kvilege vidis antaŭ si sian taskon. Li kunpuŝiĝis kun ŝi en la

pordo kaj dolormiene grimacante diris: ”Mi timas, ke tiu ĉi

likvoro estas malforta por mia stomako”.

”Do ni provu alian,” ŝi kompleze konsentis. Jan sekvis ŝin

kaj eligis sian globon. Kiam ŝi kliniĝis, li ekturnis la objekton.

Aŭdante sonon, ŝi rektiĝis, sed jen ŝi ricevis teruran baton. ŝi

kolapsis sen vorteto. El ŝia kranio tuj elŝprucis sango, kiun

trinkis la tapiŝo. Estis terura kvanto da sango, sed Jan estis

kutimiĝinta al tio el la milito. Nenio lin malhelpis pensi pri sia afero. Konvinkiĝinte, ke la maljunulino svene kuŝas, li surprenis gantojn, ekatakis la tolaĵoŝrankon kaj elŝtelis ĉiun monon

kaj valorpaperojn. Poste li prenis la juvelojn facile kaŝeblajn.

ĉion ĉi li havis preta en kelkaj minutoj. Se li nun forirus, li

kvazaŭ per fingro montrus sin mem kiel krimulo. Ne, frem-

da rabmurdinto devasąosigi la tutan loĝejon antaŭ ol li tro-

vas sian aferon. Do li komencis laŭmetode fari malordon, el-

tiri la tirkestojn, elĵetadi la tolaĵojn kaj vestaĵojn, li forrompis ankaŭ kelkajn serurojn, disĵetis la dormoĉambron, malordi-gis la kuirejon kaj estante jam kontenta pri la efekto, li reve-

nis al la maljunulino.

558

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ŝi kuŝis ĉiam sialoke, la sango ankoraŭ fluis. Sed ŝi estis

jam malviva. Li ne aŭdis ŝian koron. Li metis spegulon antaŭ

ŝian buŝon; ĝi ne nebuliĝis. Li palpis la arterion: ĝi estis rigi-da. Li kontentis pri tio, ĉar nepre ne estus agrable, se li devus ankoraŭfoje ekturni sian martelon.

Certiĝinte, ke ne estas sur ŝi postsignoj, li paŝis piedpinte

al la pordo de la kuirejo. Sed estis nur unu kvarono post la

dekdua. Tio estis malagrabla; tiu rapidemo nenial necesis. Sed

reastis nenio alia ol atendi. Li pasigis la tedan tempon per tio, ke li formanĝis la manĝajon, kiu intertempe kuiriĝis. Sed

ankaŭ tio estis farita dum kvin minutoj. Diable: li ĉion iel tro

rapidigis. Tamen, estu kio ajn, restas al li nenio alia ol sidaĉi tie ankoraŭ dek minutojn. Apud la kadavro.

Sed ĉu ŝi estas vere morta? Li skuiĝis frostofebre kaj kuris

por konvinkiĝi. Nu, nepre ne estis dubeble, ke la maljunuli-

no estas morta. La rigardo en la vundon de la kranio naŭzis

lin. Li prenis ĉemizon, kiun li siatempe elĵetis kaj ĉirkaŭvin-

dis per ĝi la kapon de la maljunulino. Poste li revenis en la

kuirejon. Regis terura silento — nur el la dua etaĝo oni mal-

laŭte aŭdis tintadon. ĉu eble lavas jam la servistino la vaza-

ron? Sed nenio estis farebla. Li devis atendi ĝis duono post la

dekdua, ĝis preterpasos la lasta iranto, la juna servistino el la tria etaĝo.

Subite li saltleviĝis kun terura ektimo. Sed estis nur son-

horloĝo en la manĝoĉambro. Tamen li tremis tutkorpe kaj lia

animo estis ĉe la mortintino. ¯i ne povis liberigi sin de ŝi,

malgraŭ ĉia peno. La murditino eniris en lin. Kaj tiu malbe-

nita knabinaĉo ne venas!

ĉu ĝuste hodiaŭ ŝi devis rendevui? Aŭ ĉu iu kliento ŝin iom

retenis? ĉu eble baras tramo ŝian vojon? ĉiukaze tio estis te-

559

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

rura kaj li sentis, ke li ne plu eltenos longe. Kiam estis jam dek minutojn post la duono, li ne plu kapablis regi sin havante la

senton, ke la murditino malfermos la pordon kaj ekstaros

antaŭ li kun sia terura vundo.

Li malŝlosis malpli singarde ol li intencis. ŝajnis al li, ke

supre ĉesis la tintado de vazaro. Do, jen je unu motivo pli

multe,

ke li jam forestu. Li ekkuregis por esti jam hejme. Jen li reme-

moris, ke li forgesis reŝlosi. Dio! Li kuregis supren kaj ŝlosis.

Sed kiam li estis reiranta, la vendistino ĝuste iris al tagmanĝo.

Ili renkontiĝis sur la ŝtuparo kaj sekve li devis saluti ŝin.

”Bonan apetiton, sinjorn Pæíhoda,” diris la knabino.

**IV. **

”Bonan apetiton” li ripetis mekanike ankoraŭ sur la strato,

sub la verto lin tiklis griza timo de trafito.

La tuta bone elkalkulita afero ruiniĝis per tiu ĉi renkonto…

Intertempe eksonis du batoj de la turhorloĝo. Kio ĉu nur du-

ono antaŭ la unua? Kaj kvankam li estis frakasita de la timo,

li ne povis subpremi sarkasman mokon: Nur nun li eslus de-

vinta foriri el la loĝejo de sinjorino Bednáæ ; se li estus tiel

farinta, li ne estus renkontinta la vendistinon. Kial la horloĝo

de sinjorino Bednáæ antaŭiris je unu kvaronhoro? ”Bonan

apetiton, sinjoro Pæíhoda,” ŝi diris kaj ridetis. Kaj post kelkaj horoj ĝi rapidos por neniigi lin per sia atesto…

Do, la tuta afero estis en ruinoj. Antaŭ li oscedis abismo,

kies fundon oni ne povis bone ĝisrigardi: ĉu pendigilo? ĉu

560

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

sinmortigo? Ne, ne, li diris krude — nek tio, nek ĉi tio: Oni

min ne kaptos! Ekzistas ankoraŭ tria eblo: Fuĝo!

Li ekkuris al tramo por esti ĝustatempe en la banko, ĉar

nur la valorpaperoj ebligos lian fuĝon. Da kontanta mono li

trovis tre malmulte.

Dekomenre li konsciis, ke la vizito de la banko estas kon-

siderinde danĝera. Ke multege da homoj lin tie ekvidos, ke la

oficisto lin certe pririgardos, same la kasisto. Sed kontraŭ tio

estis nenio farebla, ĉar simple alia eblo ne ekzistis. La valor-

paperoj havis nominalan valoron de okdekmil. Estis tro gran-

da sumo kompare al lia eksteraĵo; tion li konsciis. Komence

li volis dividi tion inter kelkaj bankoj, tiel la sumoj ne estus

tiel suspektindaj, sed ĉe la vendado lin vidus pli multaj ho-

moj. Li sciis, ke en la bankoj estas detektivoj — kaj se iu el ili lin eksuspektos? Ne, estis necese vendi tion en unu banko.

Plej proksima estis ”Pragobanko”. Sed kiam li eniris en la ha-

lon, 1i trovis tie proksime nur dek personojn. Inter ili troviĝas certe almenaŭ unu detektivo. Li nepre ne povas vendi la valorpaperojn en la banko, kie ĉiu lin povas pririgardi. Li eliris

por viziti la ”Landan bankon.” Tiu ĉi nova zorgo subpremis

lian mordan angoron, kiun li kunportis kun si de post la ren-

kontiĝo kun la vendistino. Diablo! li ja devas efektivigi sian

programon? Li preskaŭ flugis al ”Landa banko.” Estis kvarono

antaŭ la unua. Li prezentis la paperojn al la oficisto en la fako por la valorpaperoj. Estis loko, ĉirkaŭfermita de du fenestroj;

li havis la senton, kvazaŭ li starus sur estrado meze de la pla-

co. La oficisto vidis preskaŭ lian tutan staturon, lian vizaĝon

kompreneble, li vidis ĉion bonege, la kadukan veston kaj la

malnovajn gantojn.

Terure! Li forgesis pri la gantoj! La gantoj, en kiuj li plenu-

561

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

mis la murdon. Eble estas sur ili postsignoj de sango. Li ne

sciis, li ilin ankoraŭ ne rigardis. Li tute forgesis pri ili. Teru-re! Li igis fali siajn manojn sub la fenestreton kaj komancis

ilin sekrete demeti. Li lasis ilin fali teren, por ke li ne devu ilin meti antaŭ la oficisto en la poŝon. Terure! Sur lia frunto aperis ŝvitgutoj, certe li estis tre pala.

Intertempe la oficisto prenis indiferente lian pakaĵon, ri-

gardis ĝin supraĵe kaj diris: ”Kun tio vi devas iri en la ĉefan

domon; en la granda halo, sinjoro!” Li ŝovis la pakaĵon al Jan

kaj ekrigardis lin. Eble estis tio nepre preterpase, sen ia ajn

suspekto. La bankoficistoj ricevas en la manojn tiom da va-

lorpaperoj! Se ili ĉiun suspektus je murdo? Tamen lia rigar-

do trafis Janon kiel batego de martelo. Kvankam li rapide levis

1a okulojn, li estis certa, ke la oficisto bone pririgardis lin kun

ĝermanta suspekto. Ke li estas fotografita en lia malbenita

memoro. Li perdis la tutan mensan ekvilibron, tamen io en lia

animo gardestaris ĉe liaj agoj kaj kun nerezistebla devigo re-

memorigis lin pri la farendaĵo. ¯i ordonis lin danki.

Do Pæíhoda murmuris dankon. Poste ĝi ordonis: Foriru ne

okulfrape kiel tiu, kiu posedas paperojn en la valoro de 8o.ooo. Li sukcesis eĉ pri tio. Tamen, kiam li estis jam en la

turniĝanta pordo, li ne rezistis la tenton kaj returnis la oku-

lojn al la oficisto, ĉar ŝajnis al li, ke lia rigardo trabruligas lian dorson. Efektive. La oficisto rigardis post lin. Eble li pririgardis liajn ir-uzitajn plandojn kaj lian franĝe ĉifonan pantalo-

non. Nesciante kion li faru, li ekridetis al la oficisto, kiu post malgranda hezito, ŝajnis al li, reciprokis la rideton.

Fine li estis ekstere, kaj li preskaŭ ekĝemis: Mekanike li

ekiris dekstren, kie la oficisto ree povis lin memorfiksi. Kaj li 562

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

vidis per flankrigardo, ke la oficisto prenas telefonon en la

manon …

Jan ne plu iris en la ĉefhalon. Estis ekster liaj fortoj — eĉ se

oni ne konsideras, ke li ĵetiĝus per tio kapantaŭen en la per-

eon. Dum kelkaj minutoj li amasigis kontraŭ si tiom da pruv-

materialo! Du homoj havas la eblon de direkta atesto kontraŭ

li eĉ ne konsiderante, ke en Pragobanko la detektivo povis lin

memorfiksi. Sufiĉegis por pendigilo …

Jan preteriris trenpaŝe la turon ”Praôná brána” kaj li estis

tiel ekster ekvilibro, ke li nur antaŭ la reveno de la patrino el la lavejo rememoris, ke li forgesis kaŝi la rabaĵon. Li faris tion rapideme. Li kaŝis ĉion, li lasis al si nenion eĉ el la kontanta

mono, kiu ŝajnis al li nuntempe terure peza. Super li, preskaŭ

super lia kapo, kuŝis la kadavro kun kranio terure frakasita

kaj vindita per ĉemizo. Tamen li devis manĝi. Li devis maski

sin ankaŭ antaŭ la patrino, ĉar oni ŝin demandesploros kiel

atestantinon. Post kiam ŝi ree foriris en la lavejon, li tuj ek-

marŝis al sia gastejo. Necesis ja tiu ĉi vizito: oni lin demandos, kiamaniere li pasigadis tiun ĉi tagon.

**V. **

Li revenis nur malfrue vespere, kiam jam estis certe, ke la

patrino estas hejme. De malproksime li rigardis al la domo,

ĉu tie estas io suspektinda. Sed neniu pretermarŝis antaŭ la

domo. La fenestroj dormoĉambraj de sinjorino Bednáæ ová

estis fermitaj kiel tagmeze. La murdo do ne estis ankoraŭ

malkaŝita. Do, al la murditino venis neniu vizitanto. Sian pre-

563

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

terlason de la ĉiutagaj kutimoj neniu rimarkis. Kaj li preskaŭ

ekridis pensante, ke tio povus daŭri ankaŭ semajnon.

Li estis iomete drinkinta; nur iomete, ĉar por multe li ne

posedis monon kaj krome li devis ne iĝi suspektinda. Denove

revenis al li la memfido; kaj la ideo, ke li dormos sub korpo,

kiun li murdis, ne plenigis lin plu per teruro. Li kviete enpaŝis en la ĉambron, sed apenaŭ li aperis, stariĝis du viroj, kiuj sidis ĉe la tablo. Unu el ili alpaŝis strikte al li, la alia forpuŝis lin de la pordo.

”ĉu vi estas Jan Pæíhoda?” demandis la viro kaj kiam li kap-

jesis ne kapablante eligi vorton, la viro ĵetis en lian vizaĝon:

”Vi faris rabmurdon je sinjorino Bednáæ ! Ne kontestu!”

En la angulo iu ekululis — estis la patrino. Sed li ne kapa-

blis ekparoli, tondrefrapita per tiu ĉi tuta aglomeriĝo de la

okazintaĵoj. Trankvila domo, fermita fenestro de sinjorino

Bednáæ ; neniu preteriradisa sur la trotuaro … cetere de post

la ago pasis nur ok horoj … Lia volo estis paralizita, li ne po-

vis regi langon — nur la okulojn, la terure mirigitajn, timigi-

tajn okulojn li arde boris en la detektivon.

”Neniu murdinto kondutus alimaniere ol vi,” diris ankoraŭ

la detektivo kaj lerte surmetis ion sur liajn manojn. Estis ka-

tenoj.

”ĉu vi diros al mi, kien vi kaŝis la rabaĵon?” demandis li

Janon.

”Nu bone — vi ja ekparolos.”

La tuta afero ne daŭris pli ol kvin minutojn. Antaŭ la domo

la detektivo ekfajfis kaj tuj aperis fermita aŭtomobilo. Sume

alrigardis nur duono da dekduo da personoj, kiel oni forvet-

urigas Janon. Kaj tamen oni lin veturigis for el la vivo.

564

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

**VI. **

Tuj el la unuaj vortoj de la polica komisaro, kiu lin demandes-

ploris, eksciis Jan, ke oni ankoraŭ ne havas kontraŭ li pruv-

materialon. Oni lin kaptis, ĉar liaj oftaj rilatoj al la murditino ŝajnis suspektindaj. Ili provis fortimigi lin per krudeco, ili

traktis kiel pruvitan murdinton, kaj tuj poste ili turnis sin al

li per dolĉaj vortoj, priskribante al li la mildan malpeziĝon,

kiun li sentos, se li konfesos. Li kontestis neŝanceligeble. Nun, kiam troviĝis en la proksimo de la karcerĉeloj, 1i volis lukti

por sia libero kontraŭ la tuta mondo. Li konsolis sin, ke la

vendistino pro iaj motivoj ne venos atesti kontraŭ li, ke al la

oficisto en la banko li ne estis suspektinda. Oni lin suferigis

jam la trian horon per diversdirekta demandado, sed li havis

sufiĉe da forto, por ke li povu al ili ripetadi la saman sinde-

fendon. Finfine ili havis kontraŭ li nur tion, kie li estis de mateno ĝis tria horo.

Je la dekunua ordonis fine la komisaro, lacigita mem pli ol

Jan, ke oni lin forkonduku en la ĉelon. Estis malpura, mal-

granda kaj malgaja ejo. Kiu eniris, tiu havis la impreson, kva-

zaŭ la vivo post li fermiĝus. La paŝoj sonis en la koridoro kiel

terbuloj falantaj sur ĉerkon.

Plej malbone estis, ke li trovis tie la mortintinon. ŝi pene-

tris la aeron, kiun li devis spiri, kaj la malplenon, en kiun li

devis rigardi. ŝi estis nek batalema, nek terura — ŝi estis nur

malgaja kaj silentema. Sed tio estis la plej turmenta. La sus-

pektindulojn oni igas frakasi per silento kaj izoleco, kiuj el-

premas el ili kiel hidraŭlika premilo la tutan kuraĝon. Jan va-

ne penis pensi pri nenio kaj ekdormi. La mortintino flamis

565

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

antaŭ liaj okuloj kiel vivanta flava punkto. Li estis blindigita

kaj li sentis unuan fojon la angoron, ke li ne elvados el tiu

afero, eĉ se oni lin ellasos pro manko de pruvmaterialo.

Sed li ne estis longe sola. Oni lin rapide rekondukis antaŭ

la komisaron, kiu diris al li: ”Vi asertis, ke antaŭ la tria horo vi ne forlasis la ĉambron de via patrino. ĉu mi pravas?”

La oficisto diris tion kun perfekta trankvilo, sed tio ne po-

vis trompi la murdinton. Li divenis, ke la vendistino jam ek-

parolis. La viro sin defendas, se oni lin atakas, kaj de sur Jan

defalis ĉiu malforto.

”Mi menciis, ke mi ne eliris el la domo.”

”Do vi koncedas, ke vi ne sidis senĉese en la ĉambro?”

”Jes, mi ja iris proksimume je la tagmezo al la patrino en la

lavejon, kiu troviĝas en la subtegmento.”

”Kial vi iris tien?”

”Mi malsatis. Mi volis ŝin peti, ke ŝi kuiru la tagmanĝon.

Sed dumvoje mi pripensis tion — la patrino indigniĝus — do

mi revenis.”

”Tre interese!” rikanis la komisaro. ”Bele vi tion konstru-

as. Vi divenis, ke la knabino, kiu vin renkontis preskaŭ antaŭ

la pordo, post kiu estis farita la murdo, kaj ĝuste en tiu tem-

po, jam faris la ateston. Tial vi ne povas plu mensogi, ke vi ne

forlasis la loĝejon. Sed vi ankaŭ ne povas riski la aserton, ke

vi estis ĉe la patrino, ĉar ŝi ne povus tion atesti al vi. La murditino ne povus diri alion ol kion vi ĵus rakontis al mi. Sed ne

timu: Kiel anoncis sin la knabino kaj pruvis vian mensogon,

tiel sin anoncos ankoraŭ aliaj homoj. Ni elserĉos ĉiujn. Ni

elserĉos ankaŭ la lokon, kie vi kaŝis la rabaĵon. Jen, vi tremas!”

Jan vere ektremis imaginte, ke eble morgaŭ anoncos sin an-

kaŭ la bankoficisto. Sed

566

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

li rapide ekregis sin.

”Se mi estus supozinta, ke mi devos bilanci pri ĉiu paŝo, mi

estus pri ĉio haviginta al mi atestantojn,” li diris impertinente.

La ofiristo igis veni la atestantinon, kiu estis tre timigita. ŝi povis diri nenion alian ol kion ŝi jam rakontis.

”ĉu li surhavis tiun ĉi veston kaj ĉapelon?” demandis la

komisaro.

”Jes.”

”ĉu li entute aspektis kiel nun?”

”Ne,” diris ŝi hezite, ”ŝajnas al mi, ke li havis gantojn. Tio

min surprizis, ĉar mi neniam vidis gantojn ĉe li.”

”Tion mi emas kredi,” ekridis la policano, ”sed mi povas tio

klarigi al vi: Li surmetis ilin por ne postlasi fingrosignojn. Vere oni ne trovis fingrosignojn. Tio pruvas, kiel li pripensis kaj

preparis la krimon.”

”Mi ne havis gantojn,” li eligis el si, ”mi tute ne posedas

gantojn.”

”Kiel vi volas — sed vi estas la murdinto. Bone, lasu vian

konfeson. Ni pruvos la aferon. Se vi ne estas la murdinto, mi

perdu mian dekstran manon.”

Li denove troviĝis en sia ĉelo. ¯i estis ankoraŭ pli malgran-

da, pli malvasta, la plafono similis ĉerkokovrilon. Li estis tiel senfunde malfeliĉa kaj elĉerpita, ke 1i ekdormis, apenaŭ li

kaŝis la kapon sub la litkovrilon. Li faris tiel por malebligi la aliron de la mortintino al si. Tamen ŝi penetris en liajn son-

ĝojn.

567

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

**VII. **

La ĉefa problemo de la morgaŭa tago estis, ĉu anoncos sin

la bankoficisto kun sia atesto. Jan devis travivi senfine da tur-

mentaj horoj. Li zorge studis la trajtojn de la komisaro, kiam

oni lin antaŭvokis, ankoraŭ antaŭ ol li ekparolis, por ekscii,

ĉu la virino sin jam anoncis. La oficisto estiĝis nervoza, ĉar la esplorado restis senrezulta, kvankam la gazetaro diskonigis la

murdon. Li havis kontraŭ la akuzito neniom pli ol 1i jam scii-

gis al li. Tio sufiĉis plenigi lin per konvinkiĝo, ke Pæíhoda es-

tas murdinto, sed por la tribunalo tio estis malmulte. Ne es-

tis pli ol kelke da indicoj. Kun la progresado de la tago la mur-

dinto reakiradis la kuraĝon. La tuta Praha jam scias el gaze-

toj, ke okazis besteca murdo kaj la kasisto tamen ne alkure-

gas kun sia atesto … Oni trovis la gantojn en 1a banko, kaj

tamen ili nenion eksuspektis — idiotoj! Eble kaŝis ilin la ser-

visto kaj nun paradas per ili sur siaj honestaj manoj, se li ne

prokrastas tion por dimanĉo, hehe! A˛, pasu horoj, efiku kiel

balzamo, vi horoj, kiuj tavoligas forgeson sur mian faron. Sed

kiam antaŭvespere oni venigis Janon denove, hodiaŭ jam la

kvinan fojon — tio estas ilia sistemo de senĉesa ĝenado kaj

senfortigado de la suspektatoj — la komisaro ne kapablis sub-

premi en la okulo ĝojajn fajrerojn.

”Vi havas tre nefidindan memorkapablon,” li alparolis lin,

”vi forgesis pri nepre interesa promeno kelkajn minutojn post

la faro; kial vi ne diris, ke vi estis en Landa banko?”

”Mi ne estis hieraŭ en ”Zemská banka,” li diris obstine,

”kion vi ree elpensis?” Tamen li sentis jam la ŝnuron sur la

gorĝo.

568

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

”Prefere diru, kien vi kaŝis la paperojn, kiujn vi estis tie

vendonta!”

”Mi ne komprenas eĉ unu vorton.”

”Mi esperas,” diris la komisaro, ”ke vi memoras almenaŭ

pri tiu ĉi sinjoro,” kaj malfermis la pordon kaj igis eniri la

kasiston el Landa banko.

”Mi vidas tiun sinjoron je la unua fojo dum mia vivo,”

murmuris Jan.

”ĉu estas li?” demandis la komisaro la kasiston.

”Jes.” Tio eksonis kiel bato de sonorilo. ”Mi rekonas lin

nepre certe, mi atentis lin, ĉar li havis tiom da havaĵo, kvan-

kam li estis malriĉe vestita — kaj krome li kondutis embara-

se.”

”Se vi ne konas tiun sinjoron, eble vi konos tion ĉi,” daŭri-

gis dolĉe la komisaro.

Kaj li prezentis al Jan liajn gantojn. ”Do, ankaŭ via rigardo

estas interesa,” ekridis la komisaro, ”vi rigardas ragidege, ĉu

sur la gantoj ne estas postsignoj de sango. Mi povas vin cer-

tigi: ili estas tie!”

”Estas eble,” murmuris Jan, ”sed tio ne estas miaj gantoj.”

”Surmetu ilin bonvole!” Jan devis obei.

”Malofta kazo! Tiuj ĉi gantoj de nekonata viro, kiuj havas

sangmakulojn kaj en kiuj la murdinto tenis la valorpaperojn,

tute konvenas al viaj manoj, kvazaŭ vi estus portinta ilin … ”

diris la komisaro kontente. ”Mi eĉ nenion alian atendis.” Sub-

ite li forlasis la ironian tonon kaj ektondris: ”Vi fiulo! ĉu vi

ankoraŭ havas kuraĝon por kontesti! Rigardu, kiel la pruvma-

terialo fermiĝas ĉirkaŭ vi ringon, el kiu vi ne eskapos. Oni

vidis vin antaŭ la pordo de la murditino, vi volis vendi la va-

lorpaperojn, kiuj estis al ŝi forrabitaj, la gantoj kun sangma-

569

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

kuloj, la gantoj, kiujn la murdinto en tipa ekscitiĝo forgesis en la banko, konvenas al via mano — kaj vi ankoraŭ kontestas!

”Mi estas senkulpa,” li flustris. ”Bone — se eĉ tio ne sufiĉas,

por ke vi moliĝu, pruvos vian faron via viktimo.” Kaj kiam li

fiksis jam sur lin frenezajn okulojn, li diris: ”Ni vin kontraŭ-

starigos al sinjoro Bednáæ , apenaŭ ŝi almenaŭ iomete refor-

tiĝos. Mi esperas, ke tio okazos dum tri tagoj.” ”ĉu ŝi ne es-

tas, ŝi ne es-tas mor-ta?” li ekbalbutis kaj svene kolapsis.

Tri tagoj plimultiĝis ĝis ok, kvazaŭ estus destinite, ke li tra-

vivu ankoraŭ pli terurajn suferojn. Fine oni sciigis al li: ”Pre-

paru vin, vi veturos en malsanulejon.” Oni sidigis lin en fer-

mitan aŭtomobilon, kiu rapide ekveturis. Kiel li estus volin-

ta bremsi ĝiajn radojn! La terura momento, kiam li devos ri-

gardi al tiu, kiun li estis murdonta, proksimiĝis kun terura

rapideco. Li saltleviĝis por ekkrii: Jes, mi faris tion — mi kon-

fesas tion, se vi min ne kontraŭstarigos al ŝi. Sed ia forto lin

repuŝis al la sidbenko. La sama nekomprenebla forto de sin-

savo, kiu jam centfoje dum tiuj ok tagoj lin malhelpis en tio.

Estis certe senfina, nekomparenebla infaneca ideo, almenaŭ

en tiu ĉi momento: Post kelkaj minutoj lia krimo estos pruvi-

ta. Se li povus kontraŭstari ĉiujn atestojn, tiun ĉi ja …

**VIII. **

La motoro haltis sur la korto de la malsanulejo. La koro de

Jan minacis fari la samon. La komisaro sarkasme komandis:

”Iraĉu!” A˛, kiel li malamis lin! Li havis ankoraŭ iomete da

forto por malami; li malamis ĉiun, kiu ne devis iri al la mor-

tintino, la tutan hordon, kiu lin ĉirkaŭis kiel sekvantaro gran-

570

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

dan sinjoron. Tiu ĉi sento helpis lin deŝuti la svenigan teru-

ron kaj li faris kun sufiĉa sinrego tiujn kelkajn paŝojn. Homoj

rigardegis lin kiel sovaĝan beston. Revenis al li tiu flegma

trankvilo, kiu lin plenigis, kiam li estis murdanta. Jan ŝajne sin regis bone kaj enirante en la misodorantan halon, li eĉ paŝis

nature kaj ĵetis provokan rigardon en la ĉambron: Do jen mi

estas, satigu vin kaj mortigu min per tiu via: Li estis! …

Sed en ŝi, vindita en blankaj litotukoj kaj bandaĝoj, li ve-

kis imagon de bruto, kiun oni trenas en la buĉejon. La kvin

homojn: la komisaron, protokoliston, kuraciston kaj la du

detektivojn, kiuj lin ĉirkaŭstaris, kiuj ĉeestis por ŝin venĝi, ŝi vidis kiel kvin buĉejservistojn. Reaperis en ŝi la malnova eco,

kiun la bato ne elpuŝis el ŝi kaj ŝi eksentis inklinon al tiu, kiun ĉiuj persekutas. ŝi estis preskaŭ ekploranta. Kio estas la justeco? Nenio: sociala kaj etika ideo. ĉiu havas sian propran

justecon, kiu suferas per la justeco de la aliaj. Plejmulte la

virino. La virino ne toleras rigardi perfortaĵon. ŝi forgesas pro

ĝi ĉiujn aliajn maljustaĵojn, ankaŭ tiujn, kies objekto estis ŝi

mem.

Kaj Jan fiksis siajn pezajn okulojn al tiu hela grizo, kiu for-

mis du kernojn de malgaja bandaĝbulo. Tiu bandaĝo reme-

morigis lin pri la ĉemizo, per kiu li vindis la kapon de la mur-

ditino. Jen, li perdis sian provokemon kaj teruro lin ekregis:

li perdis ankaŭ la konscion pri sia ĉirkaŭaĵo. ŝajnis al li, ke 1i estas kun ŝi en la manĝoĉambro kaj per la grizaj okuloj ŝi sekvas sarkasme lian agadon. Li volis ion diri, li volis silentigi per granda peto tiujn okulojn, sed sono ne transpaŝis liajn lipojn

spasme kuntiritajn, kiel estis tuta lia korpo. Kaj la krio mal-

ŝarĝiĝis per liaj okuloj, similigante lin ankoraŭ pli multe al

bruto, kiun oni trenas sub tranĉilon. En tiu momento ili ha-

571

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

vis siajn kontojn reciproke egaligitajn; eĉ pli: la doloro, kiun

ŝi kaŭzis al li, transpaŝis jam la gradon de tiu, kiun li al ŝi tra-vivigis.

Tio ŝajnis almenaŭ al ŝi kaj ŝi rapidis por fini la aferon. La

maljunulino sendis renkonte al Jan rideton.

Tiu virino, kiu nur mirakle, nur pro la ĉemizo, vindita de

la murdinto ĉirkaŭ ŝia vundo, ne mortis sub liaj manoj — tiu

virino ridetis al sia murdinto.

La tuta komisiono verdire konsterniĝis. ĉu freneziĝis tiu

kompatindulino? Jes, certe, ne povas esti alimaniere, escep-

te, ke tiu ĉi viro tamen ne estis ŝia murdinto.

Sed tio ja estis ekskludita: Neniam estis murdo pli fidinde

pruvita. Cetere, se la pruvmaterialo ankoraŭ ŝajnis nesufiĉa,

oni nur rigardu lin: ĉu li jam baldaŭ teren falos kaj en teru-

ra turmento, kiu scias frakasi eĉ plej obstinan cinismon, ek-

parolos sian konfeson, sian mortigan kaj ardan malpeziĝon,

por ke li ne disflugu kiel eksplodaĵo, elradikigita el sia sub-

stanco per tiu ĉi miriga turno de la kontraŭstarigo.

Ho, kiel Jan vere eksopiregis tiun malpeziĝon! Do, oni lin

kondamnu al puno, kiun ili bontrovos — sed ĉu ankaŭ mur-

dinto ne havas rajton je certa kompato? Aŭ, ĉu permesita pu-

no estas tiu ĉi hontigo senmezura kaj senfina, ĉe kiu la ani-

mo spasme baraktas pli ol vermo; tiu ĉi redukto de homo ĝis

je unu senso, kiu nepriskribeble doloras kaj deliras en nelimi-

gita turmento? Homoj! defendu min! volis Jan krii, kaj li estus

ekkriinta. Li estis kolapsonta, ĉar lia koro minacis jam krevi.

Sed estis la sorto de Jan, ke liaj suferoj ne finiĝis en tiu ĉi

momento: ĉeestis rigardanto, kiun same ekregis timo, sed

timo pri tio, ke li perdos la ĉasaĵon, ĝis tiu ĉi momento jam

certan, ne scietante, ke li troviĝas sur rando de plej perfekta

572

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

triumfo. Li — unusola krom la murdinto — divenis, ke la mal-

junulino ne estas freneza, escepte se certa grado de kompa-

temo estas frenezo. ŝi pardonos lin kaj al li eskapos pruvita

murdinto kaj kun li, ankaŭ la flata laŭdo de la superuloj. Li ne

kapablis imagi, ke Jan ne ekkaptos la prezentatan manon, li,

alkutimigita vidi en la krimuloj estaĵojn malpurajn kaj mal-

noble malkuraĝajn. Li ne kredis je heroeco: la policaj oficistoj

estas materialistoj. Li ne povis kompreni, ke se oni lasus Ja-

non senhelpe, oni devigus lin al konfeso.

La komisaro rapidis prezenti al li tiun helpon. Li insultis

lin: ”ĉu vi ankoraŭ ne konfesos? Rigardu vian viktimon, se vi

povas! Kiel vi aspektigis la kompatindan maljunulinon pro fia

rabaĵo …”

Kaj plue, kun pasio vera kaj ŝajnigata, li ŝutegis sur lin ba-

tojn, kies celo estis frakasi Janon. Liaj vortoj falis sur la koncentriĝon de Jan kaj disbatis lin. Ili intermetiĝis inter li kaj lia animo ĝuste en la momento, kiam la freneziga turmento pelis

lin al konfeso.

Jan malfermis la okulojn kaj ekvidis la malamantan homi-

don, kiu volis el li eldevigi ian sian akiraĵon. Kaj li grumblis:

”Kion vi ĉiam babilaĉas? Mi ja diris al vi jam sennombre, ke

mi tio ne estis.” Li alrigardis la maljunulinon kaj vidis en ŝiaj okuloj rebrilon de kontento.

Inter la murdinto kaj la murdatino estiĝis groteska kontak-

to kontraŭ justeco. ŝi donis al li pardonon kaj tio lin plenigis

per ebria ĝojo. Li daŭrigis triurnfe: ”Kial vi trenis min ĉi tien?

Por ke al vi diru sinjorino Bednáæ , kiu estis tiu! Do, ne kriu

al mi, se vi povas demandi senpere ŝin … ”

Kaj, antaŭ ol la komisaro povis intermetiĝi, aŭdiĝis el la

buŝo de la provokata virino: ”ĉu sinjoro Pæíhoda devas tio

573

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

esti? Ne, kion vi pensas: Sinjoro Jan estas ja mia bona ami-

ko … ”

”Diablo scias, kion tio signifas,” eksplodis la komisaro kaj

li tute konfuziĝis, tiel ke li alkriis la malsanulinon: ”Vin mi ne demandis, mi demandis lin.” Jan ekridis: ”Sed ŝi respondis vin

anstataŭ mi. Nun espereble vi jam ĉesos kun viaj sensenca-

ĵoj.”

”Mi ne ĉesos kun ili,” kriis la komisaro, ”ĉar tio estas vero:

Vi volis murdi tiun ĉi virinon kaj ŝi freneziĝis, ŝi estas ankoraŭ malforta, aŭ … aŭ … ”

”Kia aŭ?” flustris sinjorino Bednáæ .

La kornisaro frotis sian frunton: ”Ne, tio estas neimagebla

… Tio estus absurda. Mi daŭras aserti, ke la sinjorino post

kelkaj tagoj, post kiam ŝi resaniĝos, parolos alimaniere.”

**IX. **

Oni rekondukis Janon en lian ĉelon, sed nur por nelonge: La

komisaro, fininte la provizoran enketon, transdonis la malli-

berulon al la tribunalo. La nova inkvizitoro tuj ekhavis kon-

vinkiĝon pri la kulpo de Jan kaj eldiris la opinion, ke estis

nesingarde kontraŭstarigi la murdinton al la viktimo, se ŝi

ankoraŭ ne estis sufiĉe resaniĝinta. Eble ŝi havas truon en

memoro, eble ŝi ne estis ankoraŭ respondeca. Eĉ tion li ne

ekskludis, ke ŝi estis sub hipnota influo de Pæíhoda. Li de-

cidiĝis procedi singarde kaj traktis Janon kiel pruvitan mur-

dinton. Sed poste, tuj post la unua esplordemando de sinjo-

rino Bednáæ , fariĝis al li klara, ke la maljunulino estis nek

nerespondeca, nek senfortiĝinta, nek forgesema — ke ŝi, sim-

574

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ple pro ia, por li tute nekomprenebla motivo, volas savi Ja-

non. ŝi respondadis tute klare, ŝi ree kontestis la krimaŭtore-

con de Jan kaj ŝi eĉ priskribis la supozitan murdinton: Estis

viro, kiun ŝi ne konis kaj kiu venis pretekstante, ke li trans

donos al ŝi leteron de ŝia nevino. Dum ŝi malfermis la leteron,

li batis ŝin per io.

La juĝisto prezentis al ŝi la globon, per kiu la krimo estis

farita, kaj demandis: ”ĉu li batis vin per tio ĉi?”

”Kiel mi tion sciu?” ŝi respondis; tamen vidante la murdi-

lon ŝi forte ekscitiĝis. ¯uste tion intencis la juĝisto, kiu tial vidigis al ŝi la globon, kaj nun rapidis ekspluati la aferon. ”ĉu vin tiutage vizitis sinjoro Pæíhoda?” li subite antaŭĵetis demandon. Kaj la maljuna virino, kvankam ŝi ĉion pripensis,

ekŝanceliĝis: ”Jes … sciu: mi ne scias certe … ŝajnas al mi …

sed komprenu, ke post tio mi ne povas tute certe scii tiajn

bagatelaĵojn … ”

La malhelpaĵo estis, ke ŝi nepre ne sciis, kion ŝi respondu.

ŝi malespere penis diveni, ĉu Jan konfesis la viziton, sed sama

nombro da motivoj, kiuj lin igus konfesi, estis ankaŭ por kon-

testado.

Sed la juĝisto rapidis ekspluati ŝian konfuzon kaj ege ŝin

atakis: ”Rigardu: Tio ja tute ne estas bagatelo! ĉu vi akcepta-

dis multe da vizitoj? Ne, do vidu, vi devas do memorfiksi ti-

ujn kelkajn, kiujn vi travis dum semajno. Penu nur rememori!

… ”

Kaj jen sub liaj esploraj kaj mokaj rigardoj kaj skuite per la

ekvido de tiu objekto, per kiu Jan dankis ŝin rekompence por

ĉiu ŝia amikeco, ŝi riskis salton en malplenon: ”Mi opinias, ke

li estis ĉe mi tiun antaŭtagmezon … Li vizitadis min preskaŭ

ĉiutage … ”

575

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

”Do estas strange, ke li tion nepre kontestas,” diris la ju-

ĝisto. ”Li asertas, ke li tiutage ne estis ĉe vi.”

”Se li tion asertas,” interrompis ŝi rapide lian parolon ruĝi-

ĝante, ”do pravas certe li kaj ne mi, malsana kaj senfortiĝinta!

Jes, mi rememoras: tiun tagon li preterlasis la viziton. Cete-

re, tio ja ne gravas, ĉar mi jam priskribis al vi la veran mur-

dinton.”

”Ho jes, tio gravas,” li kontraŭdiris. ”Mi ja ne povas kon-

vinki vin, ke estis li, kiu donis al vi la baton, sed li tamen povis esti kunkulpulo de tiu fihomo. Pæíhoda estis komplotinta

kun la murdinto, li prenis la rabaĵon de li kaj estis surprizita

provante ĝin ŝanĝi je mono.”

”Tio ne estas ebla,” ekkriis la maljunulino, kiu sentis kva-

zaŭ oni ĝin denove murdus.

”Sed pri tio vi ja povas nenion scii,” li diris kun ironio, kiu

enmordiĝis, ĉar ŝi ne kutimis stari antaŭ homoj en rolo de

pruvita kaj hontigita rnensogulino. Tiun fojon ŝi vere preskaŭ

svenis; feliĉe la juĝisto sen transiro, eble pro kompato, ekpre-

nis alian gamon. Li kliniĝis strikte al ŝi kaj daŭrigis flustre:

”Mi volas flankelasi la rolon de oficisto, sinjorino; mian ho-

norvorton, vi povas min kredi. Tiu ĉi kazo meritas tion, ĉar

via vidpunkto, kiun mi supozas, plenigas min per respekto,

kvankam mi ne kornprenas, kiu forto vin ne pensi pri via su-

ferado, sed pri savo de via murdinto. Mi sentus malpeziĝon,

se mi povus pensi pri tio ion tute komecan — sed mi rigardas

vian puran frunton kaj vidas, ke vi apartenas al la netuŝeblaj.

Restas nur unu, kion mi opinius neebla, se mi ne ĉeestus ĉe

tio. Mi kliniĝas respektplene antaŭ tio. Mi legas en viaj timi-

gitaj okuloj, kiujn vi ne scias regi, ĝuste kiel ĉiuj puraj homoj.

Mi legas en ili ion interesan” — jen la juĝisto ekridetis — ”mi

576

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

legas en ili, kiel vi, rapide kaj malespere, konstruas novan

planon, se tiu alia havas jam fendojn, kiel vi mem nun vidas.

Vi imagis, ke sufiĉas deklari: Ne estis li! kaj priskribi iun ali-an, tamen vi vidas, ke li intertempe tiel malfidindiĝis, ke … nu

jes: ke vi devas elpensi ion alian, modifon … kaj jam vi elpen-

sis ĝin. Kompreneble tiel, kiel tio estas sole ebla. Vi volis al mi diri, ke vi mem donis al li, ni diru: unu tagon antaŭe, viajn

valorpaperojn, por ke li ilin ŝanĝu je mono. Kaj ke vi ilin al li laŭvorte donacis, nekalkulante plu je redono, ĉar vi tiamaniere volis helpi lin el la mizero. Sed li ne povos ilin al vi redo-

ni. Kial? Pro tiu simpla kaŭzo, ke li ilin kaŝis kun la cetera

rabaĵo, kiun eble makulas via sango … Jen, iu alia virino star-

ante vialoke, ŝanĝiĝus almenaŭ nun, en la momento, kiam ĝi

ekscias, ke ŝi pagus sian kompaton per la perdo de sia tuta

havaĵo. Vere, mi riverencas antaŭ vi respektplene. Tamen …”

Nun mallaŭtigis la juĝisto ankoraŭfoje sian flustron kaj

inter li kaj la maljunulino subite estiĝis interkompreno: ”ta-

men ne bonvolu forgesi, ke li, la murdinto, scias nenion pri

nia interparolo. Ke por li, tiu ĉi kaj ĉiu alia via plano estus

senutila. ĉu vi komprenas? Ke li stupide, kiel nur la fiuloj po-

vas, daŭros kontesti ĉion, kio atestas kontraŭ li. Ke li por ne-

nia prezo kuraĝus konfesi sian viziton en la banko. Se mi di-

ros al li: Eble la sinjorino donis al vi tiujn valorpaperojn, por ke vi ilin monŝanĝu — li kontestos ankaŭ tion, li devos tion

kontesti opiniante tion kaptilo; eĉ se oni ne konsideras, kie li

kaŝis ilin, kaj tiam ĉio malkaŝiĝus. Unuvorte: li ne kapablos

kapti la savoŝnuron, kiun vi volas al li ĵeti. Li opinios ĉion

insido — eble, ankaŭ vian kompatemon li eksplikas al si kiel

ian teruran insidon kaj cerbumas, kiel li klarigu al si tion, kio por ĉiam restos al li neklarigebla … ” La juĝisto ekpaŭzis kaj

577

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

la okuloj de la malsanulino kriis al li, serĉante konsilon. Sed

li levis la ŝultrojn. ”Eĉ se tio ĉi ne estus: la sangon sur liaj gantoj — tion vi neniel klarigos! Kaj eĉ se tamen: ne opiniu, ke

sufiĉas via ”ne”, ke oni lin liberlasu. Jes, ni ne povas akuzi lin je rabomurdo, se vi al ni asertas, ke estis iu alia, sed ni povas, bazante sur via priskribo, eligi konsekvencojn el via kompatemo. Sed nia tasko estos pli amara: Ni rolos nur komedion

de kompatemo. Ni devas ŝajnigi, ke ni kredas vin kaj ni de-

vas lin akuzi je kunaŭtoreco de krimo, kaj tio estas por li

praktike la sama.” Kaj kiam la maljunulino fiksis al li siajn

konfuzitajn okulojn, li denove levis la ŝultrojn. ”Tio ja estas

tute klara: Oni vidis lin antaŭ via pordo, li penis vendi la ra-

bitajn valorpaperojn kaj havis sur la manoj gantojn kun ma-

kuloj de via sango. Se li ne estis nepre murdinto, li estis cer-

te almenaŭ kunkulpulo, li certe estis interkonsentinta kun la

murdinto. Finfine li fartos same, kvazaŭ li estus rekta mur-

dinto, ĉar ĉiu asizo kredos, ke li sendis sian kunkulpulon ti-

mante iri mem.”

La maljunulino ĝisgrize paliĝis de teruro pro la senkompa-

temo, kiu jam preskaŭ fermis la maŝon ĉirkaŭ la kolo de tiu,

kiun ŝi deziris savi. ŝi ne sciis plu, kiel ŝi tion malebligu. La juĝisto decidis fruktuzi tion por la lasta premo: ”Tiel ĝi estos, se vi daŭros aserti viajn ideojn. Sed antaŭ ol mi ekparolos kiel

oficisto, mi rekomendos al vi ion el la profundaĵo de miaj

spertoj: Se vi volas savi lian animon,” li ekgrimacis, kiel ĉiam

grimacas la juĝistoj uzante ĉi tiun vorton, ”kaj malpezigi lin

tuj — ne daŭrigu viajn asertojn. Vi terure lin maljustas. Vi tion ne konscias, jes, mi scias, tute male. Tamen imagu, kiajn turmentojn li suferos, se li eliĝos el tio hazarde kun ne granda

puno, kiun li transvivos. Tiam montriĝos via kompatemo en

578

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

sia substanco: Estas kompato mortiga. Fari krimon povas an-

kaŭ moralema persono. Tio estas eĉ tre facila. Tamen eblas

forlavi la krimon, sciu: per la puno. Trasuferinte la punon, oni

reakiras sian animon. Li donis ion por io, li ne staras antaŭ ŝi

kiel senhonestulo, li ree povas komenci novan vivon, eĉ se

nur en la malliberejo. La motivo, pro kiu la egaj krimuloj to-

leras la malliberejon kun tiela trankvilo, ne estas eble tio, ke

ili estas konvinkitaj pri la neceso de tio. La motivo estas mal-

peziĝo, kiun ili sentas. Jam tiu cirkonstanco, ke ili ne devas

vegeti inter homoj karakterhavaj, kiuj la krimulojn malŝatas,

jam tiu cirkonstanco, ke ili povas vivi en societo egala al ili,

estas por ili granda bonaĵo. Jes, estas vere, ke la krimulo en la malliberejo ne sentas konsciencriproĉojn. Mi deliktis kaj mi

suferas pro tio … li sentas, kaj li scias, ke li donis ion por io.

Li reakiras eĉ certan senton de digno. Li kredas, ke post eli-

ro el la malliberejo li estos repurigita. Tio por li estas pli grava kaj pli valora ol via blinda kompatemo. Pardonu, ke mi diras

tion al vi, sed vere estas tiel. Se li eliĝos sen puno aŭ sen sufiĉa puno, li eliros kiel senmoraligita krimulo. Li faros novajn kri-mojn … ” ”ĉesu,” plorĝemis la maljunulino, ”mi ja diras al vi,

ke li ne estis tio …” ŝi prononcis la vortojn kun tia fanatike-

co, ke la juĝisto ekhezitis por momento. Fine li decidiĝis, ke

estas ĝusta tempo reveni al la rolo de oficisto. ”Bone,” li di-

ris ”mi venigos la protokoliston kaj ni skribos protokolon.”

Oni ja scias, ke la oficistoj tion faras ĉiam, se ili ne kapablas la aferon antaŭenpuŝi.

579

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

**X. **

La decidiĝo de la maljuna sinjorino Bednáæ — la decidiĝo, kiu

estis por li nekomprenebla — savi lian vivon kaj liberecon,

instruis la malgrandan animon de Jan, ke ankaŭ li devus peni

la samon kun ne malpli granda persistemo kaj inventemo. En

la malliberejo li iom post iom forgesis la malbonajn flankojn

de sia lasta ekzisto: despli multe li avidis la vivon. ĉiu unuo-

pa agrablaĵo de la vivo brilis al 1i en lumo preskaŭ fabela.

Se li povus iam eliri sur la straton! Kaj fumi … Li malrap-

ide forgesadis pri la krimo, kiun li faris, ŝajnis al li, ke la afero ne estis tiel malbona, se sinjorino Bednáæ al li povis pardo-

ni. Lia vivo koncentriĝis je la momento, kiam li forlasos la

ĉelon por foriri en la liberon, kiu por malriĉa homo eble es-

tas nigra kiel pano, sed ĉiam ankoraŭ bongusta. Eskapi: — tio

fariĝis lia manio. Li sekvis ĝin certe kaj singarde: Li havis su-

fiĉe da tempo por bone pripensi ĉiun paŝon. Ju pli oni lin ata-

kis, des pli li fariĝis decida ne kapitulaci kaj procedi racie.

Estis precipe la malfacilaj, penaj, timoplenaj studoj de la mie-

no de l’ enketa juĝisto. Tiu estis tute alia ol la sangvina kaj

profesia trarigardebla komisaro, kiu laboras per la plej kru-

daj efektoj. La enketa juĝisto estis trankvila, ruza kaj havis

super li grandan moralan superpezon. Lia vizaĝo sciis kun

malesperiga certeco kaŝi la sekreton sub la senŝanĝan mas-

kon de la sulkoj, distraj okuloj kaj indiferenta grimaco. Jan

neniam povis prepari sin por liaj demandoj; li falis en ilin kiel urso en la kaptilkavon; se tio estus dependinta nur de li kaj

de tiu juĝisto, li estus jam dekomence ĉion perdinta.

Li ja estis dekoble trafita je mensogo. ĉiuj liaj ellaboritaj

planoj frakasiĝis kiel ovoŝeloj per du cirkonstancoj: unue, per

580

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

la sentemperamenta netrapenetreblo de la juĝisto. Kaj pos-

te per tio, ke li ne kapablis diveni, kion la juĝisto ellogis el la maljuna sinjorino. Ekzistis centoj da eblecoj; li havis la mis-

ŝancon, ke li bazis siajn planojn ĉiam sur tiuj, kiuj ne efek-

tiviĝis. En sia senhelpeco li kontestis vere blinde ĉion, eĉ tion kion oni pruvis al li. Li kontestis obstinege la viziton en la

banko, li malkonfesis, ke tiu tagon li estis ĉe sinjorino Bednáæ

, li malrekonis la gantojn. ”Finfine vi kontestos, eĉ ke vi estas Jan Pæíhoda.” diris al li la juĝisto. ”Mi finos la enketon kaj

prezentos akuzon kontraŭ vi pro partopreno en rabomurdo.

Por tiu ĉi afero la pruvmaterialo estas pli ol sufiĉa.”

Nur nun li komprenis, ke la atestado de sinjorino Bednáæ

ne kapablas lin ŝirmi kontraŭ ĉio, ke li sin pereigos, se li plue ĉion kontestos. Kaj antaŭ ol la juĝisto ordonis lin forkonduki, li diris: ”Tio estas la samo, kvazaŭ mi estus ŝin murdinta.

Mi opiniis, ke mi evitos tiun malfeliĉon, se vi ja aŭdis de ŝi, ke mi ne estis tio; sed nun mi devas diri al vi la veron.”

La juĝisto iomete ekridetis: ”Via afero evoluas preskaŭ ma-

tematike. Tion ĉi mi atendas jam dek kvar tagojn.”

”Ne opiniu, ke mi konfesos la murdon,” li eligis.

”Trankviliĝu — mi scias, ke tion vi konfesos neniam. Sed vi

konfesos ion, kio troviĝos en la limoj de viaj agoj, kiujn la

atestantoj jam pruvis.”

”Kial vi min tiom malfidas?” li demandis hipokrite.

La juĝisto svingis la manon: ”Prefere diru, kion vi elpensis.”

”Mi ne rakontos al vi fabelojn, nur la veron. Mi vendis ilin …”

”Ni vidu!” ekridis la juĝisto, ”kaj ĉu la gantoj ankaŭ ĉees-

tis?”

”Jes …”

”Tiujn valorpaperojn kun la gantoj donis al vi nekonata

581

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

viro, alta proksimume 166 centimetrojn, aĝa eble 4o jarojn

kaj havanta anglan lipharon, ĉu ne vere? Li renkontis vin sur

la strato kaj diris al vi: Iru kaj vendu tiujn ĉi miajn aferojn, vi ricevos konsiderindan rekompencon. Mi, pro certaj motivoj,

ne povas tion fari mem … Kaj vi iris, kaj malsukcesinte, vi

redonis tion al li, ĉu prave? Kaj al mi vi ne volis tion diri, ĉar ĉio tiel fatale evoluis, ke la konfeso signifus: iri sub pendigi-lon.”

”Ne,” rediris Jan ŝajnigante naivecon, ”mi ŝtelis la valorpa-

perojn!”

La juĝisto surprizite tute ŝanĝis la mienon. Poste li diris:

”Vi estas pli granda fripono ol mi supozis.”

”Jes, mi estas fripono,” daŭrigis Jan ŝajnigante, ke li ne

komprenas la ironion — ”mi estus devinta ne ŝteli. Sed vi ja

scias, ke mi havas nek postenon nek monon.”

La juĝisto haltigis lin naŭzite: ”Tion ni lasu, tion vi diros al

la asizo. Mia devo ne ampleksas tion, ke mi devu aŭskulti

fabelojn kun ĉiuj melodramaj ornamaĵoj. Diru al mi koncize

kaj objektive, kiel vi tion imagas. Nur, jes — vi ne devas ŝaj-

nigi indignon, ke mi ne kredas vin; mi estas jam tia: Do! …”

”Tiun tagon mi volis, kiel alitempe, viziti sinjorinon Bed-

náæ . Mi pordofrapis — ŝi ne aŭdiĝis. Mi revenis kaj … ” ” …

vi renkontis la fraŭlinon el la tria etaĝo. Per tio vi klarigas la unuan pruvaĵon! … Daŭrigu!”

”Jes, mi vere renkontis ŝin.”

”Atendu! Sed la gantojn? ŝi ja vidis, ke vi havis gantojn! ĉu

estis via kutimo surmeti gantojn, kiam vi estis vizitonta sin-

jorinon Bednáæ ?”

”Temas pri tio, ke mi tute ne havis gantojn. Mi ne scias, kiel

povis la knabino elpensi tion. Cetere: en la koridoro estas

582

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ĉiam krepusko kaj mi volus koni homon, kiu vidas tie pli

multe ol silueton.”

”Nu, per tio ni ne haltigu nin: Kion vi faris plue?”

”Mi revenis hejmen. Post momento mi aŭdis super mi pa-

ŝojn. ŝi revenis, aŭ ŝi eble dorminte revekiĝis —mi ekpensis.

Mi iris supren, sed jam sur la rando de la ŝtuparo mi kun-

puŝiĝis kun viro, kiu antaŭ mi terure ektimiĝis. Mi povas diri,

ke li verdire komencis forkuregi kaj ĉe tio li perdis pakaĵon,

kaj mi levis ĝin. Mi prenis ĝin hejmen por trarigardo. Enes-

tis la valorpaperoj kaj la gantoj. ”Bravo,” ekridis la juĝisto.

”Kiel tragedia estas tio viaflanke kaj stupida flanke de tiu

murdinto — ĉar certe estis la murdinto, ĉu prave?”

”Se mi estus sciinta, ke tio estis li, mi estus min reteninta

per la malfermo de la pakaĵo. ĉu mi povis supozi, ke en la

domo okazis murdo, se mi nenion eksterordinaran rimarkis?

Mi ekpensis, ke li ŝtelis tion kaj ektimiĝinte perdis. Ankaŭ

estis eble, ke li estis honesta homo, kiu poste revenos, kiam

li rimarkos la perdon. Sed mi, sinjoro, estis malplenega. Mi

havis la lastajn du kronojn, kaj la patrino min ĉiam pelis el la

hejmo.”

”Bone, bone,” svingis la juĝislo la manon. Tion nur al la

asizo. Bonvolu daŭrigi, mi petas, objektive!”

”Sed estas ja objektive! Mi klarigas al vi, kio min voligis, ke

mi ŝtelu la paperojn. En mia kapo ekmurmuris kaj mi … ”

La juĝisto lin ree interrompis: ”Kaj kiam vi trapasis la anim-

batalon, vi portis tion kore al banko, ĉu ne?”

”Jes, sed mi devas diri, ke mi konsciis, ke mi ne aspektas

kiel homo, kiu povus vendi valorpaperojn.”

”Kiom ili valoris?”, demandis la juĝisto. ”Mi ne scias, sinj-

oro!”

583

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

”A˛ jes, vi ne scias, kian perdon konfesis sinjorino Bednáæ

. ŝi asertas, ke estis nur kvin mil!”

”Estas eble, sinjoro. Tion mi ne konas ne estante fakulo …

Kaj mi estis ekscitita. Mi metis ĉion sur la giĉeton, kaj antaŭe, por fari impreson, mi surprenis la gantojn.”

La juĝisto ekridis sonore kaj senhelpe: ”Sed, — kiun moti-

von vi havis lasi ilin en la banko?”

”Mi ne scias … Mi klarigas tion al mi, ke mi en ekscitiĝo

demetis kaj perdis ilin. Mi opinias, ke murdinto tion ĉi aten-

tus kaj ke li ne irus en la bankon kun la gantoj, kiujn li havis

murdante.”

”Vidu,” diris la juĝisto, ”kaj vi tamen faris tion. Vi estis

konfuzita. Vi promenis en Praha kun la gantoj, kiujn vi pre-

nis por ne postlasi fingrosinojn.”

”Tio estas via hipotezo, la veron mi ĵus eldiris. Mi devas

diri ankoraŭ, kio estis plu.”

”Jes, kien vi kaŝis la valorpaperojn malsukcesinte en la

banko?”

”Mi estis tute ekscitita: mi opiniis, ke sur mia frunto estas

skribite: Li ŝtelis! Li havas en la mano valorpaperojn, kiujn li

ŝtelis! Mi ne sciis kion mi faras … Nur tion mi sciis, ke mi

devas seniĝi de tio … Antaŭ la banko Union estis cindrovetu-

rigistoj envagonantaj ladajn ujojn kun balaaĵo. Mi levis kov-

rilon kaj senigis min de tio. Poste mi iris hejmen. Mi ne ku-

raĝis viziti sinjorinon Bednáæ . Mi timis, ke ŝi ekkonos ĉe mi,

ke mi volis ŝteli. Tiam oni arestis min … Se tiu homo ne estus

kriinta: Vi mortigis sinjorinon Bednáæ — mi estus dirinta ĉion.

Sed mi ne sciis, ke ŝi ne estas morta, kaj ke ŝi povas defendi

min. Tial mi mensogis …”

584

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

**XI. **

Kvankam la mensoga historiaĵo, kiun Jan elpensis, igis pre-

skaŭ vomi la juĝistojn kaj la asizanojn, oni ne povis lin kon-

damni pro pli ol ŝtelo, ĉar sinjorino Bednáæ ĵuratestis ĉion,

kion ŝi dum la enketo eldiris. La Justeco ree devis toleri, ke ĝi rolis malindan farson; surpriza estis nur tio, ke nun ĝi estis

perfortita de la nekomprenebla kompatemo de l’ viktimo.

ĉiuj konsciis, ke per la ĵuro estis farita nova krimo, neniu sciis tion pli bone ol la prokuroro. Kaj tamen li ne leviĝis por proponi la arestigon de la krimulo. Li ne komprenis la motivojn

de sinjorino Bednáæ . Tio ekskludiĝis el liaj kapabloj. Estis io

nenatura aŭ supernatura, kio intermetiĝis en la mekanisman

procedon de la Juro. Kaj li ne sciis certe, ĉu estas tio aŭ tio ĉi, kaj tial li silentis. Cetere, la tribunalo senhezite aplikis por Jan la plejeble altan puntarifon.

Dum la tuta daŭro, kiam Jan pasis la puntempon, li ne su-

feris konsciencriproĉojn. La puno, eĉ se ĝi estis nur fragmen-

to de tiu, el kiu li eskapis, estis tamen puno. Kun la tuta pezo, krudeco kaj liberiga esenco. Sed poste li suferis pro la puno,

li interne ribelis kontraŭ ĝi, persvadante sin, ke sian kulpon

li jam sufiĉe forlavis. En sia suferado li amasigis rezervon por

estonteco.

Kaj iutage oni anoncis al li, ke li ne iros plu promeni sur la

korto de la malliberejo. Li estis liberigita kaj perdiĝis en la

urbego, travivante momentojn de renaskiĝo. Jen estis la vivo:

kun virinoj, libereco, multego da dolĉaj bagatelaĵoj, kiujn oni

des pli ŝategas, se oni volis ilin elaĉeti per murdo. Jan venis

nun en tiajn cirkonstancojn: komenciĝis grizaj tagoj, borde-

ritaj per matenaj kaj vesperaj nebuloj. Ofte la stratoj estis tiel 585

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

nebulplenaj, ke la irantoj aperadis en ĝi kiel erarvagantaj kor-

poj; kaj tiam Jan sentis sin izola kiel najlo en lignotabulo. El

la nebulo aperadis ankaŭ fantomoj de maljunaj virinoj. Mul-

taj el ili rememorigis lin pri sinjorino Bednáæ .

”Kial mi ankoraŭ ne redonis al ŝi ŝiajn aferojn? ĉu mi vo-

las ilin al ŝi redoni?” Li demandis sin mem. Li ne apartenis al

homoj, kiuj facilege solvas problemojn, precipe ne depost tiuj

monatoj, kiujn li pasigis en la malliberejo. Do li unue diradis:

”Kio ja! ŝi certe mortis intertempe. Li deziris, ke ŝi estu mor-

tinta, ĉar proksimiĝis momento, kiu lin starigos antaŭ la deci-

don. Post nelonge restos al li nenio ol konsideri ŝian monon

kiel la unusolan monon kiun li povas havi. Alproksimiĝos la

vojdisiro por la decidiĝo de la murdinto. La nebuloj efikis

pereige sur lian organismon, kiu en la malliberejo dekutimi-

gis la frotojn de l’ vivo. Li suferis febrojn kaj tiam li frostotremis en luita ĉambreto, deliris, kaj lia ĉambroposedantino ve-

kiĝadis kaj venadis lin trankviligi.

Okaze de unu tia trankviligado ŝi restis jam en lia lito: ŝi

estis nek juna nek maljuna, nek bela nek malbela, nek virta

nek malvirta, ŝi estis ĝuste tiu necerta argilo, kiu lasas al mor-gaŭo, ke ĝi formu ĝin — kia estis ankaŭ li. Estis ligo de du

homoj, kiuj kompromisis kun la vivo je procento tre malalta,

kaj tio kunkroĉis ilin p1i forte ol ilia fizika inklino. Se en mar-

ĉo estiĝas fermentado — kvankam ni ĝin eĉ pleje malŝatas —

tio estas vivo: Jan ne staris plu izola, li ĉesis senti sin najlo en tabulo. Eĉ se li estis danka pro tio, estiĝis por li senparole

multaj devoj, kaj li komprenis ilin bonege. La sento de devo

al nesto aperas jen tie, jen ĉi tie, oni ne povas eskapi el ĝi.

Iutage Jan devis alporti viandon, panon kaj bieron, do li ape-

ris antaŭ la virino kaj prezentante al ŝi ringon li diris: ”Prenu, 586

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Aninjo, iru kaj vendu tion … Mi mem ne povas, mi opinias,

ke oni min ankoraŭ spionas … ”

ŝi akceptis la ringon senhezite, sed liaj vortoj vekis ŝian

scivolemon. Cetere tio estis al li agrabla: restis en li tamen io nesolvita kaj li volis likvidi tion.

Anjo aŭskultis la tutan historiaĵon kaj rimarkis: ”Mi neni-

am estus kredinta, ke tia virino, kiel la maljuna sinjorino, po-

vas ekzisti.”

Tio estis ĉio, ĉar ŝi poste vendis la ringon kaj poste aliajn

aferojn kaj fine ŝi kuraĝis vendi eĉ la valorpaperojn. Ili havi-

gis al si tapiŝojn, litmatracojn kaj vivis bonfarte; malpure ja,

sed kun certa griza feliĉo, sen entuziasmo, sed ankaŭ sen ri-

proĉoj.

Tio estis la tuta posedaĵo de la maljunulino. Ka ŝi, eksciinte,

ke oni liberlasis Janon, atendis. ŝi atendis aŭ lin aŭ poŝtan

sendaĵon. Pli tiun ĉi, ĉar ŝi komprenis, ke estus por li malfa-

cile antaŭ ŝi. Kiam ajn iu pordofrapis, ŝi tremis: ”Jen li venas!”

Kiam ajn venis leterportisto, ŝi sentis preskaŭ sveniĝon. Ne

estis tago, en kiu ŝi ne travivu la repurigon de Jan. Kaj ŝi kom-

encis vivi en mizero.

Jam ŝi komencis serĉi lin en la stratoj, sed Janon kvazaŭ

englutis la tero. ĉu li elmigris en alian distrikton? Aŭ en kam-

paron? Aŭ ĉu li pereis? ŝi vidis lian morton, morton de homo,

kiun mortigis turmentaj konsciencriproĉoj. ŝi ne kapablis

imagi, ke iu povas digesti tian krimon kiel bulkon, kaj ke Jan,

al kiu ŝi savis la vivon, povas decidiĝi elmeti ŝin al mizero.

Kiam oni ŝin fine akceptis en azilon por malriĉuloj, ŝi estis

certa: Li ne povis veni — li mortis. Pri tio mi ne ekpensis!

Kaj Jan vizitadis sian gastejon fiere kaj memfide, sekura

587

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

antaŭ policanoj, sekura antaŭ si mem, plenbloviĝante kiel

fermentanta koto.

1924

(T. Pumpr)

588

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Vladislav Vanâura

(1891-)

*Majstro de juna ĉeą prozo. Pliriĉigis sian modernan lingvon el popola riĉeco proverba kaj el antikvaj mezepokaj kaj renesancaj klasikuloj. *

Liaj romanoj kaj noveloj ĉiam pli evitas ĉian problemecon kaj klopodas esti puraj rakontaĵoj pri tio, kio okazis, la romano fariĝas ”pura *epiko”. *

FU¯O

Jonjon amis Barány laŭ la maniero de junaj amantoj, kiuj

sin fordonas al sia amo el tuta koro. Iliaj okuloj ne vidas, ili-

aj oreloj ne aŭdas, ilia lango elparolas neniun alian nomon,

ol tiun de la amatino. Ilia ekzaltita kaj tremetanta animo kiel

magnetpinglo montras konstante nur al la flanko de la ama-

tino. Li amis Jonjon senlime kaj lia ardeco, estante senkaŭza,

sovaĝa kaj furioza, meritas esti nomata frenezaĵo.

La ĉarmo de Jonjo estas rekonata, ŝiaj okuloj radiadas, sed

ĉu la beleco estu kaŭzo, ke la amanto disgratadu siajn man-

ĝojn, ke li sin turnadu sur sia lito gratvundante sin kaj ke li

ploru, trovante nenion pli kruela ol la ploro?

Kvietaj viroj, kiuj povas revi pri siaj fianĉinoj sidante en

apogseĝoj kaj de momento al momento aranĝante la kovri-

lon sur siaj genuoj, malfacile komprenus tian kvanton da fu-

riozado. Mankas eĉ nomo por ĝi, ĉar ĉiuj nomoj, kiujn oni al

ĝi donis, ne enhavas la esencon de tiu ĉi brulado, nek la ker-

non de la flamo.

Ho vi, profunda avido de l’ koro! Abismoj,

589

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

kiuj aperas tiel subite! Ili estas teruraj, sed eĉ se ili estus ankoraŭ pli terurantaj, ĉi tiuj pasioj, ĉi tiuj uraganoj de ĉielaj

spacoj, estas signo, ke la volbaĵo de universo ja ne disfalis. Jen konsolo, kiu restas al ni. Kvankam la homoj estu do plorindaj

aŭ mirindaj, ili nur nombru de mano al mano siajn monerojn,

la vivo ne perdis eĉ unu el siaj koloroj!

Rozoj estas pli pompaj ol antaŭe, larmoj pli brulas, kolero

estas pli furioza, envio pIi mordas, senkulpeco havas pli lazu-

rajn okulojn, en vejnoj fluas kaj leviĝas sango pli vigle, ĉar la pasioj skuegas la animojn pli potence ol antaŭe! La mondo

pliperfektiĝas dum miljaroj. Jen medikamento kontraŭ fiho-

metoj fuŝludantaj per siaj instrumentoj, ke balotilo forigos

ĉiun leviĝon de menso. Ankoraŭ daŭras la amo! Ankoraŭ ek-

zistas la Barány-oj kaj antaŭ ĉio la Jonjoj!

En sabato, la lastan novembran tagon, la geamantoj estis

forveturantaj per la orienta rapidvagonaro. Malrapide alprok-

simiĝis la noktomezo. Nuboj kaj lunlumigata pejzaĝo turni-

ĝadis, superŝutata de rapidegantaj fajreroj. Pluvo plaŭdis sur

vitro de la fenestro kaj post nelonge reaperis denove la luno.

La galopado de la vagonoj similis al la rapidado de pereigo,

sed la nekomparebla forto de l’ amo malproksimigis de Jon-

jo kaj Tomaso ĉiujn pensojn, kiuj ne koncernis amaferojn. Eĉ

per unu penso ili ne ekmemoris tion, kio en nuna horo oka-

zas en la patrina domo.

”Mi ekamis vin” diris Tomaso, ”kiam la unuan fojon mi vin

ekvidis. La amo superregis min kaj malbone mi parolis dum

niaj rendevuoj. Tiam la unuan fojon aperis en mia kapo he-

zitemo. Antaŭe mi neniam cerbumadis, nek timis, sed vi su-

gestiis timon al mi. Vi ĵetis ombron en mian animon kaj sam-

tempe vi vekis la kuraĝon, kiu ripetas: Agu! Ekprenni la ma-

590

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

non de la plej bela knabino, ĉar atendi signifas esti maljuna.

De tiam mi scias, ke la amo konstruas kontrastojn, kaj estas

juĝanto de la kontrastoj, kaj egaliganto de la kontrastoj.”

”Ni ne sufiĉe gardis nin antaŭ ni”, rediris Jonjo, liberigan-

te la manon de sia amanto, kiu malrapide rigidiĝis sur ŝia

talio. ”Bedaŭrinde, la heleco, kiun vi atribuas al mi, donas

negrandan doton, sed vi diris, ke vi estas plena de volo agi.

Kion mi faros, kiam vi laboregos, kiel mi ĝisatendos vin? Kiaj

sukcesoj atendas vin? Kian verkon vi komencas?”

”Nenian, nenian” diris Barány, ”mi trovis nenion, kio estas

granda, nenion, kio estas bela. Mi deziras nur resti kun vi kaj

pensi je vi, kiam vi forirus por momento. Mi atente gardis

min

antaŭ la laboroj, kiuj difinas la sorton de junaj viroj, ĝi estis ĉiam la sama. Cetere, de la tempo, kiam la reĝoj foriras el siaj

landoj, la aferoj pli malboniĝis.”

Jonjo ne povis konsenti, sed tiam la epoko de malpaco estis

ankoraŭ malproksima kaj Tomaso kvietigis ŝin facile.

Li ĉirkaŭprenas ŝin kaj ĉio estas al li pardonita antaŭ ol li

petas tion. Jonjo vidas, ke la amato regas ŝian animon, ke li

estas, la estro de ŝia intelekto, la estaĵo, kiun ni fidas, okazis kio ajn.

En la kupeo de la vagono ne estis aliaj pasaĝeroj kaj la gea-

mantoj ĉirkaŭprenis sin fervore.

Ili, kiuj eniras ekstazon pro tuŝo de fingroj, geamantoj su-

fokiĝantaj pro pasio, geamantoj plorantaj pro pasio, neaman-

toj en ĉi tiu soleco, dum nokto, tra kiu la rapidvagonaro ski-

zas estingiĝantan linion, geamantoj, kies kapojn alproksimi-

gas la spirito de la vivanta mondo, geamantoj aŭdantaj vo-

ĉojn, kiuj krias de profundo kaj de altaĵoj, ke la amo sen-

591

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

vualiĝu sian misteron kaj ke la amantino disligu la zonon de

sia vestaĵo, geamantoj, apenaŭa lernanto kaj apenaŭa lernan-

tino de la instruo, kiu iam skuegis viajn ostojn, ĉu ili estus

malobeontaj? Ho, ili ne estis tiom tromemfidaj, ili ne estis

tiom arogantaj kaj ili fordonis sin unu al la alia.

La bruado kaj siblado de la fervojo sorĉumis ilian aŭdon,

kvazaŭ parolus buŝo el malproksimo. Nenio povas doni pli

plenan eksciton ol ĉi tiu nokto de geamantoj, kiu rapide pasis

dum volupto, dum la balancoj, skuado kaj saltetoj de la va-

gono, dum lumis sleloj kaj terurita lumeto de vilaĝo, flugan-

ta preter la fenestro kaj malaperanta.

Jam tagiĝis kaj Jonjo ne povis ankoraŭ malproksimigi siajn

lipojn de la lipoj de Amato kaj siajn mamojn de lia brusto. La

tago surprizis ilin, kiel surprizas edzo adultan edzinon kaj

deloganton.

Tuj poste la vagonaro eniris stacion kaj bruego malligis ili-

ajn fingrojn. Jonjo aranĝis siajn harojn kaj rigardis en spe-

guleton, kiun ŝi havigis al si ankoraŭ antaŭ forvojaĝo. ŝi aran-

ĝis sian vestaĵon, vidante, ke multo ne plu estos riparebla. La

vestaĵo estis disŝirita kaj ĉifita tro multe.

”Ne koleru,” diris Tomaso kaj tiam ŝi respondis erarparo-

le. Dum unu sola nokto ŝi eble forgesis ĉinujn vortojn, neu-

zatajn en parolo inter geamantoj.

La vagonaro haltis kaj preter la fenestroj kuretis konduk-

toroj kaj kelneroj disportantaj manĝaĵojn. Tiu ĉi matenmanĝo

havos certe sufiĉe da mankoj. Jam de malproksime estis vide-

blaj du aŭ tri bonaj motivoj por ĝisatendi la momenton, kiam

kafo kaj teo estos prezentataj en la manĝovagono. Sed Jonjon

ne ĝenis la mankoj. ŝi ridis pri ili, akceptante tasojn el la ma-

noj de malpura infano, kiun oni vestigis nigre. ŝi klinis sin de

592

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

la fenestro rigardante en la ridantajn okulojn de la knabo kaj

la eta kelnereto, kiu hodiaŭ vere bone dormis, ne povis tuj

foriri kaj restis plian momenton staranta sub ŝia fenestro kun

kapo renversita.

Barány enmanigis al li ian moneron, estante videble kole-

rigita, ĉar Jonjo matenmanĝos sen li.

”Mi ja petis vin, ke vi prokrastu,” li diris, kaŝante sian in-

dignon kun malgranda sukceso.

Jonjo estis elektita por amo kaj ŝi estis preta fari ĉion, kion

la amato nur neklare aludas, sed ne venis al ŝi la penso, ke la

nulsignifa okazintaĵo de matena kafo povas veki koleron de

tiu ĉi malfermanto de mondoj, de la edzo, al kiu inklinas ĉiuj

ŝiaj revoj. ŝi daŭrigis la sian kaj Barány, kiu ne kutimis kon-

senti tie, kie nur li havis la rajton de decido, rapide elverŝis la enhavon de la taso tra la fenestro.

Sed antaŭ ol li retiris la brakon, kiu eble propravole ek-

moviĝis, li ekridis. Ankaŭ Jonjo respondis al li per rido kaj tiel la subita kaj obstina okazintaĵo solviĝis en gajeco de la geamantoj.

Dolĉa delikateco revenis kaj la parolo akiris nepriskribe-

blan belecon. ŝajnis, ke ĉiutagaj kaj naivaj vortoj enhavas pli

da konsolo kaj feliĉego ol libroj de poetoj.

Kisoj kaj ardeco varmigis sonojn al ili venantajn, kaj ilia

koloro fariĝis pli kaj pli klara. Jonjo rekonas la profundan blu-

on de la voĉo, kiu al ŝi parolas, kaj ŝi respondas kun larmoj de

amo. Mi amas vin el la tuta koro. Mi amas vin el la tuta koro.

El la romano ”Fuĝo Budapeŝton.” 1931.

(O. Sklenâka)

593

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Olga Scheinpflugová

(1903-)

Juna tre sukcesa aktorino en ”ŝtata teatro” en Praha. Multon ŝi verkas. ŝiaj poemoj esprimas erotikon virinan de samtempo kun malofte *aŭdata sincereco. ŝiaj romanoj priskribas konfliktojn de ama kaj familia vivo en nuntempe socia medio. *

AVERTO

Ne serĉu, knabinet’, belajn florojn,

al am’ similajn pro velko rapida,

ne serĉu la rosmaren-odorojn,

ardantajn tagojn sonĝ’ sekvas hibrida.

ŝirprenu, knabinet’, por vi urtikojn,

sovaĝan rubuson, sovaĝan kardon,

manplatoj viaj priploros la pikojn,

manetoj viaj akiros la hardon.

Ne kaptu, knabinet’, orajn muŝojn,

feliĉajn sonĝojn tro ili similas,

venenas, tial ili kaŭzas fuŝojn,

al krabroj kutimiĝu, mi konsilas.

Ne kantu kantetojn, satigas eĉ vort-sonor’,

ne dancu super lupa tru’ petole,

surdiĝu al versoj logaj de Amor’

kaj kredu al la silentanto sole.

1934

(Stan. Kamarët)

594

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Jiæí Wolker

(1900-1924)

Tre glorigata poeto, kvankam tre june mortinta. Trovinte en komunis-maj ideoj firman bazon kontraŭ la malkvieto de la nuntempo, li verkis kelkajn poemojn de sociala liriko kaj baladojn tre delikatajn kaj tre karakterizajn por sia temo. Ankaŭ proze li verkis kelkajn baladojn *socialajn sur metafizika fono. *

BALADO PRI NENASKITA INFANO

Ili sin alridis renkonte,

ili sin ekamis venonte,

sub kaja lanterno unue —

kie la akvo kuranta forflue

La homojn spegulas, starantajn tiuloke —

sin kisis reciproke.

La geamantoj estas ja riĉuloj;

iliaj trezoroj rezistas al kalkuloj:

la manoj, okuloj, brusto kaj buŝo.

”El urbo ni rapidos,

nin blanka vojo gvidos,

post urbo meze de l’ bedoj grenaj

naskiĝis kamplimoj razenaj …

Tie ni trezorojn revidos,

fidele interkonfidos,

ke ili ne forbrulu

aŭ al ni ne forflugu

595

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

kiel bela

bird’ fabela.”

Elurbis ili dumvespere,

ne devis peti amon vere,

ĉar ankaŭ junaj rajtas ami,

ĉar ankaŭ povraj rajtas ami,

el am’ naskiĝis hom’ surtere,

elurbis ili dumvespere.

Komence ŝi rezistis,

komence ŝi time neis,

tamen ŝi fine sindone obeis.

Mi donis la karnon kaj li prenis,

la karnon el sango kaj vivo,

ĉar al li la kor’ jam apartenis.

la koro el sango kaj vivo.

Geviroj estas la am’,

am’ estas klingo kaj pan’.

Mi vin distranĉis, amatino kara,

Sang’ fluas tra mia mano

el blanka pano.

Reiris la kruroj hezite

distancon de-porde al-lite,

se brulas la nokto, lit’ estas glacia,

ĉi-nokte sur koro ŝia

naskiĝis infanbuŝeto.

Kvar nudaj muroj de l’ ĉambro malglata

596

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ĉi nokte priploris, ke tromalfacilos

detranĉi la panon por buŝo malsata.

Super la urbo la luno ĉiela

trifoje ŝvelis, dufoje estingiĝis,

ĉe tria estingiĝo super la strat’ malhela,

la koron alparolis la buŝ’ infana:

Ho panjo kara,

mi estas la amo

por la naskiĝo prepara.

Aŭdinte tiun diron

vizitis ŝi la viron.

ĉambreto lia estis malgaja, malbonvena,

kiel sur lacaj ŝultroj la kapo zorgoplena.

Post kiam ili ambaŭ tion eksciis,

eksidis ili sur litorando.

Ili sidis palaj nedirante vorton,

… por amo kaj murdo serĉis la forton.

”Hodiaŭ

nia koro, ho karulino,

kaj mil aliaj koroj de homamasoj

estas nur surtablaj gastejaj bierglasoj.

La buŝo amaras, ebrio sufiĉas por ĝi.

Ni sangon glasverŝis kaj devis rumon engorĝi.

Centmiloj da homoj geamis

kaj neniun idon naskis la ampar’

— ankaŭ tiu nia devas ne naskiĝi,

ne estas peka far’,

597

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

estas nur mizero.”

La suno ne radias,

la steloj jam ne brilas,

al kuracisto iras

du geamantoj.

Tiu voj’ nek blanke nek mole sin etendas,

oni tien iras sur ŝtonaj ŝtupoj

kaj antaŭatendas,

longe, longe atendas,

ĝis oni la pordon terure fermitan

per flava kaj straba rigardo malfermetas

kaj diras: Mi petas.

La manoj de l’ kuracisto karbole aromas

kaj vortoj glacias:

”Malsanajn virinojn kuraci mi ne scias,

mi nur riparas rompitajn objektojn.”

ŝian jaketon li demetis,

perfingre tamburis sur ŝia brusto

marŝon funebran.

Ho virino,

ĉu vi aŭdas entute,

la voĉon brulintan sur via mamo?

Jen ĝi lastfoje ankoraŭ ekkriis.

…Jam estas mute.

Dume li staris,

598

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ĉe pordo sur sojl’ de l’ ĉambro li staris.

Sed liaj okuloj lin perfidis kaj ne staris kun li,

sed spasmee sekvis la doloron febran

ŝian doloron — la ĉaron funebran,

aŭtuna vento blovis, la radoj knaris.

ĉu faris tion mi?

Mi tion faris.

”Braktenu min karulo,

kiam ni descendos la ŝtupojn.

Mi ne estas plu kuraĝa, sed plorvola,

ĉar el ĉiu riĉo

restis en mia poŝ’ nur dozo eŭmenola,

ĉar mi estas nur vundo,

kiun malriĉa ido brakumas nun do.

Mi ne estas virino,

mi estas tombo.

Okuloj miaj estas du kandeletoj,

brulantaj aŭtune sur tomboj kiel oferpetoj

kaj neniu preĝas super mi.

Ankaŭ virino volas la mondon pli feliĉan,

kaj la virin’ priploras la forton ne sufiĉan.”

Vespere

multaj geamantoj gajecon ne trovis,

ĉar ne plu vivos, kio vivi povis,

kaj multaj eĉ ja ne lamentas,

ĉar ili nenion sentas.

599

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

La suno brilis surtere,

la arboj ne verdis jam,

homoj surtere geamas,

sed ne naskiĝos la am’.

ĉu ĝi ne naskiĝos?

1922

(T. Pumpr)

PRI KAMENTUBISTO

Kamentubisto portas ne nur ŝtupetaron kaj nigran vi-

zaĝon. Kamentubisto portas ankaŭ feliĉon. Tion scias

ĉiuj homoj kaj precipe ĉiuj, kiuj havas butonojn sur surtuto.

Kiam li preteriras, rapide ili mankaptas butonon kaj pensas

pri tio, al kio ili sopiras. Kaj efektive ilia deziro plenumiĝas, ĉar la homoj faras tiel jam de longe kaj faros tiel, kiom longe

irados kamentubistoj sur stratoj. Se tio ne estus vero, certe ili tion ne farus.

Do vidu: ĉiuj homoj povas esti siamaniere feliĉaj. Ili bezo-

nas por tio nur butonon kaj kamentubiston.

Tion bone sciis Hanĉjo, malgranda orfo. ĉar li estis kom-

patindulo, vivanta de tago al lago sur pavimo dedelonge, kaj

havis multe da belaj deziroj. Li povis deziregi bulkon, bileton

por karuselo, mortintan panjon aŭ pometon, kiajn vendis

mastrinoj en pankorboj sur la urboplaco de Sankta Jakobo.

ĉar li nenion havis, la mezuro de lia feliĉo estis granda.

600

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Sed jen unu grava malhelpaĵo: la malgranda Hanĉjo ne ha-

vis ĉe sia disŝirita jako kaj ĉe ĉarpiigita pantalono eĉ unu bu-

tonon. Jakon kaj pantalonon li ricevis de bonaj homoj, sed vi

ja scias, ke ankaŭ la bonaj homoj ne donas sian multvalo-

raĵon. Tial, kiam li ĝin ricevis de ili donace, ĝi estis jam mul-

te eluzita kaj ĉiuj butonoj estis for. La bonfarantoj, kiuj donis al li la vestaĵon, ne pensis, ke tia malgranda knabo bezonas

butonojn. Sufiĉe, ke ili kovris lian nudecon. Ankaŭ Hanĉjo

komence ne pensis, ke al lia vestaĵo io mankas. Nur kiam li

eksciis la sekreron pri kamentubisto, butono kaj feliĉo, mal-

ĝoje li pensis:

Mi ne povas esti feliĉa, ĉar mi tute ne havas butonon. Tio

tro afliktis lin, ĉar li deziris esti feliĉa. Kaj kiu tion ja ne dezirus! De tiam li pensis pri nenio alia, ol kiamaniere havigi al si ian butonon. Por la ceteraj infanoj nenio malfacila, sed por

Hanĉjo klopodo ne malgranda. Por havigi butonon estas ĉiam

necesa ia paĉjo, kiu ĝin aĉetas, kaj ia panjo, kiu ĝin alkudras.

Kaj tiuj du premisoj al Hanĉjo absolute mankis.

Hanĉjo volis perlabori monon por aĉeti butonon. Li portis

akvon al unu sinjorino en la kvinan etaĝon, al alia li alporta-

dis karbon en malgranda veturileto kun vila hundo, li iradis

piede al vilaĝo por lakto, unuvorte li laboris, kiel povas kna-

bo en lia aĝo.

Sed monon por aĉeti butonon li tamen ne perlaboris. La

homoj pensis: kial doni al tiel malgranda knabo monon, li ĝin

ne komprenas kaj plej verŝajne elspezus por frandaĵoj. Ili do-

nos al li prefere ion por manĝi — tio pli taŭgos por li.

Kaj ili donis al li. Jen panon, jen fromaĝon, jen teleron da

supo aŭ ian restaĵon de tagmanĝo. Kaj Hanĉjo, kiam li estis

601

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

satmanĝinta, falis en tian feliĉegecon, ke li forgesis ankaŭ la

butonon kaj kredis, ke sian feliĉon li atingos ankaŭ sen ĝi.

Sed kiam vespere li plene digestis la manĝaĵon kaj en la

poŝo li havis nenion krom malsato, tiam forpasis lia tuta

memkonfido, tuta forto. La sopirata butono komencis danci

antaŭ liaj okuloj kun ĉiuj miraklaj ecoj. Precipe kiam li pre-

teriris la butikon de butonfaristo, kie en elmontra ŝranko estis

multaj amasoj da diversaj butonoj. Jen estis unuj por soldat-

uniformoj, aliaj por civilvestaĵoj. Unuj tute orumitaj kun be-

laj engravuritaj literoj, aliaj por maristoj kun bluetanta brilo

de maro. Sur iuj estis kvar videblaj truoj, sur aliaj la truoj estis kaŝitaj sub brilanta metala supraĵo. Super ĉiuj brilis vico de grandaj perlamotaj butonoj, kiuj altiris la okulojn de Hanĉjo

kiel magneto.

ĉi tiuj certe alportas la plej grandan feliĉon, pensis Hanĉjo,

sed versimile neniam mi atingos ilin. Tiuj certe estas ege mul-

tekostaj.

Tamen li rigardis ilin pli kaj pli avide, ĝis kiam sinjorino en

la butiko rimarkis lin kaj, nekomprenante la fajron en liaj

okuloj, lin forpelis.

”Foriru, malpura bubo! Nenion bonan montras viaj oku-

loj.”

ŝi pensis, ke li volas ion de ŝi ŝteli kaj Hanĉjo hontigite for-

iris.

Kaj nokte, kiam li dormis en ejo super la kelo sur ĉifonaĉoj

kun dek ankoraŭ pli malfeliĉaj homoj, la perlamota butono

kaj la nefavora vizaĝo de la vendistino flugpendis en liaj son-

ĝoj.

Kiam li tiom longe kaj longe sopiris vane, okazis al li foje,

ke li ekvidis sur la strato knabineton, kiu sur la mantelo ha-

602

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

vis ĝuste tian belan perlamotan butonon, kian li vidis en la

butiko. Sed ne nur tion atentis Hanĉjo, li rimarkis ankaŭ, ke

la bela butono nur pendas sur fadeno, kaj ke ĝi baldaŭ deŝi-

riĝos. Lia koro ektremis ekpensante, ke la knabineto ĝin po-

vus perdi kaj li trovi.

Jen estus la fino de liaj suferoj. Jam morgaŭ li povus ja havi

kion li nur dezirus.

Tial nerimarkite li turniĝis sekvante ŝin. Kion li tiom dezi-

ris, tio ankaŭ okazis. ¯uste kiam la knabineto eniris la pordon

de malalta domo, la butono deŝiriĝis kaj restis kuŝanta sur la

pavimo, kaj ŝi ne rimarkis tion. ŝi estis ja tre neatentema kna-

bino, se ni konsideras, ke tio estis la sola butono, kiun ŝi ha-

vis, kaj ke pro ĝia perdo ŝi estis senigita de ĉiu feliĉo, kiu al ĝi estis alligita.

Hanĉjo ĝojkriis. Singardeme li levis la butonon kaj tenis ĝin

en la mano. ¯i ekradiis en la sunbrilo kiel gemo. Rapide li

kaŝis ĝin en poŝon kaj ĉirkaŭrigardis.

La knabineto eniris nenion rimarkinte.

Hanĉjo malaperis ĉe la plej proksima stratangulo. Atente-

me li transportis ĝin hejmen. Li demetis la jakon kaj elprun-

tis kudrilon. Fadenon li eltiris el la ĉifonoj, sur kiuj li dormadis kaj tuj li komencis la alkudradon por esti preta antaŭ kre-

puskiĝo.

Sed tiam li ion ekmemoris. Li memoris la knabineton, kiu

ie ploras, ĉar ŝi perdis belan butonon. Eble ŝi eĉ ne scias, kiom da ĝojo ŝi estus povinta per ĝi gajni. Se ŝi scius, kion povas

influi butono kaj kamentubisto, certe ŝi estus pli atentema.

Iam ŝi certe ekscios tion, sed la butonon ŝi ne plu posedos.

Eble, ke ŝi neniam atingos alian, ĉar estas malfacile akiri bu-

603

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

tonon. ŝi perdis ĝin kaj li ĝin ŝtelis. ŝtelis? Ne, nur trovis. ĉu li redonu ĝin?

Ne, tion Hanĉjo ne povis, ĉar multajn longajn tagojn li so-

piris ĝin havi.

”Kiam ĝi alportos al mi feliĉon, mi ĝin redonos al ŝi kaj eble

mi ion ankoraŭ aldonos”, li pensis.

”Sed ĉu mi retrovos ŝin poste?”

Liaj manoj tremis, sed li daŭre alkudradis.

La sekvantan tagon li eliris kun la butono kiel kun stelo.

Sed ŝajnis al li, ke la homoj tro observus lin, se ili tiel rekte ekvidus ĝin sur lia ĉifonita jako. Tial li kaŝetis ĝin per mano.

Li timis ankaŭ renkonti la hieraŭan knabineton.

Li vagadis, iradis kaj serĉis kamentubiston. Li pripensis

ankaŭ, kion li deziru. Li decidiĝis por ora kastelo sur vitra

monto kaj por oranĝo.

ĉirkaŭ tagmezo li ekrimarkis kamentubiston. Li estis nigra

kiel negro, nur la okuloj estis bluaj kiel violoj. Rapide li tur-

nis la paŝon al la trotuaro, sur kiu iris la kamentubisto kaj pli firme li ekpremis la butonon.

Lia koro en la brusto bategis kiel sonorilo.

La kamentubisto alproksimiĝis. Li marŝis trankvile kaj ri-

detis.

Hanĉjo estis pala kaj per glaciaj manoj li premtenis la bu-

tonon pli kaj pli.

”Kiam li alproksimiĝos je kvin paŝoj, mi flustros mian pe-

ton”, li pensis.

La kamentubisto estis apud li. Sub nigra barbo silenta,

blanka rideto.

”Nun” diris Hanĉjo, duonvoĉe ĝemeksopirante: ”Ka - ste-

lon kaj o - ran - ”

604

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Krak!

La butono alkudrita per uzita fadeno kaj tro tirata de la

mano de Hanĉjo deŝiriĝis kaj restis inter liaj fingroj eĉ kun

fadena pedunklo kiel velkinta floro. La esperoj de Hanĉjo su-

bite disfandiĝis. Larmoj aperis en liaj okuloj kaj ploro en lia

gorĝo.

Li estis neesprimeble malfeliĉa, ĉar li opiniis tion puno pro

la ŝtelo de la nepropra butono por sia feliĉo. Li tiom ĝemplo-

ris, ke la kamentubisto rerigardis kaj alpaŝis al li.

”Kio okazis al vi, knabeto?” li demandis. Lia voĉo estis tiel

pura kiel la kamentubisto estis fulgonigra. Sed Hanĉjo ĝem-

ploregis tenante la butonon en la malpurigita mano.

”ĉu iu traktis vin maljuste, aŭ vi perdis ion?” La mano de

la kamentubisto karestuŝis la kapon de Hanĉjo, kiel varma

ondo. ”Mi prenis trovitan butonon,” li subite ekparolis. ”Mi

deziris kastelon kaj oranĝon. Tial mi hieraŭ prenis la buto-

non.”

Kaj li rekomencis plori.

”Kaj kies vi estas?”

Hanĉjo ne sciis, kies li estas. Li apartenis al neniu, sed oni

fartas tiel bone, se oni povas al iu aparteni.

La kamentubisto prenis la manon de la ploranta Hanĉjo

kaj lin ekgvidis. Lia mano estis nigra kaj fulgoplena, sed Han-

ĉjo sub ĝia influo ŝanĝiĝis je humila ŝafido.

La kamentubisto kondukis Hanĉjon en malgrandan do-

mon, ĝuste en tiun, kie malaperis la hieraŭa knabineto.

”Panjo kaj Lida, mi venigis al vi knabon, kiu ploras, ĉar li

deziris kastelon kaj oranĝon!”

”Mi ne ploras pro tio”, diris Hanĉjo, ”sed ĉar mi proprigis

al mi butonon.”

605

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

”Nek kastelon nek oranĝon ni povas al vi doni,” diris la

edzino de la kamentubisto, ”sed mi donos al vi tagmanĝon.”

Kaj ili donis. Ili lokis lin ĉe tablo kaj ili igis lin manĝi ple-

nan teleron da supo. Unuflanke sidis la sinjoro kamentubis-

to — jam lavita kaj pura — sur alia flanko la mastrino kaj kon-

traŭ li Lida, kiu hieraŭ perdis la butonon.

Ili donis al li bonajn kaj afablajn demandojn. Kaj Hanĉjo

respondis. Dum sia tuta vivo li ne parolis tiel multe kiel ĉi-

okaze. ĉion li rakontis, kiel soleca li estas, kiel li deziris esti feliĉa, kiel li serĉis butonon kaj kiel ĉio finiĝis.

La sinjoro kamentubisto kaj lia edzino ridetis. Lida rigar-

dis lin per seriozaj kaj admirantaj okuloj kaj la supo vaporfu-

mis kaj odoris kiel incenso en preĝejo.

”Vi plaĉas al mi, knabo,” diris fine la kamentubisto, ”kaj se

vi volas, vi povas resti ĉe ni kaj mi elinstruos vin kamentubis-

to. Cetere ankaŭ al Lida estas malgaje esti sola.”

La mastrino kapjesis kaj la okuloj de Lida ekbrilis. Hanĉjo

ĝoje kapkonsentis kaj per granda peco da viando li kovras la

grandan ĝojon, por ke ĝi ne forkuru. ĉar ĉi tie la manĝaĵo

eniris ne en la stomakon, sed rekte en la koron.

Hanĉjo lernis esti kamentubisto.

Esti kamentubisto signifas feliĉigi homojn. Sed kamentu-

bisto ne povas partopreni feliĉon pere de butono. ĉar li feli-

ĉon kunportas, li ĝin ne povas ĝui.

Sed Hanĉjo ne rimarkis, ke li estas esceptita el tiu favoro

kaj li estis feliĉa eĉ sciante, ke li mem kiel kamentubisto ne

povas manpreni butonon antaŭ alia kamentubisto kaj deziri

la plenumon de tio, kion li sopiras.

Li grimpis sur altaj tegmentoj proksime al la ĉielo kaj tra

kamentuboj li malsupreniris en fulgoplenajn fajrujojn. La ho-

606

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

moj ŝatis lin, ĉar li sciis purigi la kamentubojn kiel kaĝetojn,

tiel ke la manĝaĵoj sub ili preparataj similis al puraj kanarioj.

Li preparis por suno kaj aero la vojon al la homa fajro. Tio

estas bona laboro.

La tempo forfluis kiel akvo kaj Hanĉjo maturiĝis rapide. La

sinjoro kamentubisto estis pri li kontenta, la edzino ŝatis lin

kaj Lida? — Ho, tiu jam delonge pardonis al li eĉ tion, ke li

iam alproprigis ŝin mem.

Tiam Lida jam maturiĝis kiel betulo kaj Hanĉjo estis kiel

fago.

Se vi iam renkontos lin, bone vi lin rekonos. Li aspektas

same kiel ĉiu alia kamentubisto, sed li havas poŝojn plenajn

de butonoj kaj li donas ilin al ĉiu, al kies jako ili mankas, ĉar li ne volas porti la feliĉon nur al unuj kaj al aliaj ne.

Esti kamentubisto signifas feliĉigi homojn, kiuj havas bu-

tonojn. Kiam ĉiuj homoj havos butonojn, tiam ĉiuj estos feli-

ĉaj.

(J. Koòenë)

607

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Emill B. Lukáâ

(1900 —)

Forme verŝajne la plej bona el la junaj slovakaj poetoj. La sencon de la poezio li vidas en la daŭra lukto de la propra personeco kun ĉiaj problemoj de la ekstera kaj interna mondoj. Ju pli ampleksa la sperto, des pli evidentiĝas la bezono havi humilan koron. La poezio de Lukáâ ofte estas religia, la ritmo peza, la verso plena. Ne estas videbla la fino de la daŭra serĉado, vagado, memanalizado, celado al la propra sorteco. Sed la idealo celata de li neniam estas asketisma. Lia religie-co ofte signifas la konvinkon, ke la donacoj de la vivo estas la donacoj *de Dio. *

RABA SENTO

Briletis brako kiel alabastro ĉarma,

je vi sopiris lupe lipo mia varma.

Kronon de l’ haroj vidis mi silkece pompi,

en ĝi mi volis ampasion rompi.

Ondumis brusto … Forta estis tento,

en mi estiĝis stranga raba sento!

Eterna sento, kiu logas viron,

fortan, malfortan, ĉiun kavaliron,

sento sopira, kiun sentas kreitaro,

gazelo bela, same ĉiu homa paro,

senĉesa senĉesa sento: ami, falĉi amon sorĉan,

benitan, pekan, sanktan, amardolĉan,

608

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

elsuĉi ĉion luksan, kion povas doni,

okuloj, sino, manoj — ĉion koni;

per brako ĉirkaŭplekti junan inan kolon,

reziston rompi kaj plenumi ŝian volon.

1925

*(Pavel Rosa). *

NOSTALGIO

Akceptu min, ho mia dom’ antikva,

el kie freŝa iris mi en mondon,

sanktigan verŝu nune sur min ondon,

fantomojn pelu for la ost’ relikva,

akceptu min, ho mia dom’ antikva.

Vi hejma lamp’ malnova kaj orfula,

lumigu gaje de l’ anim nokturnon,

ho, ardon verŝu en malhelan urnon,

por ke malmolo kora iĝu nula

lumu do, lamp’ malnova kaj orfula.

Ho, super lit’, Vi, post vipado plaga,

min rigardanta per okulo trista,

min gvidis dum singulto senrezista

al Vi, ho Kristo, mia voj’ zigzaga,

ho, super lit’, Vi, post vipado plaga.

1927

(Stan. Kamarët)

609

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Peter Jilemnickë

(1901-)

Slovaka prozisto, kiu sukcesis en siaj romanoj tre fidinde priskribi la ekonomian mizeron de malgrandaj terkulturistoj en montara regiono *de nordokcidenta Slovakujo kaj ilian kapablon akrevide pensi. *

EN FEROFABRIKEJO

Kiam Pavel Huôâava foriris antaŭ nelonge al Vítkovice ser

ĉi laboron, li ne havis eĉ minimuman imagon pri tiu

grandega uzino, kiu fakte estas tuta urbo. Neniam li estis ĉi

tie kaj la arbaraj segejoj en la valoj de lia regiono, aŭ eĉ la

segejo en la distrikta urbeto, kie li jam kelkfoje laboris, estus nur sablero en ĉi tiu maro da fero, koakso, flamo, ardo kaj

ŝvito. Miloj da homoj en ĝi moviĝis, miloj eliradis kaj ree en-

iradis en ĉi tiujn ŝtalajn profundaĵojn, malaperis en ili kvazaŭ

subakviĝistoj, por ke post ok horoj el ĉi tiu infero elnaĝu om-

broj kovritaj de polvo, lavitaj de ŝvito kaj bruligitaj de fajro.

En la unua tago de laboro, kiun li feliĉe ricevis tuj kiam li

sia anoncis, li estis tute surdigita de ĉi tiuj ega bruo, fajfado kaj tondrosimilaj frapoj. — La neprecizaj, reciproke sin trape-netrantaj kaj tamen tiel fortaj ondoj de sonoj atakis liajn ore-

lojn, kvazaŭ li starus sur roka promontoro, en kiun sovaĝe kaj

senfine batas mara alfluo. Pri la alfluo oni vidas de kie ĝi ve-

nas, sed ĉi tie — frapo post frapo de malproksime kaj de

proksime, oni eĉ ne scias de kie, ŝiras la orelojn, tamburas sur

610

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

la tempioj, kiuj eĉ sen tio estas ŝvelintaj ĝiskreve pro la senĉe-sa zumo de ĉiuj eblaj sonoj venantaj el la profundaĵoj de l’

fera infero.

Pavel perdis dum kelkaj tagoj la kapablon distingi unuo-

pajn sonojn, li indiferentiĝis kaj perceptis nenion krom la

unutona, de tempo al tempo babilema parolo de fero kaj ŝta-

lo.

Kaj la okuloj, kiuj estis alkutimiĝintaj flugi tra valoj, de l’

deklivo al deklivo, en la unuaj tagoj timigite frapadis sur la

nigraj muroj de konstruaĵoj, en kiuj Pavel estis ensorĉita kun

miloj da aliaj laboristoj, por ke ili revenu kaj rigardu nur la

manojn kaj la laboron. El la tuta sovaĝejo de materialoj, so-

noj kaj odoroj Pavel longan tempon ne kapablis elserĉi firman

punkton, de kiu li estus povinta almenaŭ por momento rigar-

di ĉion kaj almenaŭ iomete interkonatiĝi kun sia ĉirkaŭaĵo.

Unu aferon li sentis per la okuloj kaj ankaŭ per la oreloj en sia laborloko: li venis en teruregan gigantan maŝinon, en kiu

mankas sento kaj vivo, en kiu estas nur terura senĉesa mova-

do, rapido, turnado de radoj kaj radetoj, vagonoj kaj vagone-

toj, materio, materio, materio …

Minaĵo, koakso, kalkŝtono, unu vagono post la alia — cen-

toj da vagonoj tage.

Dum la unuaj 14 tagoj, en kiuj li klopodis plenumi sian

laboron bone kaj ĝustatempe, kreskis en li imago de l’ uzino;

ne de tio, kion li vidis, sed de tio, kion li aŭdis. Kaj kvankam

tio ne rajtigis lin fari konkludojn, li kontentiĝis provizore per la konstato: ”ĝi estas grandega uzino”. Li vidis de malproksime, kiam li iradis kaj revenadis de laboro, grandegajn nigrajn

kamentubojn, el kiuj senĉese eliradis fumo kiel funebra fla-

go, li vidis fortikajn turojn de altaj fandfornegoj, tutan seri-

611

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

on da aervarmigiloj, tubojn por faŭkogasoj, kiuj etendiĝadis

malproksimen tra la vastaj kortoj de l’ uzinapartamentoj, li

vidis senfinajn procesiojn de malgrandaj vagonetoj sur la

pendfervojo, en kiuj oni forveturigis varmegan kaj akran

skorion; li vidis vespere, ke tie fakte ne ekzistas vesperoj, ke

la steloj ne lumas, ke ilin englutis grandega ruĝa buŝego de

senfina fajrego, kiu sangruĝigis la vastan horizonton kaj la

firmamenton super la kapo.

Kaj tamen — kvankam Pavel ĉion ĉi vidis, kvankam ĉio ĉi

per ega atako penetris en lian primitivan menson kaj desegnis

pli klarajn konturojn de tio, kio en lia imago fariĝis ”grandega

uzino”, li ne trovis ŝlosilon de kono, same kiel ĝin ne trovis

aliaj laboristoj, laborantaj eĉ kelkajn jarojn en unu aparta-

mento, en unu ejo, sen tio ke ili konus unu la alian. Li vidis

kamentubojn — sed ne sciis al kia parto de la uzino ili apart-

enas; li vidis fandfornegojn — kaj eĉ konjekton li ne havis pri

ilia laboro, kvankam la tutan tagon li laboris ĉe la transpor-

tado de krudmaterialo, plenigante ilian nesatigeblan ardan-

tan buŝegon: li vidis ĉe ĉiu fornego tutan vicon da altaj, ron-

daj varmigiloj — li konis nek ilian nomon, nek ilian taskon; li

vidis grandegajn tubegojn kurantajn tra la tuta uzino — en

lian menson ne venis eĉ

unu sola penso, imago aŭ sperto, kiu estus kapabla trankvi-

ligi lian mutan miregon.

Pavel estis englutita de grandega uzina koloso tiel, kiel

malaperas guteto en granda kvanto da akvo: sen postsig-

no. —

El la romano ”Kampo neplugita”. 1932.

(Pavel Rosa)

612

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Martin Rázus

(1888-)

Tre fekunda slovaka verkisto proze kaj verse. La poemoj estas kelkfoje retoraj, ofte patriotaj alvokoj kaj protestoj. La romanoj estas el la historio kaj el samtempo. Tiuj ĉi redonas tre fidinde lian vidmanieron pri la samtempaj okazintaĵoj kaj problemoj en Slovakujo. Grandan sukceson havis lia aŭtobiografia romano Maroŝko, kies unu ĉapitro estas redonita supre. Protestanta pastro. Deputito en la parlamento *en Praha, la sola reprezentanto de ”Nacia Partio Slovaka” kun programo de ampleksa aŭtonomio por Slovakujo. *

MAROŝKO KOMENCAS

STUDI TEOLOGION

Maroŝ ne tre emas studi la teologion. Ekzamenante sian

internon, li trovas, ke lia karaktero ne estas por tio. —

Ofte tiu-aliu konsilas lin prefere studi la juron.

”ĉu vere, vi volus fariĝi pastro? Sed pripensu nur oni eĉ ne

bezonos ilin post dek-dudek jaroj.”

Alia ripetas nur:

”Iru en Budapeŝton. En Preŝporok, tio ja ne estas univer-

sitataj studoj.”

Tiam li klarigas al panjo, ke li preferus esti advokato.

”Ho, filo mia,” — ŝi deklaras decide, — ”ne pro tio mi zor-

gis pri vi, ke vi nun fariĝu homo malbenata ĉe la popolo.”

Li primeditas ankoraŭ la interparolon kun Jano pri plej

bona okazo servi al sia slovaka popolo, li pripensas ankaŭ

613

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

siajn verkistajn ambiciojn kaj ĉion ceteran … kaj fine li tamen

decidas studi teologion.

Sur la bordoj de la bluonda potenca Danubo bonvenigas

lin pli ridema suno, maturiĝantaj vinberoj kaj kelke da kama-

radoj el Kremenec, el kie li, fininte la gimnazion, venis en la

fino de la libertempo en Preŝporokon.

”Na zdar, Maroŝ” vokas al li tuj la kamaradoj starantaj an-

taŭ la akademio en Konventstrato.

”Na zdar” brilas liaj okuloj, ĉar li povas saluti tiel publike

slovake kaj skui manon al siaj konatuloj: al la granda nigre-

ta ŝtevo, kiu finos ĉi-jare, kaj al Jano, estanta jam en la dua

jaro.

Maroŝ komence eĉ ne konsciis, kian signifon havas la saluto

ĉi tie, antaŭ la akademio, en la studenta grupo. Sed li rimar-

kas tuj, ke dum kelkaj proksimiĝante ridetas al li amike, ali-

aj malafable rigardas lin, apartiĝante de la ceteraj.

Sed, jes, baldaŭ li informiĝos pri ĉio.

”ĉu vi havas jam loĝejon?” demandis lin Jano. ”Ne anko-

raŭ.”

”Venu do kun mi en mian ĉambreton en Bélstrato. Ni

povus loĝi kune.”

”Bone.” ”Kaj la balekan ekzamenon vi ne partoprenos?”

grimace ekridetas la grandkreska ŝtevo. ”Kio estas tio?”

”Nu, sciu,” faldas Petráô sian pastre razitan vizaĝon, ”tio

estas siaspeca enkonduko en la akademiajn studojn. ¯i oka-

zos hodiaŭ en la gastejo en la montetaro. Venos tien ankaŭ la

profesoroj.”

”Kaj kiu estos la prezidanto?” demandas tuj la ĉeestantaj

studentoj, unuj slovake, aliaj hungare. ”Kiu? Vi devus fariĝi,

Petráô.”

614

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

”Ho, ve” li defendas sin — ”mi ne estas la plej aĝa studento;

elektu Jenö Gács, kiu studas la akademion jam la sepan jaron.

Jenö, — kaj li aliras la pli maljunan studenton kun plena vi-

zaĝo kaj rimarkebla ventro, en foruzita nigra surtuto kun fer-

mita veŝto kaj malnova ĉapelo — vi havas bonan buŝon, ak-

ceptu tion.”

”Se nepre devas esti tiel.” ne rifuzas Jenö.

*

Vespere rapidas studentoj sur la krutaaj vojoj de la vilaa kvar-

talo rekte el la konvikto en la montetaron. Ili parolas en tri

lingvoj, ĉiu laŭ sia plaĉo kaj scio. Sur monteto super negranda

valo troviĝas ampleksa gastejo kun verando. ĵus oni kunme-

tas tie la tablojn kun blankaj tukoj, metante sur ilin florojn. ĉi tien venas la studentoj kaj stare debatas en grupetoj. Eniras

ankaŭ Maroŝ kun samvilaĝanoj kaj du konatoj. Unu el ili es-

tas Mirko Koŝan el la distrikto Turiec, junulo kun tute kafko-

lora nuanco de haŭto kaj okuloj karbe nigraj — alia kun strangforma granda kapo kaj haroj ”erinace” kombitaj. Li nomas sin Jurko Kriepnik kaj estas bonega ŝerculo el ie sub Ja-

vorina.

Ambaŭ nomitaj balekoj kaj Maroô Plejbás atendas nun, kio

okazos. Ili ne eliris kun la ceteraj balekoj, kiujn gvidis pre-

zidanto Jenö Gács persone.

La vasta halo iom post iom pleniĝas. Pli maljunaj studen-

toj, plejparte nigre vestitaj, rigardas la alvenintajn jam bale-

kojn. Maroŝ elsentas ian superecon en ilia rigardo.

”Nu, por ke vi komprenu, kara poeto,” diras bonkore la

grandulo ŝtevo tirante lin en angulon, ”jen vi vidas tiun nian

615

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

sanktan teologion. Mi rakontos ion sciindan pri ĝi. Vere, ĉio

devus esti tia, kia vi nun vidas. Sed ne ĉio estas oro, kio bri-

las. Rigardu,” — li atentigas je la enirejo — ”jen venas niaj

Gamaliedidoj aŭ majstroj. Tiun kun barbo vi jam konas el

Kremenec, li prezidis tie vian maturekzamenon. Estas deka-

no Matyáô, saĝa profesoro kaj bonulo. Apud li, tiu movema

kiel hidrargo, kun viglaj okuloj, estas doktoro Krupan. Li bo-

nege prelegas la hebrean, la filozofion kaj ĝenerale ĉion, kio

postrestas. Ankaŭ ne malbona homo, sed estas konsilinde

ĝustatempe kolokvii ĉe li. La tria” — li okulsignas al profeso-

roj — ”tiu estas Gyula Kövess. Verdire, belulo li ne estas. Per-

diĝinta poeto, buŝon li havas rimarkindan kaj ne ŝatas sin

razi. Li estas kvestoro, estro de la konvikto kaj librovendan-

to. Gardu vin antaŭ li. Li altrudos al vi la tutan bibliotekon kaj kiam vi pastriĝos, vi devos pagi ĝin kun procentoj … YVi havos ankoraŭ feliĉon konatiĝi kun ekzegezisto Hajŭssi kum

suprentorditaj lipharoj kaj en hungaraj botoj. Poste nia ”mal-

junulo” …”

”Vivu! Vivu!” eksonas ĝojvoĉoj en la tuta halo.

”Jen, li ĝuste venas” grimacas ŝtevo. ”Tio estas la maljuna

Mrk. Li ŝanĝis sian nomon, ke ĝi sonu pli lojale, je Mörk, nu

vi komprenas … ĉe li notu bone nur ĉiujn spritaĵojn, kiujn li

diros prelegante la eklezian historion kaj vi faros ekzamenon

sukcesege …”

”Gaudeamus igitur, iuvenes dum sumus …” sonas fortege

tra la halo. La teologoj havas belajn voĉojn. Laŭ vero Maroŝ

atendis ian: ”Kun Dio ni volas komenci …” aŭ ion similan. Sed

oni devas kontentiĝi. Junaĝo estas ja junaĝo.

”Kaj kies estas tiu bela voĉo?” admiras Maroŝ la puran,

potencan tenoron, kiu sonas kiel tintado sur vitraj glasoj.

616

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

”Tio estas nia Âepâanskë. Jen tiu knabo,” li montras fortan

studenton en la ĉefa grupo, ”estas Ârep, li havas la plej belan

bason. Li estas gvidloke en la kantado — kaj ankaŭ en la trin-

kado” — klarigas volonte ŝtefo al novulo, kies literaturan ta-

lenton li alte taksas.

*

Dume oni dividas la rolojn por la solena promocio. La pro-

fesoroj flankeniĝas kiel rigardantoj. La kvarjaranoj sidiĝas kiel ekzamena komisiono sur prezidajn lokojn. Post sufiĉe longa

atendado malfermiĝas la pordo kaj — sekvata de la plej fa-

cilkredemaj balekoj, kies nigraj vestoj estas ege kovritaj per

polvo, — eniras fiere la ekzamenestro Jeno Gács.

—Vivu! Vivu! — laŭte salutas la alvenantojn ankaŭ la pro-

fesoroj. Eĉ la maljuna pedellus academiae, kiu havas jam tri-

dekkvin semestrojn kaj tarnen ne finis ankoraŭ, entuziasmas:

Viiivuu!

La bonvenigo estas sincere kora. Al ĉiuj estas klare, kion

devis sperti la balekoj gvidataj de Gács, ĝis ili en tia stato atingis la celon. Tamen pli saĝe agis Maroŝ kun siaj kamaradoj,

kiuj ne sekvis la plimulton.

”Ni aŭdu! Ni aŭdu!” — eksonas malpacience en la halo.

Plejparte la ĉeestantoj sidas ĉe blankaj tabloj. Ruĝa vino jam

ŝprucas en la glasojn kaj ridemo disvastiĝas sur la vizaĝoj.

”Estimataj sinjoroj profesoroj, karaj kolegoj; ŝatataj bale-

koj,” la prezidanto de la baleka ekzameno Jenö Gács, en dig-

neco responda al lia rolo leviĝas de la seĝo sur plialtigita pre-

zidantara loko kaj komencas:

”La konfido de vi ĉiuj kaj mia sesjara funda studado en la

617

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

akademio rajtigas min alparoli vin ĉe la hodiaŭa brila okazo.

Vi, novuloj, verduloj, — li mansignas al la balekoj — stariĝu

antaŭ mi en vico. Vi postulas hejman rajton en la sino de nia

kara alma mater akademio.

—Kiom da ili estas? — Dek kvin. Ne, dek ok — zumas in-

ter la studantaro rigardanta la balekojn, scivola, kio okazos

nun.

—”Kiu estas tiu kafofarbulo?” — ”Mi ne scias”. — Kaj tiu

alta, ruĝeta, kun akra rigardo?” — ”Li estas panslavo, li salu-

tas ”Nazdar” — la okuloj kaj la la buŝoj aktiviĝas.

”Do, la hejman rajton vi ricevos, — daŭrigas Jenö kun ora-

toraj gesto kaj patoso. — Sed vi devas montri, kion vi scias,

kaj precipe laŭ la vortoj de la libro Sentencoj, ĉap. XVII, 22

”ĝoja koro estas saniga; kaj malĝoja spirito sekigas la ostojn”.

Por ke vi montriĝu indaj al la misio de Moseo, notita en lia II.

libro, ĉap. XXXV, 10 — ”kaj ĉiu el vi, kiu estas kompetentu-

lo” — bone komprenu, ne ia murmurulo, — ”venu kaj faru

ĉion, kion ordonis la Eternulo.” — Tial antaŭpaŝu en ĉi tiu

solena momento! Montru al ni ne viajn maturecatestojn, sed

viajn honestajn vizaĝojn. Por ke ni sciu, kiun ni bonvenigas

hodiaŭ en niajn vicojn.”

”Bravo, prezidanto. Bravo, bravisimo.” — tondras la aplaŭ-

do de ĉiuj flankoj, penetrante tra la malfermitaj fenestroj su-

per silentaj ĝardenoj al la stelplena ĉielo. — ”Li vivu!”

”Do venu jam antaŭ nian vizaĝon” — montras Jenö seve-

ran mienon, dum ĉiuj, ne esceptante dekanon Mátyáô, eks-

plodas en rido.

”La baleko numero I. La nomo?”

”Mirko Koŝan,” elpaŝas trankvile studento kun kreola

haŭtkoloro. ”Jen mi estas”. ”El kie?” ”El Turiec.”

618

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

”Ho,” suprentiras Jenö la nazon simile kiel profesoro Mörk

faradas, kaj profunda ironio ekfulmas en liaj okuloj. ”El tie

devenas ankaŭ la plej grandaj hungaroj: Kossuth kaj Petöfi?”

”Jes, el tie.”

”Kaj kial vi estas tiel kafkolora?”

”ĉar miaj antaŭuloj devenis el Turkujo. Kiam apud Vieno

Jan Sobiesky venkis la turkojn, ili forgesis min en poto kun

nigra kafo.”

”Bravo! Bravo!” — sonas la aplaŭdo.

”ĉu vi aŭdas?” la prezidanto levas la fingron kaj pligrandi-

gas la okulojn. ”Vi bone respondis. De tiu ĉi momento vi es-

tas civis academicus. Plue — baleko nro 2. — Nomo?

”Jurko Kriepnik.” — firme staras la junulo kaj skuas sian

strangforman kapon kun erinace frizitaj haroj.

”El kie?” — ”El sub Javorina.”

”Tie onidire kreskas belaj knabinoj.”

”Kreskas!” grimacas la baleko. ”ĉu vi volus iun ricevi?”

”Gardu min Dio! Tion mi ne povas pro malfacila studado.

Sed, baleko, kial vi havas kvarangulan kapon?”

”ĉar oni ĝin anguligis, kiam la vian oni rondigis.”

”Kaj kial vi frizas la harojn supren, erinace?”

”ĉar mi ne estas Napoleono.”

”Hahaha” — ridegas la ĉeestantoj, precipe pro la grimacoj,

kiujn faras la baleko kaj la prezidanto. ”Bravo! Bravisimo!”

Maroŝ rigardas la komedion, kiu ŝajnas al li iom malsaĝa.

Li atendis ion seriozan, saĝan, kaj nun? Li aŭdas kiel Jenö

deklaras tiun aliun civis academicus. Li senpacience staras kaj

preferus malaperi. Sed li obeas al la okulsignoj de Jano kaj

ŝtevo kaj restas.

”Baleko numero 10”, — fine vokas lin Jenö. ”La nomo?”

619

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

”Martin Plajbás.” — ”Sed oni nomas lin Maroŝ” — mencias

ŝtevo en angulo.

”Tial: Maroŝ Plajbás?” — plilongigas la prezidanto riproĉe

sian vizaĝon. — ”ĉiu baleko devas ja nepre scii, kiel li no-

miĝas”. El kie?

”El St. Petro-Paŭlo.”

”Nu, prefere diru tuj, ke rekte el la ĉielo — el la rondeto de

sanktuloj”.

”Do, rekte el la ĉielo de la sanktuloj”, — diras Maroŝ akre.

”Ni vidos! ĉu vi tarokludas?”

”Tion mi ne ludas.”

”ĉu vi povas distingi inter la vinkvalitoj?”

”Ne, tion mi ne scipovas.”

”Kaj dancado?”

”Mi ne dancas.”

”Amatinon vi havas?”

”Mi ne havas.”

”Hm.” kaj Jenö dum la ridado de la ceteraj metas fingron

sur la frunton. ”ĉio ŝajnas pruvi, ke vi venas efektive el tie.

Nu, kaj kion oni faras tie?”

”Oni pripensas, kiamaniere ekspedi vin per la plej mal-

longa vojo en la inferon.”

”Ho, kia impertinentulo”, — — rimarkigas la prezidanto.

”Mi nun donas la demandon … ”

”Por ke la afero estu klara: Oni pripensas, sed nur pri la

prezidanto de la baleka ekzameno”, — rimarkas profesoro

Kövess.

”Tiel estas! Tiel!” — sonas tra la halo. ”Hahaha.”

”Mi prezentas la demandon,” daŭrigas Jenö digne, ”ĉu ni

donos al Plajbás Maroŝ la rajton de civis academiae?

620

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

”Jes. Jes,” — forte bruas el la komisiono de la kvarajaranoj,

kiujn la ceteraj subtenas. — ”En la inferon iros nur vi sola.

Nur vi, Jenö.”

”Bone,” — li ekrigardas gaje, ”sed nur postkiam mi finstu-

dos.”

”Haha! Oni devos tre pacience ĝisatendi.” — eksplodas la

rido en ĉiuj anguloj. Laste estas ekzamenata la baleko nro 18

poste disvolviĝas jam bonega amuzo. La kanto, ŝerco kaj ju-

neca ĝojo alten ĵetas siajn ondojn … Ankaŭ la profesorojn ĝi

ekkaptas. La glasoj kunpuŝiĝas kaj ruĝa vino en ili fajretas,

dum brulas jam la koroj kaj okuloj.

*”Trinku ni, trinku ni, ho amikoj, *

*mallonga estas la vivo, eterna la tombo”. *

komencas per sia bela, plena voĉo Âepâanskë, levante la gla-

son. Tuj lin sekvas ĉiuj, kiel lavango:

”Nur unu fojon vivas la homo

*kaj ĝui la vivon, jen ĉefa rekono. *

Trinku, fratoj, trinku ni …

*trinku, fratoj, trinku ni … ” *

La kanto sonas malproksimen, profunde en la silentan, ste-

lan nokton, falas sur la montetojn kaj iliajn senhomajn aleojn.

La elspezoj iras kompreneble je la konto de la balekoj. Frem-

da rigardanto havus impreson, ke ĉi tie amuzas sin granda

familio, kiu sin reciproke komprenas kaj amas. Ankaŭ Maroŝ,

reveninte malfrue nokte hejmen kaj kaŝinte sin sub sian ku-

senegon, havas la impreson, ke li ne fartos malbone en ĉi tiu

urbo kaj en la akademio.

1932

(Vlado Jukl.)

621

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

L. N. Zvêæina

(1891-)

*Multon verkas verse kaj proze. La poemoj estas liriko ofte tre impresa. *

El la prozaĵoj la plej sukcesaj estas tiuj, kiuj konservas tre aŭtentikan bildon pri la stato de mensoj en Slovakujo post la mondmilito. Tre ampleksa estas lia biografia romano ”M. R. ŝtefánik”, pri la vivo de tiu ĉi neordinara homo, fariĝinta legenda heroo ĉe˛oslovaka. ŝtefá-

nik, filo de malriĉa protestanta pastro en malgranda slovaka vilaĝo, studis astronomion en Praha, finis siajn studojn en Francujo, estis en Francujo komisiita de diversaj sciencaj institucioj per gravaj esploroj astronomiaj kaj meteorologiaj, post la eksplodo de la milito prezentis sin libervole al aviada servo, akiris tre baldaŭ diversajn rekordojn, poste agis kun Masaryk kaj Beneô kiel diplomatia gvidanto por la restarigo de la ĉe˛oslovaka ŝtato, fariĝis franca generalo, kaj post venko revenante per aeroplano kiel ĉe˛oslovaka ministro hejmen mortis sur limoj de sia patrujo pro aviada akcidento. La ĉapitro sube metita priskribas epizodon el j. 1912, kiam ŝtefanik estis sendita Afrikon de franca registaro por esplori la eblojn de pluraj sciencaj kaj komercaj *projektoj. *

ŝTEFANIK EN AFRIKO

La servistoj alportadis manĝojn sur la tablon, kaj ŝtefanik

rigardis ankoraŭ la marmorajn panelojn inter la kolonoj,

en fabela palaca korto de Abd-el-Bahara. Li neniam estus

pensinta, ke en oazo, kia estis Laghouat, li trovos tiel luksan

restadejon. Oni sidis en malfermita manĝejo, apartigita de la

korto nur per gracia kolonaro. En la korto murmuris fontano

622

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ŝprucanta akvon en rozkoloran basenon. Sur ĝia barilo sidis

kelkaj flutistoj kaj fajfistoj eligantaj melankoliajn tonojn, kiuj aspiris esti muziko.

—Bonvolu, sinjoroj — invitis siajn gastojn Abd-el-Bahara,

sidanta ĝuste kontraŭ ŝtefanik. Li estis pura araba tipo kun

severa sinteno kaj gestoj de naskita suvereno, kio devenis de

la potenco, kiun li havis kaj de la respekto, kiun li ĝuis. Li ja estis la ĉefo de la sudalĝeriaj gentoj kaj Francujo sciis, kiun ĝi subtenas en lia persono.

ŝtefanikon konatigis kun li kolonelo Geoffroy, la vicguber-

natoro, kiu estis lia plej bona konsilanto depost lia alveno en

Laghouat. ĉi-vespere li sidis ĝuste apud li. ĉeestis ankoraŭ du

altranguloj.

La konversacio turniĝis denove ĉirkaŭ la tasko de ŝtefanik,

fondo de observatorio.

—Kaj kia estas la opinio de la sinjoroj, ĉu mi povas scii? —

demandis Abd-el-Bahar, donante al la flutistoj signon, ke ili

ĉesigu la muzikon.

—Mi pensas, — respondis ŝtefanik —, ke ankaŭ mi apro-

bos la konvinkon de nia gubernatoro kaj de mia ŝatata kon-

silanlo kolonelo Geoffroy. Laghouat estas belege kuŝanta lo-

ko, havas taŭgan altecon, idealan atmosferon — sed la mal-

facila transporto malhelpas la efektivigon de la plano …

—Mi tre ŝatus vidi vian entreprenon ĉe ni.

—Nu, tio dependas nur de la registaro, ke ĝi permesu ne-

cesajn investojn.

—La komuniko inter Alĝerio kaj Laghouat — — aldonis

ankaŭ la kolonelo — estas ja delonge projektata. Per ĝia rea-

ligo estos samtempe solvita la problemo pri la observatorio.

Nun, post mansiguo de Abd-el-Bahar, la flutistoj kaj la faj-

623

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

fistoj rekomencis plenforte. La kolonelo eluzis la okazon kaj

kliniĝis al ŝtefanik:

—Sinjoro doktoro, nia bejo volas surprizi nin hodiaŭ. Post

momento li prezentos al ni sian Madame kaj ŝi ludos al ni

fortepianon.

—Madame? Kaj fortepianon? ĉu lia edzino ne estas arabi-

no?

—Ne. Lia edzino estas francino. La bejo ĵaluze kaŝas ĉi tiun

sekreton: Kaj ĝuste tiu ĉi francino volas hodiaŭ paroli kun vi,

volas esprimi al vi gravan deziron.

—Al mi? … Sed ŝi ja eĉ ne konas min.

—Mi jam rakontis pri vi al ŝi. Mi mem, estante registara

komisiito, neniel povas ŝin helpi. Eble vi povus.

—Sed ankaŭ mia sendo estas oficiala — oponis ŝtefanik.

—Nu, vi vidos. Mi jam prizorgis, ke la bejo kun siaj alt-

ranguloj estu forvokita dum la koncerto — kaj ni kun Mada-

me solaj. Cetere —

La muzikado ĉesis kaj la kolonelo tuj eksilentis. Nur mal-

laŭte li ankoraŭ aldonis:

—Sed ĝi restu severe nur inter ni!

Post momento la bejo efektive invitis la gastojn por mal-

granda distro. Li montris al angulo de la verando, kie flan-

keniĝis tapiŝa kurteno kaj vidiĝis ŝtupoj malsupren en ĉam-

bron lumigatan per diskreta ruĝeta lumo.

Ili trairis ankoraŭ unu kurtenon kaj troviĝis en sinjorina

buduaro. Tapiŝo apud tapiŝo, remburitaj seĝetoj, ĉe la muroj

tabletoj por nigra kafo, en la angulo fortepiano. En alia ang-

ulo granda orumita kaĝo kun multekoloraj kolibroj. De la for-

tepiano sin levis sinjorino vualita ĝis la okuloj kaj ĝoje elkriis renkonte al la venantoj.

624

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Abd-el-Bahar prezentis al ŝi ŝtefanik-on, dum la kolonelo,

kiel oni povis vidi, estis ĉi tie gasto bone konata.

Du nigraj malgajaj okuloj fiksiĝis je li kaj mola mano for-

te ekpremis la lian. Kion postulas de li ĉi tiu virino? Ho kiaj

okuloj! Pro Dio, kie li jam vidis ilin? Tio estas ja la okuloj …jes la okuloj de la Sartino el la haremo de la taŝkenta aksazalo.

Sed estu kiel ajn, nur singardo, li diris al si mem, ekmemoran-

te la malgajan sorton de sia akompaninto, kiu perdiĝis en

Alĝerio. Dum 1a konversacio, kiu sekvis, efektive evidentiĝis

la franca deveno de la edzino de l’ bejo. ŝia elparolo estis pure franca. Kaj tian manieron, per kiu ŝi tuŝis la klavojn de la fortepiano, povis havi nur eŭropanino. Malgraŭ la kriado, kiun

komencis la kolibroj tuj post la unuaj agordoj, la muziko

emociis ĉiujn aŭskultantojn, pnecipe Abd-e1-Bahar, kiu sidis

kun krucitaj kruroj plej proksime al la fortepiano, subis per

sia buŝo la cigaredon kaj per la okuloj sian edzinon.

Post la dua muzikpeco, ia gnoma svarmado de Grieg, le-

viĝis la kurteno kaj servisto transdonis leteron. Abd-el-Bahar

ĝin malfermis, legis fluge kaj montrante nenian impreson,

faris signon al siajd u altranguloj. Post momento li ekridetis,

dirante al ŝtefanik kaj la kolonelo:

—Sinjoroj pardonos por momento. Ni devas urĝe inter-

konsiliĝi.

Apenaŭ la kurteno post ili refefermiĝis, la edzino de la bejo

ekpaŝis al ŝtefanik, fortiris la broditan vualon kaj staris vid-

al-vide kontraŭ li. Malgraŭ la orientana frapanta kolorigo vi-

diĝis bela vizaĝo, en kiu pleje efikis la okuloj. Grandaj, melan-

koliaj okuloj!

ŝi kunmetis la manojn kaj ekpetis:

—Sinjoro! Ni disponas nur pri kelkaj momentoj. La kolo-

625

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

nelo rakontis al mi pri viaj vojaĝoj, pri viaj servoj al Francu-

jo. Mi scias, ke vi estas ĝentilhomo. Kompatinda, humiligita

francino petegas vin: Savu ŝin! Ok jarojn mi sufokiĝas en

sklaveco. Mi pereas sopirante je mia Francujo. Liberigu min

kaj ankaŭ mian filinon. Mi petas vin — ne diru, ke ne …

—Madame, — estris la unuan surprizon ŝtefanik — mi

dankas vin por la fido. Sed krom la gastemeco ankaŭ mia ofi-

ciala sendo detenas min, ke mi helpu vin persone. Sed —

—Sed? — ekbrilis ŝiaj okuloj esprimantaj plenan esperon je

lia respondo.

—Lasu min, Madame, mi petas, pripensi almenaŭ unu ta-

gon!

—Bone, morgaŭ, pretekstante ke ni venas adiaŭi, ni vizitas

Madame — interrompis la interparolon la kolonelo, iom mal-

kvieta jam, ĉar Abd-el-Bahar povis ĉiumomente reveni.

—Jes, morgaŭ ĉi tie je la tria —

Aŭdiĝis paŝoj de revenantoj. La edzino de la bejo envuali-

gis sian vizaĝon, eksidis ĉe la fortepiano kaj mallaŭte tuŝadis

la klavaron.

La sekvintan tagon, je destinita horo, atingis la kolonelo

kun ŝtefanik feliĉe ŝian buduaron. ŝtefanik alportis ankaŭ

fotoaparaton. Enirinte la ĉambron, li poziciis ĝin sur la fene-

stron kaj eksponinte, li havigis al si la fotografaĵon de la eni-

reja parto de la korto.

—Madame, do mi ne diras ne. Sed mi mem, ekskuzu min,

ne povas plenumi la deziron esprimitan. Tamen, mi havas

sekretarion, kiu restis en Alĝero. Se ni kunvenos ankoraŭ, kaj

mi firme kredas tion, ni ambaŭ revenos al Laghouat, eble jam

post duonjaro, kaj tiam ni pritraktos la aferon. Mia sekreta-

rio ne riskos tiom kaj havas krom tio la avantaĝon, ke li per-

626

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

fekte parolas arabe. Tial atendu kaj kredu! Sed, antaŭ ol mi

foriros — ĉu mi povus peti de vi fotoportreton?

—Fotografaĵon? Neeble! — ŝi teruriĝis. — Malpermesite!

—¯i estus legitimilo por mia sekretario, se li venus sola. Kaj

por mi — rememoraĵo.

ŝi ekŝanceliĝis. Subite ŝi turniĝis al la kolonelo kaj man-

signis al la elirejo. La kolonelo malaperis post la kurteno.

Num ŝi deŝiris la diverskolore broditan kaptukon kaj an-

kaŭ la vestaĵon ĝis la zono. Sur la brusto ekbrilis la arĝentaj

apogiloj kaj ŝi enpaŝis la sunradiojn penetrantajn tra la kra-

doj de la fenestro. En tiu momento ŝi estis kvazaŭ enkorpi-

ĝinta delogo.

ŝtefanik malfermis la objekfivon, kunmetis la aparaton,

kaŝis ĝin sub la mantelon. La edzino de la bejo surmetis la

robon, la vualon — dum la kurteno ekbruetis kaj eniris la ko-

lonelo mansigne avizanta, ke proksimiĝas Abd-el-Bahar.

El la romano ”M. R. ŝtefanik”. 1934.

(V. Jukl)

627

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Milo Urban

(1904-)

El la plej bonaj slovakaj prozistoj samtempaj. En sia romano ”La vivanta vipo” li sukcesis doni tre fidindan kaj ekstreme sugestan bildon pri slovaka vilaĝo dum la mondmilito kaj en la tempo tuj post ĝi. En *multaj siaj verkoj li aperas kuraĝa kaj aŭdaca kritikanto de la samte-paj fenomenoj sociaj. *

INTER STUDENTOJ

Filozofia fakultato de Komenskë-universitato en Bratisla

va, lokita en vasta konstruaĵo en Reichard-strato, komen-

cis en tiuj tagoj vivi sian regulan vivon. Tumultado, ligita kun

zorgoj pro indeksoj, brua bonvenigado antaŭ pordegoj kaj en

koridoroj, demandoj kaj respondoj venantaj de ĉiuj flankoj,

cedis al ordo kaj al reguleco de ŝanĝinantaj aretoj. Aŭskultejoj

pleniĝadis, pli trankvile sonis voĉo de prelegantaj profesoroj

kaj la aŭskultantaro kvazaŭ estus perdiĝinta en senfinaj la-

birintoj de frazoj, pensoj kaj sistemoj. Naturan vivon, en kiu

ankoraŭ potence plaŭdis ludema juneco, kovris malproksimaj

mondoj de scienco kaj tegis ĝin per tegaĵo de sugestia forto,

organizanta novajn personecojn, novajn fermentojn de l’

granda procedo, nomata kultura vivo de l’ homaro.

Profesoro Justh tiun tagon iomete malfruiĝis. Demetinte

surtuton en sia kabineto, li rapidis en aŭskultejon numero 5,

lae li prelegis pri kulturhistorio de malnova Egiptujo. Gran-

da ejo kun fenestroj en mallarĝan strateton, masivaj, pezaj

628

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

muroj vekis en li nenaturan senton, gradigatan per prelega-

ta temo preskaŭ ĝis absoluta sento de tiuj tempoj. En malple-

naj anguloj mortaj dinastioj de faraonoj kvazaŭ estus revivi-

ĝintaj, kvazaŭ estus vekiĝinta kaj ekmoviĝinta tiu tuta anti-

kva sekretplena mondo de piramidoj, sfinksoj kaj monumen-

taj kolonaroj, kiu formis unu el la plej malnovaj kaj la plej

interesaj kulturoj de l’ mondo. Kaj profesoro Justh scipovis

enigi sin en tiun mondon kvazaŭ vivanta. Sciencoj antaŭ li

ariĝis en buntan mozaikon de unu epoko, tiel intense prezen-

titan kaj trasentitan, ke post prelego li ofte devis iri prome-

mi, por ke li liberiĝu de malagrablaj vizioj. Sed tiun tagon pro

densa aŭtuna nebulo, kiu pendis jam kelkajn tagojn super

Bratislava, en aŭskultejo brulis lumo. Profesoron Justh akcep-

tis junaj vizaĝoj kaj agrabla varmo tiel, ke li senscie ekridis.

”Do, tre estimataj … ” li diris kaj metinte horloĝon sur kate-

dron, preskaŭ sen pripensado komencis rakonti pri influoj de

egipta kulturo je nacioj de Malgranda Azio. Tio estis nur va-

naj sciencaj hipotezoj, apogitaj per malfortaj argumentoj, sed

profesoro Justh scipovis paroli flue, sugeste, en fortikaj am-

pleksaj bildoj. ”Epokoj de granda potenco kaj gloro, alternan-

taj sen ia ajn logiko kun profundaj malprogresoj, epokoj de

grandaj faraonoj apud epokoj de malgrandaj avidaj princoj,

detruigaj invadoj apud epokoj de florado, sklaveco apud skla-

vigado, estis kontrastoj en kiuj vivis estinta Egiptujo. Kaj kio

restis el ĉio ĉi? Nur ruinoj de misteraj konstruaĵoj, gigantaj

ŝtonaj absurdaĵoj de tiuj diverĝaj fortoj, kiuj eĉ iom ne ŝanĝis

la sorton de l’ homo. Ili malaperis en tavoloj de aliaj kulturoj

preskaŭ sen postesigno, tuta epoko perdiĝis kiel kudrilo en

pajlo, kaj oni bezonis longegan tempon ĝis kiam oni sukce-

sis malkovri de tiu grandega kulturo manplenon da polvo,” li

629

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

resumis historion de malhova Egiptujo en konciza mallong-

igo. Aŭskultantoj ŝatis liajn prelegojn, ĉar ĉiu el ili estis fak-te memstara, filozofie fundita medito, profundigita per lia

persona intuicio, malkovranta misteran sencon de faktoj. Sed

tiam li eĉ ne rimarkis, kiamaniere li transiris de kulturo egipta al mondkulturo kaj li komencis paroli ĝenerale pri tio, ĉu evo-luo de l’ homaro celas al ĉiam pli granda perfekteco, aŭ ĉu tio

estas nura mistifikado de historio, nura halucinacio de homaj

sentorganoj. ”Mi ne scias, estimataj — li diris inter alia — ĉu

ni ne eraras fatale, se ni fidas al kulturo kaj se ni imagas, ke

ĝi nin pliperfektigas. Mi ne scias, ĉu ne estus pli trafe diri, ke

ĝi estas fatamorgano, kiu nin pelas en plej absurdajn erarojn.

Sed se ni eĉ kredas, ke ni pliperfektiĝas, ni devas rekoni, ke

tiu nia perfektiĝado estas tre unuflanka, mi dirus nur tekni-

ka, similanta perfektigon de primitiva mitralfusilo ĝis hodi-

aŭa maŝinpafilo. Ni atingis nur pli grandan nombron da pa-

foj pominute je pli granda distanco pli grandan probablon de

trafo, pli grandan aktivecon, sed ni donis al ĉi tiu ilo de morto nenian etikan motivon. ¯i estas nia inventaĵo kontraŭ ni

mem, mizera mortigilo de tio, kio ni estas kaj kion ni prezen-

tas. Do se ni jam parolas pri perfektigado, ni povas paroli nur

pri perfektigado de armiloj fizikaj aŭ psikaj, — kiujn ni uzas

en reciproka batalo; pri perfektigado de batalmetodoj, batal-

taktiko, sed ne pri tia perfektiĝo, kiu nin etike almenaŭ iom

diferencus de malnovaj faraonepokoj. Ne. Etike ni estas en la

sama labirinto — eble pli ene — kie la homaro estis dum epo-

ko de tiuj diversaj Thutmesoj kaj Ramzesoj. Principoj, laŭ kiuj

ni solvas niajn konfliktojn, estas la samaj, kiel tiam. Eble ni

moderniĝis … Bedaŭrinde, tio estas verŝajne unusola poziti-

vo de nia historio kaj kulturo …”

630

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Nur tiam li konsciiĝis pri tio, ke en pensoj li senvole daŭri-

gas la diskutadon, okazintan hieraŭ vespere en Nacia klubo,

kiu preskaŭ finiĝis per maldeca disputado. Tiuj okuloj de Kal-

nickë, sovaĝaj kaj malbonaj, kiel okuloj de Ahriman, kiam li

lin atentigis pri sekvoj de ĉefartikolo en ”Nacia Gardo”. ”Kaj

por kio ni havas policon? … Eksaltis tiam Kalnickë…Jes. La

samaj homoj, aperantaj en historio sub diversaj titoloj, foje

kiel satrapoj kaj tiranoj, foje kiel cezaroj, doĝoj, diversspecaj uzurpantoj kaj alifoje kiel elegantaj nobeloj, financaj poten-culoj, ”reĝoj” de diversaj trustoj, sindikatoj kaj karteloj, laŭ

tio, kion postulis modo aŭ psikologio de la epoko. Tamen ĉiuj

apogiĝis je la sama kredkonfeso, je la sama bazo: je fizika po-

tenco, je materio, je sia ”mi” … Historio de l’ homaro? ¯i es-

tis nur senĉesa luktado inter ĉi tiuj homoj, havanta plej sen-

saciajn formojn, eterne ŝangiĝanta monstra fronto de du par-

tioj, furioza pozicia batalo pri ĉiu peceto da tero, ĉiam komplikiĝanta per novaj batalrimedoj sur ĉiuj agadkampoj de

homa laboro. Kaj por kio ni havas policon?…” Tio estis unu-

sola grava argumento de ĉiuj epokoj. Kiu ĝin ne havis aŭ ne

scipovis ĝin uzi, tiu malsukcesis senkompate. Kalnickë? ŝaj-

nis al li iom ridinde vidi sian samaĝulon kaj personan amikon

kun tiu historia masko sur la vizaĝo … Kontraŭ kiu fakte? …

Rigardis lin proksimume tri dekduoj da okuloj, plenaj de freŝa

juneco kaj varma brilo, kiuj kvazaŭ estus volintaj hipnotigi la

vivon mem. ”Bedaŭrinduloj … ” li bedaŭris ilin en spirito. Ge-

junuloj en plena florado, plenaj de revoj haj esperoj, junula-

ro — ”portanto de l’ mateno”, kiel nomis ĝin poeto — kiu de-

vos eniĝi en barbaran historian bataladon kaj perei en absur-

da fronto de despotoj, kiu devos transpreni tutan per sango

makulitan heredaĵon kaj porti respondecon pri ĝi …

631

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

—Ho!

Profesoro Justh elspiris. Li rigardis horloĝon — lia tempo

pasis. Li prenis la horloĝon, enigis ĝin en poŝon kaj eliris kun

ia malagrabla sento, ke li ne diris la plej gravan.

Li estis jam en la koridoro, kiam lin iu alparolis:

—Sinjoro profesoro!

—Bonvolu, — li turnis sin.

Staris antaŭ li Andrej Badáñ, unu el liaj konataj studentoj.

—ĉu vi memoras je Ma˛t, sinjoro profesoro? — li deman-

dis.

—Ma˛t? … Atendu, — pripensis profesoro Justh kaj ekpa-

rolis tuj kun intereso. — ”Tiel alta nigrahara junulo, fervore

li vizitadis mian seminarion … Jes, certe; mi memoras. Kio

okazis kun li?

—Li saltis en la Danubon, — anoncis Badáñ.

—Ne parolu! … Kial? — ekmiris profesoro Justh, ĉar fakte

li tre bone memoris je Ma˛t. Li estis unu el liaj plej bonaj kaj

plej diligentaj lernantoj.

—Mi ne scias. Hodiaŭ matene poŝto alportis al mi leteron,

en kiu li sciigas al mi sian intencon. Kvankam mi loĝis kune,

kaj lastatempe li estis iel stranga, li diris al mi nek vorton pri io simila.

—Kaj la letero? Kion vi faris kun la letero?

—Mi transdonis ĝin al la polico.

—Nu kaj?

—Nenion oni povis al mi diri. Ke mi venu pli malfrue, nu

mi rapidas nune.

—ĉu jes?

—Se vi dezirus …

—Bone — konsentis profesoro Justh. — Informiĝu ju pli

632

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

precize kaj tuj telefonu al mi en la loĝejon. Mi estos posttag-

meze hejme …

La informo pri Ma˛t disvastiĝis en la filozofia fakultato tuj

matene. Tiuj, kiuj lin konis, vigle ĝin komentis, sed ĉar ili ne

sciis detalojn, ĝi disfalis en neprecizan malgajan antaŭsenton

de insida sorto, kiu insidas eĉ en ĉi tiuj koridoroj de scienco

kaj kono. Aŭtuna tago kun sia griza densa lumo eĉ pli mal-

precizigis ĝin, enpremis ĝin en koridorojn, en aŭskultejojn,

enplektis ĝin en prelegojn kvazaŭ multkoloran rubandon. Per

sia realeco ĝi ŝiradis regulan fluon de pensoj, incitadis scivo-

lemon kaj forigadis atenton trans masivajn murojn de la fa-

kultato, el nereala mondo en la vivon de la urbo, kiu ilin ĉir-

kaŭis kiel polipo kaj senvole logis ilin en sian interesosferon.

Tra ilia spirito fulmrapide flugis eroj de momentoj, pasigitaj

en kolegio, kinematografo, kafejoj: ili rememoradis je siaj in-

terparoloj, amuzoj kaj amoj, okazintaj en plektaĵo de stratoj

kaj domoj ĉirkaŭ … ”Br, Danubo … ” ektremis Badáñ. Li ima-

gis al si ŝtalecan brilon de glacimalvarma akvo kiu fluas sub

nigra silueto de la ponto … Li certe ne ensaltus! ”Frenezulo”

pensas en profundo de la animo pli aĝa Jurĉo, rememorinte,

kiamaniere lin atakis Ma˛t pro ia protokolo en la lasta mem-

brokunveno de studenta unuiĝo ”Ôt˙r”. Manjo Tesaæová rigar-

das ien en la aeron per siaj malseketaj bluaj okuloj. ”Li havis

belan buŝon” — traflugas ŝian imagon duonmilda, duonmal-

respektema arko de liaj lipoj kaj ŝi tremas, pensante, kiel gu-

stus kiso de tiaj lipoj … ”ĉu tio ne estis malfeliĉa amo? … Pro

kiu …” esploras en sia spirito Lola Lengyelová. ”Fakte, lasta-

tempe li kondutis iel strange”, juĝas Král, klopodante revivi-

gi en sia memoro la lastan interparolon kun li sur Hurbanpla-

co. ”Li estis tiam tre pala, havis profundajn okulojn kaj diris

633

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

… Kion li fakte diris? … La pensoj kruciĝas kaj super ili ŝve-

bas teorio de profesoro Justh pri kulturo kaj progreso de l’

homaro. ”Etike ni estas tie, kie la homaro estis dum epoko de

tiuj diversaj Tutmesoj kaj Ramzesoj”, sonas de supre, kvazaŭ

de alia mondo. Muroj de la fakultao disiĝas kaj el flave-blua

malproksimo, barita per piramidoj eliras grandega sfinkso. ¯i

rigardas ilin kaj ridetas per ia duonmilda, duonmalrespekta,

neesplorebla rideto.

Sur la stratoj kuŝas neplena koto. En alteco, super la urbo

oni ie sonoras kaj metala sono, filtrita per malvarma aero,

frostigas. En defluiltuboj zumas akvo, tie — ie eksonas sire-

no de aŭtomobilo, kiu kvazaŭ algluiĝadus al la tero. Sub pluv-

ombreloj piedfrapas malsekaj homo-ĉifoneroj kaj tegmentoj

de grandaj ludomoj malaperas en griza spaco.

—Hundeca vetero! — blasfemas Rauscher.

Tramoj estas plenaj. Pezaj vagonoj surde bruas en reto de

reloj. Pasaĝeroj elvagoniĝas kaj envagoniĝas, malsekaj, mal-

varmaj kvazaŭ pajlofasketoj. ”Nu, do! Fine!” … De Hospital-

strato venas Ck tramo. ¯i estas plenega da medicinstudantoj

envagoniĝintaj antaŭ la ŝtata malsanulejo, tiel, ke la dua aro

de filozofistudantoj nur malfacile eniĝas. ”Via servisto, Fer-

ko!” sonas de unu angulo en la alian: ”servus, servus”, salutas

sin reciproke filozofoj kaj medicinstudantoj.

Iu longa, malgrasa tuberkuloze aspektanta medicinstudan-

to kun alta voĉo demandas la ĉeestantojn:

—ĉu vi legis, kion skribis pri ni maljuna Kalnickë?

—Kie?

—En ”Nacia gardo”.

—Kion?

—Tralegu tion al vi, kiam vi venos hejmen.

634

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

—Kalnickë? Kion? Kion? — turniĝas scivolemaj vizaĝoj al

la malgrasa medicnulo.

—Ke ni estas vagabondoj, ke ni pensas nur pri niaj ventroj,

ke …

—ĉu fakte? — miras apudstarantoj.

—Eĉ pri iaj kakejoj li parolas.

—Ja?

—Li ne pensas pri sia ventro — ekparolas iu enpensite.

—Certe ne! ¯i pensas anstataŭ li, — aldonas la aliaj. La

fraŭloj ridas. Iu klopodas pli fidele la enhavon, sed komplika

frazo haltigas lin. Li mansvingas. — Tion oni ne povas tiel.

Tion oni devas legi tute!

—Kaj ĉu vi aŭdis, — ekparolas subite iu malantaŭe, — kion

faris Ma˛t?

—Ma˛t?

—El ”naŭo”. Kiu loĝis kun Badáñ.

—Vi ja konas lin!

—Jes, jes.

—Kaj kion li faris? — demandas iu surprizite.

—Li saltis en la Danubon.

—En la Danubon? … Ma˛t? — miras multaj.

—Hieraŭ vespere.

La junuloj subite eksilentis, kvazaŭ iu estus metinta al ili

glacian manon sur la koron. Kelkajn frostotremigas abome-

na imago, kio okazus, se ili hazarde falus en tiun malvarme-

gan elementon kaj devus kun ĝi lukti …

La tramo haltis ĉe universitata internulejo Lafranconi. La

fraŭloj elfluis el la vagono, diskuris elaste kiel knaboj, mala-

perante en pordego de impona novkonstruaĵo. Koridoroj ŝve-

liĝis per juna vivo, ili eksonis, vipitaj per koncizaj frazoj, post 635

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

kiuj sin metadis obtuzaj frapoj de pordoj kiel ekkriopunktoj.

Manteloj flugis sur koketojn aŭ sur litojn kaj oni jam kuris

suben en universitatan manĝejon, kie juristoj ĵus estis fin-

manĝantaj tagmanĝon. Momenton estas silento, estas aŭde-

bla nur pli laŭta sorbado de supo kaj tintado de kuleroj. Sub-

ite iu el la filozofoj per altigita voĉo ĵetas demandon inter la

juristojn:

—Kaj ĉu vi aŭdis?

—Kion? — iu streĉas orelojn, sed alia lin interrompas:

—Ma˛t?

—Jes.

—Malnova afero! — kelkaj fanfaroneme mansignas.

Inter filozofoj kaj medicinstudantoj ekregas elreviĝo. Iu

volas defendi Ma˛ton, sed interrompas lin la sekretario de

unuiĝo ”Antaŭen”, juristo Mitoôinka.

—Kaj vi, sinjoroj, ĉu vi legis?

—”Nacian gardon”? … La artikolon de maljuna Kalnickë?

— rekompencas filozofoj kaj medicinuloj per sama indiferen-

to.

—Kion li skribis, tio estas nenio! Pli terurajn aferojn li es-

tis parolinta hieraŭ en la Nacia klubo, superas ĉiujn pli juna

Jurĉo, fortika junulo kun nigraj dandaj lipbaroj, kiuj al li ko-

lere suprenstaras.

—ĉu fakte? … Kion? … ĉu jes? … Kion li diris?

Kaj scivolemo kunigas la junulojn en kompaktan mason.

—Ke oni devas instrui al ni ĝentilecon kaj ordemon. Ke oni

devas nin subpremi kaj forpreni de ni diversajn avantaĝojn …

Ke …

Kial? … Kiel li tion al si imagas? … Kion li volas per tio diri?

636

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

… eksplodas ĉiuflanke temperamentplenaj demandosignoj

kiel petardoj. Pli juna Jurĉo ruze ridetas kaj ŝultrumas.

—Hm, mi ne scias … Ke ili ne toleros, por ke ni studu je iliaj

kostoj. Kiam iu nin defendis, li eĉ minacis per polico!

—Kion?

—Per polico? Kiel?

—De kie vi tion scias?

—Mi scias tion. Tute certe! — defendas sin pli juna Jurĉo.

— Mi eksciis tion de homo, kiu tie estis kaj kiu tion aŭdis.

La surprizitaj junuloj eksilentas. Sed en iliaj koroj naskiĝas

sento de ofendo, amara sento de maljustaĵo. Kalnickë ilin in-

sultriproĉas. ĉu li havas rajton je tio? ĉu li iam almenaŭ per

fingromovo helpis al ili el propra neprofitema impulso, ĉu li

venis iam inter ilin kaj demandis, kiel ili fartas? Se 1i eĉ ha-

vas rajton, kiu ĝin donis al li? ĉu ŝtato aŭ nacio? Neeblaĵo, ke

ŝtato aŭ nacio donu rajton por pereigi tion, kio estis ilia sen-

co, ilia estonteco. Se li havas ian rajton, do li havas rajton doni bonan ekzemplon, li havas rajton gvidi. Sed ĉu li donas bonan ekzemplon aŭ ĉu li gvidas? … Vane ili serĉis tion en la

agoj de Kalnickë. Nenio estis en ili, kio ilin kunigus aŭ ligus.

Peza scio de io insidema eksidis sur la junajn animojn. Jes.

Devizoj ne koincidas kun realeco. Ie estas danĝera interspa-

co. Tio, per kio oni ilin depost la juneco nutris, fariĝas ĉiam

pli kaj pli evidenta balasto. Aŭ — aŭ … Aŭ humiliĝi, enpremi

sin perforte en mallarĝajn maljunajn kadrojn kaj vivi penigan

kalvarion de parazitoj, kiuj venis mordleki estojn post siaj

gepatroj, aŭ …

—Sinjoroj, mi pensas. ke ni ne lasu tion nur tiel! — ekkriis

per alta kluba baritono ia temperamenta hirta medicinulo.

637

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

—Tian tonon ni ja ne toleros, eĉ se ĝin uzas sinjoro eksmi-

nistro.

—¯uste li ne devus tiel paroli.

—Eĉ la plej lasta veturigisto ne estus uzinta tiajn espri-

mojn.

—Tio estas ofendo de akademia profesio! Tio estas skanda-

lo! Ni petos satisfakcion! — kriis unu post la alia ekscititaj

junuloj.

Ili finmanĝis kaj la manĝejo dum momento ŝanĝiĝis je klu-

bejo. ĉe la tabloj formiĝis ekscite debatantaj grupoj, en kiuj

saltadis akraj rimarkoj, estis farataj proponoj kaj gestoj. ”Fak-

te, ni ne povas tion nur tiel lasi.” ”Oni ja baldaŭ kun ni stra-

tojn balaos.” ”Kio ni estas?” ”ĉu servistinoj, aŭ kio.” ”Kion ni

efektive faris al Kalnickë?” ”Kial li nin ĉiam atakas?” sonis de

ĉiuj flankoj en diversaj varioj. Ili estis lastatempe malkonten-

taj, ofte eĉ nesciante kial. Ondoj, kiujn estigis socia vivo ek-

stere, atingis eĉ universitaton kaj altlerneja junularo nervo-

ze, akre reakciis je iliaj puŝoj. ĉu miro? ”Kio okazos kun ni?

Kio nin atendas, kiam ni iros en la vivon? Kion ni faros?” Tiaj

estis la demandoj, kiuj preskaŭ ĉiutage aperadis sur ilia mal-

serena horizonto. Homa socia ordo rompiĝadis, disfaladis, kaj

en ĝi kvazaŭ monstra parazito etendiĝis senlaboreco. ¯i ne

estis por ili nur papera problemo. ¯i estis realeco. Vidis ĝin

multaj, kiamaniere ĝi misagas en la vicoj de iliaj patroj kaj pli aĝaj fratoj, ili kun ĝi batalis kaj sentis kiamaniere ĝi ilin subpremas anime kaj korpe. ”Oni volas vendi nian domon pro

ŝuldoj … vi devas iamaniere mem”, skribas al unu lia zorgo-

plena patro. ”Eĉ je salo ni jam ne havas … la lastan ni sendas

al vi …” ploras en letero la patrino de alia. ”La patron oni hie-

raŭ maldungis” oni skribas al la tria. Kaj tiaj sciigoj sekvas unu 638

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

post la alia preskaŭ ĉiutage. Kvankam ili volas vivi solece kaj

trankvile studi, ili ne kapablas. Instinkte ili sentas, ke nune

decidiĝas ankaŭ ilia sorto kaj silenti estus nekorektebla era-

ro. Eble ĝuste ilia juneca forto, ilia elano, ilia sopiro je juste-co kaj je pli bona estonteco estas bezonata, por ke la lukta-

do estu decidita je bono de tiuj, kiuj estas al ili plej proksimaj.

Sed kiuj estas tiuj la plej proksimaj? Kie estas ilia loko — loko de intelektuloj? . Al kiu ili aliĝu, al kiu ili helpu? Ili ne vidis, ili ne sciis.

—Mi pensas, ke ni devus deklari iun vidmanieron pri tiu ĉi

afero, kaj en ĉiuj niaj kluboj — donis fine sekretario Mitoôin-

ka proponon konkretan.

La ĉeestantaj konsentis:

—Decidite. Membraj kunvenoj estas kunvokotaj. Post tia

atako ni devas doni al la publiko ian klarigon. ¯i ja estas ab-

surda!

—Bone, pri detaloj ni interkonsentos ankoraŭ — ekleviĝis

Mitoôinka.

Ili komencis disiri kaj eliri, kiam en manĝeja pordo aperis

lacigita Badáñ.

—Do, kio estas, ili kuris al li senpacience.

—Nenio — respondis Badáñ kun ridanta mieno. — ĉio es-

tas en bona ordo. Ma˛t vivas kaj sanas. Mi estis kun li. Li eĉ

ridis jam pri tio, kion li estas farinta.

—Nu, tiel! … Vivu! — vokis kelkiuj.

Kaj kelkiuj eĉ elspiris kontente.

ĉapitro el romano, 1934.

(Pavel Rosa)

639

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Gejza Vámos

(1900-)

Tre sukcesa kaj tre legata slovaka prozisto. Pritraktas tre aktualajn temojn de samtempa socio. Ofte per ironia, ofte per drasta troigado vidigas situaciojn kaj vidpunktojn, kiuj estas reformendaj aŭ nov-anranĝendaj laŭ lia konvinko. UEA-vicdelegito en PieôÐeany , kie li *estas banloka kuracisto. *

ĉE ATLANTIKO

Izole kuŝanta vilaĝeto en suda parto de Anglujo. Inter Som-

merset kaj Cornwall, oriente ondumantaj akvoj de Angla

kanalo kaj tute proksime, ĉirkaŭ ok mejlojn fore, trankvilaj,

larĝaj akvoj de Atlantiko. Tuta naturo ĉi tiea vivas en signo de

proksima oceano. Somere sereno kaj suno, vintre blovas mal-

seketa okcidenta vento. A misty, moisty day, oni nomas ĉi tian

veteron. En aero naĝas malaj vaporoj; sunon oni eĉ ne vidas.

Devus esti malvarme, estas ja februaro. Sed vintron oni ĉi tie

tute ne konas.

Eterna verda naturo. Feliĉa regiono, sen peniga, malfacila

agrikulturo. Kial prilabori la teron? Korpo de Anglujo, de ĉi

tiu juvelo emmetita en arĝentkoloran maron, ne estas por tio,

por ke oni ĝin vundu per plugilo, plugu per traktoro. Kial ni

havas koloniojn? Sur la tero de Anlujo kresku nur herbo por

ŝafidoj. ŝafoj, lano, ŝafviando kaj nur malmulto da terfosado.

Vilaĝeto sur la bordo de Atlantiko, pura kaj civilizita, kiel

ĉiuj vilaĝoj de Anglujo. Sur la stratoj asfalto, en la domoj gas-

640

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

lumo kaj akvokondukilo. Supren al malnova domo gvidas

serpentumanta vojeto. De tie, se estas serene, oni vidas oce-

anon. Ne tute klare, kaj se oni ne dirus, ke ĝi estas oceano, vi

pensus, ke tie sur horizonto skiziĝas nur griza, mola nubo.

Simbolo de vilaĝa trankvilo estas ĉi tiu malnova domo sur

monteto. Similaj domoj estas kelkaj ĉi tie. En ili loĝas angla

provinca nobelaro sen bienoj. Plejgrandparte estintaj koloniaj

oficiroj. Ili finservis siajn tridekkvin jarojn sub varma suno de suda Afriko, aŭ en ekvatora varmego de Hindujo. Aŭ ili krozis la marojn sub la flago de du-tri imperiestroj. Sian karieron

ili komencis plejparte en epoko de Viktoria. Viktorian supe-

ris neniu el ŝiaj posteuloj, tiel longe ŝi regis. En ŝia nomo subpremis ĉi tiuj belaj, trankvilaj maljunuloj la vivon de koloraj

popoloj en tropikaj regionoj. En la nomo de ŝia Moŝto, la

Granda reĝino, of the great Queen, estis faritaj gloraj heroaj

agoj por la nacio loĝanta sur la juvelo en la arĝentkolora maro

kaj teruregaj nehomaj agoj por la nacioj de tropika naturo. La

oficiroj de la armeo kaj de l’ homaro havigis al si riĉecon, si-

ajn jarojn finservis kaj poste revenis en la patrujon por pasi-

gi la reston de la vivo en kvieto kaj trankvilo. El glora, krue-

la tiraneco restis nur gloraj rememoroj.

Posedanto de la soleca dometo super la serpentvojo estas

pli ol sepdekjara, sed eĉ hodiaŭ li estas kvazaŭ el ŝtalo. Li si-

das sur ĉevalo kvazaŭ alkreskinta kaj estas fidela partopre-

nanto de la plej riskaj vulpĉasadoj. En la malnova domo oni

hejtas en kameno per lignoŝtipoj kiel decas, kaj ne per fulge-

ma karbo, kiel en la urboj. Agrable estas sidi ĉirkaŭ la kameno

en profundaj kaj komfortaj anglaj klubseĝoj.

—Severa mi estis, — rakontas la maljuna gastiganto — ofte

eĉ kruela, sed ĉiam justa, ĉiam fidela soldato de l’ Granda

641

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

reĝino. Mi alvokigis vilaĝestron en iu hinda vilaĝo, en kiu ni

serĉis insidan murdinton de iu nia soldato. ”Aŭskultu, vilaĝ-

estro, ni scias, ke via filo mortigis anglan soldaton. Ankaŭ tion ni scias, ke li kaŝas sin ĉi tie, en la vilaĝo, li estas via filo. Donu al ni la murdinton, vilaĝestro, por ke li ricevu merititan punon por mortigo de la soldato de l’ Granda reĝino.” La vilaĝ-

estro neis. ”Ne, la murdinto ne estas en la vilaĝo.” — ”ĉu vi

povas ĵuri, ke via filo ne kaŝas sin en la vilaĝo?” — ”Mi povas,

se vi tion deziras.” — ”Bone, vilaĝestro, mi ne postulas, ke vi

ĵuru, kaj nune mi nenion povas pruvi al vi. Sed, se estos pruvi-

te, ke vi mensogis, ni vin pendigos anstataŭ via filo. ĉu vi tion pripensis, vilaĝestro?” — ”Mi pripensis, sinjoro.” — La saman nokton fuĝis la vilaĝestro el la vilaĝo, kune kun sia filo, la murdinto. La filon kaj la patron mi trovis post dek jaroj en

proksima ĉirkaŭaĵo. Ni ekkonis ilin, rekondukis en la vilaĝon,

ni kunvenigis loĝantaron kaj demandis: ”ĉu estis tiam via filo

ĉi tie, vilaĝestro?” — ”Estis, sinjoro.” — ”Kaj kial vi al ni mensogis, ke li ne estas ĉi tie?” — ”Por ke mi lin savu, sinjoro.” —

”ĉu vi scias, kiom mi tiam promesis al vi pro mensogo?” —

”Mi scias, sinjoro. Mi akceptas la respondecon kaj mi petas

de vi nur unu favoron: lasu mian filon kaj punu min. Por unu

kulpo ne postulu du vivojn kaj akceptu mian vivon por ple-

numi la justecon de l’ Granda reĝino.” — Mi akceptis la pro-

ponon de l’ vilaĝestro kaj plenumis la peton de l’ patro. La

filon mi liberigis kaj ni pendigis la patron. Ni pendigis lin en

la vilaĝo. Ne nur miaj soldatoj, sed la tuta vilaĝo estis konvin-

kita pri miaj justeco kaj humaneco.

—Hehe, vi lin pendigis, — nu, bonega afero — pendigi pa-

tron anstataŭ filon, how wonderful!

ŝtipoj en la kameno brulas per hela flamo. Mi vidas diin-

642

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

on Justitia, ŝia vizaĝo estas trankvila kaj pesilo en ekvilibro.

ŝtipoj brulas, kaj rememoroj pri pasintaj tempoj miksiĝas kun

la novaj.

— ĉiam ni estis nacio prudenta kaj justa. ĉu vi scias, kion oni

faris en Berlino al nia ambasadoro en la jaro 1914, kiam ni

transdonis al ili ultimaton? Oni malhonorigis la anglan am-

basadoron, kraĉis sur lin, kaj ĉu vi scias, kion faris romanoj,

kiamaniere ili rekompencadis ofendon de roma ambasadoro?

Mi mem estus ekbruliginta Berlinon ĉe kvar flankoj, kiel tion

faradis romanoj, mi estus ĝin detruinta kaj eĉ al suĉinfanoj mi

ne estus doninta pardonon …

La pugno de la maljunulo frapas sur la tablon, el la okuloj

radias fajreroj de hardita soldato de l’ Granda reĝino. Poste li

estas denove trankvila, ridema, afabla maljunulo, kiu venis al

suda limo de sia patrujo, al Atlantiko por pasigi la lastajn mo-

mentojn de sia maljunula vivo.

—ĉu vi volas iom promeni? — demandas sinjorino, kiu

estas preskaŭ je dudek jaroj pli juna ol la edzo.

La maljuna sinjoro restas ĉe kameno, la sinjorino min gvi-

das en ĝardenon. Verda ĝardeneto. Tio ne estas verdo de so-

mero, sed ĉi tie verdiĝas eĉ vintro per aparta vintra verdo. Jen

estas fiero de l’ ĝardeno. Monkey tree, simia arbo, unusola

ekzemplero de la ĝardeno. Posteulo de pramaljunaj avoj el

junaĝo de terglobo verŝajne el tiraso, kaj tial ĝi nomiĝas la

arbo de simioj, ĉar ĝi estas unusola arbo, sur kiun ne kapablas

simio surrampi. ĉiun branĉeton eĉ mem la trunkon kovras

fortaj kaj pikaj skvamoj.

Sub la simia arbo kato trenas muson. Bela juna angla kato.

Ne nigra, multkolora. Londona superstiĉo verŝajne ne atingas

ĝis ĉi tien aŭ la kvanto de sudanglaj katoj ne superis ankoraŭ

643

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

kontentigon, oni ne estas devigata protekti ekskluzive nigrajn

katojn kaj kariero povas atendi eĉ la multkolorajn. ĉi tiu bun-

ta, juna adepto de kataj virtoj fiere montras al ni sian ankoraŭ

vivan kaptaĵon. ¯i ellasas ĝin, la premvundita muso ŝancele

kuras proksimume unu metron, poste ĝi kaptas ĝin denove.

Mi laŭdas ĝian lertecon, mi gratulus al la kato, sed la mastri-

no kun ekkrio saltas al ĝi kaj volas al ĝi forpreni la bedaŭrin-

dan muson. La kato malaperis kun la muso kaj la sinjorino

ekĝemis. Tiu konata angla virina ĝemo: Poor little creature!

—Tio vin ne doloru — mi volus ŝin konsoli, rigardu, via

korto estas plenega de bedaŭrindaj kreaĵoj. Post drata barilo

kokinoj, ĉe la stalo ŝafoj, ili ĉiuj ne mortas per natura morto.

ĉu vi iam pripensis tion?

Malforta konsolo. La homo ofte kritikas kruelecon de ali-

aj estaĵoj, sed sian propran li ne vidas.

La mastrino havas kvindekkvin jarojn. ŝi havas arĝentko-

lorajn grizajn harojn kaj serenan, belegan vizaĝon, per nenio

emociitan, sen signo de pasio, kiel ĉiuj anglinoj de bonstataj

klasoj. Mi volonte forigus ŝian atenton de la mustragedio.

—Trankvilo de via domo, eterna verdo, ideala perspektivo

al panoramo de la vilaĝo sub ni kuŝanta, pli malproksimen

sur Atlantikon. Nur salton kaj vi estas en Ameriko. Kaj ĉi tie

eterna silento. Via ĝardeno, trankvilo sur viaj vizaĝoj, reme-

moroj de la kolonelo pri tropikaj landoj, pri la tuta terglobo

kaj ĉefe absoluta trankvilo de estanteco.

—Kion, uni havas el ĉio ĉi, se en la animo estas eterna mal-

trankvilo …

—En la via? ĉu vi entute scias, kio estas maltrankvilo? —

Angla virino, angla viro, via eduko, via flegmo …

—Nomu ĝin memregado, ne flegmo. Flegmon oni inoku-

644

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

los al neniu, kiu ne naskiĝis kun ĝi. Sed nia eduko donas al ni

disciplinon, kruelan, nehoman. Pereu, sed ne malkaŝu, ke vi

suferas. Vane pasigu viajn jarojn, suferu en soleco, en mal-

kompreno, sed montru vin flegma, kvazaŭ nenio estus, kva-

zaŭ ĉio estus en plej bona ordo. Neniu iam eksciu pri via viv-

doloro. Neniu aŭdu, de vi vorton pri sufero. Eble ĉe fino de

la vivo, kiam estas jam ĉio vana, kiam vi jam neniun korekti

nek malbonigi povas, aŭdu iu fremda homo tute diferenca, ke

tiu angla flegmo ne estas tia, kiel ĝi aspektas.

Min surprizis la realeco. Ne tio, ke mi kiel fremdulo estas

atestanto pri guto da amareco ĉe sala Atlantiko. Al fremdaj

homoj ni pli facile donas nian konfidon ol al la propraj. Sed

senco de la vortoj de anglino min surprizis.

Kaj la fluo de amaraj vortoj ne ĉesis.

—Niajn virojn oni edukas en Oxford kaj Cambridge. Ili

estas perfektaj gentleman-oj. Kaj tamen, edzeco estas trom-

piĝo por ĉiu angla knabino. Gentleman-eco de niaj viroj ĉe-

sas tie, kie ĝi devus pleje komenci. Lernejo ne instruas al ili

tiujn aferojn. Vivo kaj fraŭla, maldelikata praktiko ilin malbo-

nigis. Antaŭ geedziĝo ili konis nur du ekstremojn. Artefaritan

atmosferon de societo kaj senspiritan maldelikatecon de pa-

gita amo. Tiaj estas niaj viroj, kiam ili eniras edzecon. Kaj kiu ilin plibonigu? Se al niaj knabimoj edukado eĉ tiom ne donas.

IIi konas la vivon fakte nur de societo, kiu estas hipokrita kaj

supraĵa. Lasu do tiajn homojn kune vivi. Senscian virinon kaj

cinikan viron, kiu konis virinon nur de strato. Kion vi rakontis

al mi pri via junularo, tio estas por ni fremda, malbeninda.

Malrespektataj moroj Francujaj! ĉe ni nur bela, nivelita, dis-

ciplinita supraĵo, kaj kio okazas sub la supraĵo, pri tio neniu

zorgas. Ni scipovas suferi kun kunpremitaj dentoj. ĉe ni so-

645

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

cietaj skandaloj estas maloftaĵo, sed ĉiu konsterniĝus, kiu po-

vus rigardi en nin kaj aŭskultus maloftajn erupciojn de nia

aflikto, kiujn ni de tempo al tempo unu al la alia komunikas.

Eterne sama kanto de nia hipokriteco kaj surda, blinda indi-

ferenteco de societo. Vi miras, pilgrimanto el Oriento, sed tio

ne ŝanĝos la staton. Ne, efektive!

Sekvintan tagon frumatene pluvetis. Ne pluvo, nur etaj va-

porgutetoj el la Atlantiko. Mi adiaŭis la kolonelon. La malju-

nulo, kiel decas je kompleza gastiganto, vekis min pli ol unu

horon frue, ol estis bezonate.

—Razilon mi al vi bonege akrigis kaj bano estas preparita.

Rigardante la horloĝon, mi kolere piedbatis guman, per akvo

plenigitan, sed jam longe malvarmiĝintan porkon, kiu dum

malvarmaj noktoj tiel efike varmigas en nehejtita ĉambro lar-

ĝan anglan liton. Adiaŭo kun la maljunulo estis simpla kaj

vireca. Sen komplimemtoj, sen frazoj, sed sincere. Kaj nun

for, sur malnova, sed amike murmuranta Austin-aŭtomobi-

lo norden, en Barnestapl al vagonaro je Liverpool.

Ni veturas kelkatempe apud Atlantiko, apud Bideforda

golfo, preskaŭ sur marbordo. Estas ĝuste tajdo, la oceano

malrapide, iom post iom ekokupas larĝan strion de marbor-

da gruzo.

—Nu, vi pilgrimanto el Oriento, kantu ankoraŭ foje tiun

dolĉan, malgajan kanton, kiun vi al mi eĉ tradukis. ”Kanabo,

kanabo … ”

—Se vi pli atentos je direktilo, ol hieraŭ, tre volonte. ”Kana-

bo, kanabo,” sub fremda, nebula ĉielo, dum misty — moisty

mateno, ĉe la akvoj de Atlantiko, ĉe tiu ĉi arĝenthara, reve-

ma animo. — ”Sur nian pordeton neniu frapos … ”

—Nobody knocking on the door, — ripetas la sinjorino,

646

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

rigardas en malproksimojn de la oceano kaj en ŝia okulo ek-

brilas larmo.

—Nu, good bye, la pilgrimanto el Oriento, envagoniĝu kaj

okupu al vi lokon. Ankoraŭ vorteton … ĉu vi kredas la dok-

trinon pri migrado de animoj?

—Ne, sinjorino mia.

—Certe, vi ja diris. ĉe vi kontinueco de la vivo fontas el la

senfino antaŭ naskiĝo kaj ne el la individua ekzisto post mor-

to. Sed mi kredas. Kaj mi kredas, kiam ni post cent jaroj renkontiĝos demove, ĉu tie ĉi, ĉu en Kalkuto, ĉu en Yokohamo, ne estos inter ni diferenco de dudekkvin jaroj. Alme-

naŭ ne malfavore por mi. Nu iru. Multe pluvu en la Oriento,

por ke kresku alten, — the green kanabo.

—Kaj brilan sunon por rizo ĉe Yokohamo! Good bye!

(Pavel Rosa)

647

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Josef Kopta

(1894-)

Batalante dum la mondmilito kun ĉe˛oslovakaj legioj en Siberio li lernis kompreni silentan heroecon de simpla homo. Li verkis du grandajn romanojn priskribantajn en psikologie tre konvinka maniero la vivon de legioj en Siberio kaj ilian revenon. En la plej nova tempo li *turnis sin al legioj el medio de la postmilita societo ĉe˛oslovaka. *

ELIŝKA KAJ DU

Jen,” diris Vojtech, enmergante pezan stanan kuleron en

densan supon, ”do tio ĉi estus mia lasta tagmanĝo.” Kaj li

manĝis tiel, kvazaŭ li partoprenus geedziĝan festenon. Nome:

li ridetis, laŭdis la supon, metis sub la tablo la krurojn kruce

kaj per la maldekstra mano li tamburis sur la tablo, por ke la

gastejestro, observanta lin de-porde donu poste fidindan in-

formon:

”Li estis neordinare trankvila, li manĝis ĝueme, la manĝo

bongustis al li, li ĝojis pro la bona kuirmaniero kaj pro la

komforto de mia gastejdomo, la vinon li maldensigis per akvo

kaj trinkis sobreme; kontraste al tio la intenco memmortiga

estus eniginta en lian manon tute certe botelon da konjako.

Oni devos konjekti, ke tio estis fatala hazardo, fatala subgli-

to sur roka irejo en niaj altaj montoj. Cetere, li havis lakŝuojn sur la piedoj kaj ne la necesan ekipon de alpinisto.”

”Ja jes.” pensis Vojtech, ”tiel estris la afero bone ordigita.”

Kaj la kapon lervinte de la malplenigita telero li vokis bonhu-

648

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

more: ”Patro Michal, ĉu tio estis miristika aŭ krokusa spicaĵo,

kio faris vian supon tiel laŭdinda?”

La gastejestro flatite alkuris por la malplena telero, kaj re-

venante baldaŭ el la kuirejo, diris:

”Fingrokvanteto da miristika arilo, jes, nura fingrokvante-

to. Kaj krome, kompremeble, ankaŭ iomete da krokuso.”

ĉe tio li metis antaŭ la gaston blankan boatforman teleron,

en kiu sin banis en butero du bakitaj trutoj, kaptitaj ankoraŭ

laŭ tagiĝo en ne malproksima torento.

”La trutoj, sinjoro, nia plej ordinara manĝaĵo, tamen por la

sinjoroj el urbo — frandaĵo. Ho, mi scias kapti ilin per nuda

mano! Sed oni devas silente kuŝiĝi surborde kaj per brulan-

ta kandelo kvazaŭ hipnoti ilin. Gardu dio, por tio ne povas

sufiĉi elektra lampeto.”

”A˛,” ekpensis Vojtech, forfendante blankan kaj disfalan

viandon, ”mi fartis tie ĉi preskaŭ bone. Sed la penso pri re-

hejmiĝo estas netolerebla.”

Dume la gastejestro foriris kaj nur de-porde strabis al sia

gasto, al kiu oni povis dediĉi ĉiun tempon kaj ĉiun zorgon, ĉar

li jam dum tri tagoj estis sola en la gastejo. Post kiam li fori-

ros, finiĝos la sezono, la fenestrojn kaj pordojn oni blokos, kaj la gastejestro kun sia edzino malsupreniros en la vilaĝon, ĉar

dum vintro atendus ilin en la gastejdomo nura vegetado. La

ŝoseo, plena de serpentumaĵoj, kondukas ja preter ilia turis-

ta hejmo; sed la skiantoj tie nur traveturas aŭtomobile kaj

celas la pli skieblajn deklivojn en Germanujo. Glaso da teo,

kiun ili petus, kostus ok kronojn, kaj ili ne pretendus ĝin, sci-

ante, ke ili ĝin ricevos ĉe Bruno Walter post la kvardeka ki-

lometro. Tie ili ankaŭ havas jam postdorse ĉiujn trompemajn

serpentumaĵojn kaj kurbaĵojn de la ŝoseo, ofte nur enhakitajn

649

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

en krutajn rokojn, kaj tie ili ankaŭ povas tosti je la sano kaj

dediĉi sin al ĝojo, ke ili ne kuŝas en abismoj kun rompitaj

nukoj.

Vojtech finmanĝis kaj la gastejestro alportis al li ankoraŭ

prunan kompoton, kaj li, kvankam li estis jam sata, ŝajnigis eĉ

nun, ke li havas bonan apetiton kaj ke li ne emus foriri el la

mondo, kiu havas prunojn tiel sukoriĉajn kaj bongustajn.

Kaj tamen hodiaŭ posttagmeze ĉio finiĝos. Hodiaŭ post-

tagmeze li eliros al ekskurso, elektos la plej vivriskajn irejojn, grimpos sur krutaĵojn por montara pinarbusto, sed ŝtono cedos sub lia piedo kaj li falegos en abismon. Certe li ne for-

gesos, ke lia mano tenu freŝe forŝiritan branĉeton de pinar-

busto, ĉar tiamaniere evidentos, ke li iĝis viktimo de fatala

hazardo aŭ troigita riskemo, ne priatentinte, ke li ne scias

grimpi, kaj ke li tiel naive suprenpaŝis sur rokan krutaĵon en

lakŝuoj.

Nun Vojtech jam volis forlasi la tablon kaj eliri el la ĉam-

bro, sed ekstere, ankoraŭ fore, aŭdiĝis klaksono de aŭtomo-

bilo. ¯i verve atakis la deklivon sub la gastejdomo kaj la ga-

stejestro, priatentinte la ritmon de la motoro, diris:

”Estas konkura.”

Poste li aliris al la fenestro por vidi, kiel tie preterfulmos

ruĝa aŭ blua veturilo, sed li ne malmulte ekmiris, kiam ree

ekhenis la klaksono kaj la veturilo haltis ĝuste antaŭ la gas-

tejo.

”Bolelon da konjako!” ekkriis iu tujsekve kaj en la ĉambron

enfalis alta viro, butonumita en leda vesto kaj maskita per

aŭtista kasko kaj grandaj okulvitroj, tiel ke li unuavide aspek-

tis kiel skafandristo. Restante tiamaniere maskita, li eksidis ĉe la tablo de Vojtech kaj ĉirkaŭrigardante kvazaŭ malestime

650

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

(tiun impreson povis kaŭzi precipe tiuj grandaj polvokovritaj

okulvitroj), li demetis la gantojn.

”Jes, sinjoro,” li ekparolis al Vojtech, kiu lin observis.

”Ebrio estas dezirinda, se oni volas fari la aferon iomete

neordinare.”

La gastejestro jam starigis antaŭ la gaston la menditan bo-

telon, sed tiu palpis en la ĉebrustan poŝon kaj ĵetis sur la ta-

blon plenmanon da elfiŝitaj bankbiletoj.

”La lasta mono! Ne necesas, ke la homaj vulturoj prirabu

mian kadavron.”

Poste li ektrinkis senpere el la botelo, malpleniginte ĝin

avide preskaŭ ĝis duono.

”Kaj vi ridetas,” li ekkriis al Vojtech. ”Vi pravas. Do je via

sano, vi feliĉega sinjoro!”

Nur nun li plenigis la glason, kaj lasinte ĝin por si, prezen-

tis la botelon al Vojtech.

”Dankon,” diris Vojtech, ”mi estas entreprenonta grandan

marŝon. Mi intencas supreniri tre alten, por pinarbusto, kiu

la vintran ĉambron tiel verde freŝigas. — Per konjako mi mal-

vigliĝus.”

La nekonato ekridetis sarkasme kaj diris:

”Do vi volonte revenas, se vi pensas tiel varmkore pri la

hejmo. A˛, sinjoro, mi fuĝas el ĝi!”

”Mi ankaŭ,” ekpensis Vojtech kaj imagis sian dezertan lo-

ĝejon, kiu neniam plu estos loĝata de feliĉo. ĉar la unusola

feliĉa povus esti Eliŝke, kiu antaŭ kvin jaroj edziniĝis en mal-

proksiman urbon preferante havaĵon al amo. Sed ankaŭ nun

li konsciis, pri kio li decidiĝis, ankaŭ nun li restis fidela al la ŝajnigo, kiu devas al li helpi, ke sian vivon — plepan de vana

sopiro kaj vanaj demandoj pri la senco de lia surda izoleco —

651

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

li disŝiru tute silente, neatendite, kiel viro, kiu ne volas mal-

kaŝi sian bedaŭron, sian venkitecon.

”Certe,” li diris do ridetante, ”mi jam tre antaŭĝojas pri la

aferoj, kiujn mi forlasis kaj kiujn mi retrovos hejme en nova

belo.”

”ĉu aferojn?” vokis la maskito kaj ekĝemis. ”Ho, se ankaŭ

mi povus paroli pri aferoj de mia hejmo kaj ne devus pensi pri

edziĝo. Sed adiaŭ, sinjoroj, nura rememoro sufiĉas, ke mi

plirapidigu la verkon.”

Li saltleviĝis kaj abrupte forŝovis la tablon, kiu baris lian

vojon, kaj per longaj saltoj li forlasis la ĉambron, kriante:

”Mi faros zorge la aferon! Cent dudek kilometrojn hore! Mi

dankas pro la lasta instigo.”

”Atendu,” ekkriis nur Vojtech, kiam li eksentis, ke oni lin

ŝarĝas per ia respondeco, kaj li kure sekvis la nekonaton, kiu

estis jam enaŭtiĝanta. Sed la nekonato, ekvidinte Vojtechon,

opiniis, ke li volas malhelpi lian intencon, maturiĝintan jam

en multaj antaŭaj tagoj, kaj ebriigite per la konjako, li startis jam plenforte kaj estis forveturonta plej furioze.

”Atendu,” kriis ankoraŭfoje Vojtech, kiam la motoro jam

bruis, kaj saltinte en la veturilon, grimpis sur la malplenan

sidlokon apud la nekonato.

”Descendu!” avertis lin la maskito. ”La motoro jam funk-

cias kaj haltos nur sur fundo de krutaĵoj. Kun rompitaj kru-

roj vi ne kapablos plu descendi.”

”Bone,” ekpensis Vojtech kaj io ekplaĉis al li. ”Oni povas

ankaŭ alimaniere foriri ol ŝajnigi falon de sur roko, al kio oni

eble bezonas pli multe da kuraĝo ol al pafo.”

”Kio okazas” ekkriis patro Michal timoplene elkurinte an-

taŭ la gastejon, sed Vojtech nur ridetis kaj kvietigis lin:

652

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

”Nenio, patro Michal. Mi kunveturos pecon da vojo kaj

post la dekkvina kilometro mi descendos kaj iros supren por

iom da pinarbustaĵo.”

”Vi ne descendos,” murmuris la aŭtisto. ”Nun eĉ plaĉas al

mi: morti duope.” ”A˛,” li ekĝemis kaj ektiris levilon, ”kiarajte estas unu feliĉa en sia hejmo kaj la alia ne?”

”Estu,” ridetis Vojtech en la animo. ”La patro Michal ates-

tos, kion mi diris al li: Li volis nur kunveturi pecon da vojo,

li diros, kaj pereis kontraŭ sia volo.”

”Por vespermanĝo mi volus kokidojn” vokis Vojtech al la

gastejestro, kiam la aŭto jam forgluiĝis kaj ekfulmis antaŭen.

”Prefere frititajn, jes?” li respondis al la lasta demando, kiu

estis al li zorgoplena elsendita.

”ĉesu!” kriadmonis lin la najbaro. ”Mi ja diris jam al vi, ke

mi ne haltos. Al mi devas sufiĉi unu starto!”

Vojtech estis tute kontenta. Li mem ne estus tiel rapide

atinginta sian celon, al kiu oni lin nun eĉ veturigas. Centoj da

demandoj estus ankoraŭ atakintaj dum la longedaŭra marŝo,

kaj kiu scias, ĉu li ne estus recedinta ĝuste antaŭ la centa? Kaj cetere, li tie ĉi ne mortigos sin. Tie ĉi li estos mortigita. Tie ĉi li nur aliĝis al iu, kiun li povas nomi: La lasta Arbitracianto.

Tiu viro estas sen mono, eĉ sen vizaĝo, eble oni povas diri, ke

li estas Fato de Vojtech, maskita kiel aŭtisto.

Ili trafulmis la unuan vojkuŭrbaĵon kaj la malantaŭo de la

veturilo eksaltis dum subita subglito, kvazaŭ ili estus jam nun

flugantaj transkape en krutan profundaĵon. Estis agrable, ke

Vojtech ne sciis, kiam la afero okazos. Eble li pensos ĝuste pri

Eliŝka, kies portreton en la ĉebrusta poŝo li nun ŝtele ekpal-

pis; kaj en tiu momento la maskita Fato perdos la regopovon

super la veturilo kaj la veturilo elflugos el akra kurbaĵo por

653

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

forlasi la grundon kaj fali en abismon. Sed nun Vojtech teru-

rite eltiris la manon el la ĉebrusta poŝo, ĉar li ekkonsciis, ke

oni lin poste trovus almenaŭ en tiu ĉi lasta ĉirkaŭpreno.

”ĉu vi timas?” ridegis la najbaro rimarkinte la geston de

Vojtech.

”Ne,” diris Vojtech. ”espereble mi vin ankoraŭ persvados.”

”Vanaj provoj,” rikanis la Fato. ”Vi ja devus igi, ke ŝi min

amu.”

”Kaj ĉu vi amas ŝin?” demandis Vojtech preskaŭ neglekte-

me, observante po-gradajn saltetojn de la montrilo, kiu jam

proksimiĝis al naŭdeko.

”Mi ne emas konfesi,” rediris la aŭtisto amare.

Sed poŝte li ekkriegis: ”Jam la trian fojon ŝi senigis sin de

mia ido.”

”Do eksedziĝŭ.” diris Vojtech cinike.

”Vi frenezulo,” spiregis la nekonato, ”jam la trian tagon mi

sekvus ŝin surgenue eĉ en inferon, pet-petante pardonon.

A˛,” li ekĝemis kaj ekblasfemis, ”la konsilantoj konsilas, ĉar

eĉ unu ne ekkonis ŝian etan buŝon, ŝiajn alabastrajn ŝultrojn,

ŝiajn graciajn krurojn, ŝian aroman brunetan haron.”

”Ankaŭ vi ne,” incitis lin Vojtech, ”ĉar al vi ili apartenis tute pasive, kaj kiom mi komprenas, nur pro devo kaj ne pro

amo.”

”Estis tiel,” peze respiradis la najbaro, ”kvazaŭ ŝi volus

apud mi travivi imagon de aliulo. ŝi ne malfermis la okulojn,

ŝi ne alklinis la buŝon, ŝi ne almetis la manon, kaj revekiĝante

ŝi forpeladis min vidante vizaĝon, kiu splitigis spegulon de

ŝiaj imagoj sopireme alvokitaj. ŝi ne estis aĉetebla, sinjoro,

akceptante nur mian riĉajon, sed ekskludante ĝian posedan-

ton.”

654

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

”Vi ja pensis, kompreneble,” mokis Vojtech, ”ke ĉio cete-

ra venos per si mem. En vilaĝoj oni diras: ŝi ja alkutimiĝos.”

”Tio estis sen perforto,” defendis sin la viro. ”Forlasinte la

malriĉan amanton ŝi iris propravole.”

La montrilo alproksimiĝis al cento kaj Vojtech kaptinte la

najbaron ĉe la ŝultro, ekkriis: ”El kie ŝi estis?”

”El Praha,” diris la nekonato. ”Nun ŝi jam volonte vidus la

eksedziĝon,” li rikanis, ”ĉar tiu amato konjekteble riĉiĝis. ¯u-

ste hieraŭ mi venis al ŝi en lasta humiliĝo kaj ŝi diris al mi:

Kontentu, ke mi penas ne aŭdi la brueton de serurtruoj. Nun

mi povus jam foriri al Vojtech, redonante al vi ĉion, kion vi al

mi alproprigis.”

”Ve,” plorĝemis Vojtech, ”temas pri Eliŝka!”

”Pri Eliŝka, jes,” jesis la nekonato kun ia apatio. ”Eliŝka,” li

murmuris, ”al Eliŝka estu redonita la libereco tute kavalirma-

niere.”

Kiam Vojtech vidis, ke li restis nemalkaŝita, li volis ankoraŭ

havi certecon, kvankam super lia kapo pendis glavo sur fade-

no. Sed en tiuąoso de feliĉo, bedaŭro kaj teruro li ne trovis

alian elirvojon ol salte kapti la portreton de Eliŝka kaj submeti

ĝin al la okuloj de najbaro: ”ĉu tio ĉi estas Eliŝka?”

La aŭtisto katenite de la maŝino kaj sensentigate de la flugo

de la veturilo, ne forŝiris sin de la direktilo eĉ por sekundo kaj nur ekspiregis peze:

”Vojtech.”

Kaj tuj sekve saltis la montrilo al centdudek.

”Kion nun?” pensis Vojtech en febra volstreĉo, sed eĉ se li

estus sin ĵetinta sur la korpon de la najbaro, tio estus senre-

zulta. Se li riskus elsalti, li samtiel kaŭzus sian propran mor-

ton, se ne kripligon. ĉiu ajn provo igi la viron voli, ke li hal-

655

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

tu, ruiniĝos nun duoble, ĉar se li estis preta mortigi nekona-

ton, kial li ne sopirus mortigi Vojtechon?

”Tamen nur Fato,” flustris Vojtech. ”Cetere, mi estus fra-

kasinta mian kranion ie aliloke.”

Sed rememorinte, kiel li volis ĉion maski, li vekiĝis el la

apatia rezignacio, en kiun li refalis, kaj li revigliĝis por unu-

sola eksperimento:

”Hola,” li kriis en la orelon de la najbaro preskaŭ moke, ”vi

parolis pri kavalireco, tamen vi faros la aferon tute stulte.”

”Kial?” demandis la viro same kriege. ”ĉu mi ne forigos

min sen misgustaj eksedziĝaj ceremonioj? ĉu mi ne indulgos

al Eliŝka la turmentajn konfesojn en la elmetitajn orelojn de

klaĉulinoj kaj juĝistoj?”

”Sed tiam vi ja devis ankaŭ memori pri tio,” plu-penis Voj-

tech, ”ke vi scenu la tutan aferon kiel fatalan hazardon. Sed

dume ĉio evidentiĝos pro la botelo de konjako kaj pro viaj

malnecese bombastaj paroloj en la gastejo de Michal.”

”Vere,” kapjesis la viro, ”tio estas efektive stulta.”

Kaj forŝirinte la vidon de la ŝoseo, kiu ĵus serpentumis, li

ekrigardis al Vojtech.

Vidinte lian palegan vizaĝon, li longe fiksis sian rigardon

al liaj buŝoj, kie io soife tremetis kiel unusola manifestiĝo de

la vivo, kiel unusola manifestiĝo de l’ sopiro kaj espero.

”En tiu sopiro ni egalas unu al la alia,” li diris malŝarĝite kaj igis la manojn senpove malsuprenfali laŭ la korpo.

Kaj kiam la maŝino transflugis la randon de la ŝoseo, li

ĉiam rigardis la buŝon de Vojtech kaj en la lasta sekundo li,

ankoraŭ vidis, kiel ĝi eksiblis kaj velkis.

1930

(T. Pumpr)

656

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Laco Novomeskë

RINGOJ

Stela kaj luna

lumo super urbo ne jam centras,

kaj lampo super trotuaro

ombrajn nigrajn ringojn pentras.

Nokta mallumo

en la arteriojn verŝas vivosvingojn,

mallumo nokta

pentras sub okuloj homaj nigrajn ringojn.

(Stan. Kamaryt)

EN FENESTRO DE ARESTEJO

Saliko trista post la alta muro

pro kompato vigle riverencas.

Pro via akcidento:

publikulinoj,

arestitoj,

vaguloj,

neniu alia malĝoje kondolencas.

657

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Jen sube urbo en sunbrilo ardas.

Ho, Ostrava kaj Roma malproksimas!

Vi cezar’ Nero, ne laŭ via ritmo

mi mian altan kanton rimas.

Publikulinoj,

arestitoj,

vaguloj

sidiĝas kun Kristo ĉe tablo tagmezon ĉiun:

per pano kaj akvo ilia tago ja plenas.

Kristan korpon nigran signas per kruco,

transformo de akvo en vinon ne venas.

Kvankam por ni neludatajn, ni tamen aŭskultas

bojantajn e˛ojn de soldat-orkestro.

Nur suno, la bonulo, etendas al ni manojn

por premi ilin tra fenestro.

(Stan. Kamaryt)

658

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Frantiôek Halas

Tre ŝatata inter la samtempaj junaj ĉeąj poetoj pro racia konstruo de la verso, kiu estas same logika kaj impresa. El tia malofta kuniĝo rezultas ekstreme intua redono de sentoj kaj ideoj tre komunaj al la *nuntempo. *

NEKONATA SOLDATO

En drataj bariloj

forgesita Absolon-historio

li pendas tie blanka kaj nuda

eksplodo de magnesio.

Herboartikoj tremas pro teruro

tranĉeo troplenas de falintoj

ĉie latunaj ter-masoj

kaj elventrigita senmorteco

de homo.

Desur rava rozo de hejmo

folioj forblovitaj

poŝto sed neniu priatentas

la formortintojn.

Suprenplaŭdis turoj ĝis al ĉielo

malsuprenfalas ĉarpio de nebulo

falintoj rifuzas bandaĝon

ili silentas kiel Sfingoj.

659

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Rigardu splititan frenezulon

li ankoraŭ emas ekflori

la kasko estas stigmato

la kapo putras en ĝi.

Salujoj de l’ okuloj dise oscedas

kaj neniu premfermas ilin

ąoson de l’ mortintoj

la Luno-Tamerlan

kruele ĝu-rigardas.

Ree malfermitas gastejo de l’ mondo

sub fenestroj la rememoro ululas noktue

la milito estas forgesita

la mondmilito.

Bapto per akvo, bapto per fajro, sangobapto

kaj la soldato ne havas nomon

li havas nur makulojn kiel leopardo

pli grandajn ol kvarkrejcero.

Nekonata Samsono de tomboĉeloj

la sterkon de l’ bukedoj disbatos piede

kiun li iras murdi

kien li iras venĝi.

(T. Pumpr.)

660

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

DIVERSAJ KLARIGOJ

Mallongigoj: a: angla; fr: franca; germ: germana; gr: greka; it: itala; lat: latina; **v. **: vidu.

La tradukojn de la ne-esperantaj tekstoj serĉu laŭ aboco de

la unua vorto!

akademio

nomo de kelkaj fakaj duagradaj aŭ pli altaj lernej-

oj, kiuj tamen ne estas organizitaj laŭ universita-

ta tradicio. Ekz. akademioj komercaj, muzikaj, pe-

dagogiaj.

Alma mater

lat. nobla patrino, honora atributo donata al uni-

versitatoj.

A. D.

(Anno domini) lat. en jaro laŭ kalkulo post naskiĝo

de Kristo

ariston hydro

gr. akvo estas la plej bona.

ars mathematica

lat. arto matematika.

Aufklärung

germ. klarigo. Aufgeklärtes Jahrhundert klerula

jarcento; tiel estas nomata la 18-a jc. pro agado de

la francaj enciklopediistoj precipe Voltaire kaj

Rousseau.

balekoj

nomo (moka) de la studentoj venintaj en la unuan

semestron de universitato, latina mezepoka nomo

beani.

Barány

hungara nomo, elparolu: baranj.

bene, optime, excellenter lat. bone, plej bone, eminente.

Bohemio

okcidenta el la kvar provincoj (”landoj”), je kiuj

estas dividita ĉe˛oslovaka respubliko por admi-

661

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

nistraj celoj kaj pro historiaj motivoj. ¯ia ĉefurbo

Praha estas ankaŭ ĉefurbo de la respubliko.

Cordatus bohemus lat. fervora ĉe˛o

Cornelius Nepos, latina verkisto de biografioj.

ĉamaro

nigra jako en redingota formo kun staranta aŭ

kuŝanta kolumo, kun butonoj ornamitaj per plek-

titaj ŝnuroj. Solena vesto de ĉe˛oj depost j. 1848,

tiam kaj longe poste portata kiel signo de patrio-

ta konvinko. Nune jam elmodiĝinta.

daguerrotipaĵoj primitiva origina formo de fotografaĵoj.

Detva

(elpar. djetva), regiono en mezo de Slovakujo ĉir-

kaŭ samnoma urbeto (2200 loĝantoj). La Detva-

anoj, loĝantaj en izolejoj sur deklivoj de sia mon-

tara regiono, vivas el bredado de brutaro. Detva-

anoj estas popolo altkreska, kiu ĝuas en slovaka

historio famon de kuraĝaj defendantoj de libere-

co. Estos inter ili konservitaj ankoraŭ antikvaj

moroj kaj kostumoj. Slovaklingva romantisma

eposo ”Detva-anoj” de Sládkoviâ (el j. 1850) glori-

gis ĝian tradicion en poemo tre eminenta.

dilectissimus

lat. la plej amata.

epikuranoj

(laŭ gr. filozofo Epikuros) homoj preferantaj bon-

fartan kaj ĝueman vivmanieron.

et non est infitiandum, Hannibalem … ktp. lat. kaj oni ne povas

kontesti, ke Hanibalo per sia prudenteco tiom

superis la aliajn ŝtatestrojn, kiom la roma popolo

superas per sia forto ĉiujn naciojn.

excellenter

lat. eminente.

Flaminius Caius roma ŝtatisto kaj militestro en 3-a jc. antaŭ Kr.

”Flanojn manĝi en Prago” en la ”Flan-strato” en

mezepoka Praha (nune strato Celetná) estis tribu-

nalo por juĝi procesojn inter pastroj kaj laikuloj.

floreno v. mono.

Fueramus Pergama quondam (el Vergilio) lat. iam ni estis Pergama

(t. e. glora ŝtato).

662

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

”gaudium et corona vitae” sed ankaŭ ”spes patriae” lat. ”ĝojo kaj krono de la vivo” sed ankaŭ ”espero de la patrujo”.

Gaudium meum, dimidiun animae lat. mia ĝojo, duono de animo.

gratias ago

lat. mi dankas.

green

a., verda.

guldeno

v. mono.

Görtl

germ., ekstera bulvardo en Wien.

Helaso

nomo de antikva Grekujo. Sed en poemoj oni uzas

ankaŭ Helado laŭ la gr. radiko.

Hradâany

surmonta kvartalo de Praha, sidejo de iamaj bohe-

maj reĝoj, nun de la prezidanto. La panoramo de

tie estas karakeriza por Praha.

helero

v. mono.

Hradec Králové germ. Königgrätz), urbo en orienta Bohemio, ĉe

kiu estis granda batalo dum milito Prusa-Aŭstria

en 1866.

Husanoj

disĉiploj kaj partianoj de Magistro Jan Hus, re-

formula pastro, rektoro de universitato en Praha,

bruligita pro herezo laŭ verdikto de eklezia konci-

lio en Konstanz en j. 1415. La movado Husana pre-

dikis aplikon (iam tre rigoran) de kristanismaj

idealoj en praktika vivo kaj samtempe defendis la

naciajn rajtojn de la ĉeą popolo kontraŭ en-

migrintoj germanaj. Laŭ diversaj vidmanieroj ĝi

signifas unuajn manifestiĝojn de ideoj de la refor-

macio.

idus

lat. 15-a tago de iu monato.

imperator

lat., imperiestro.

Jakutoj

indiĝenoj, nomadoj en norda Siberio.

Jan Òiòka el Trocnov (1360-1424) genia ĉ. strategiulo, militista ĉefo de Husanoj, neniam venkita venkinto super enlan-daj kaj fremdlandaj krucmilitistoj. Majstro en ata-

ko same kiom en retiriĝo. Li kreis el simplaj kam-

puloj unuan specon de konstanta soldataro tre

prudente kaj inteligente armitan. Li transformis la

663

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

veturilan barilon en moveblan fortikaĵon. — Li

estas ofte rememorigata kiel simbolo de batalaj

kapablecoj de sia nacio.

Javorina

monto en Alta Tatra (Vysoké Tatry).

Kahlenberg

monteto apud Wien (Vieno), celo de dimanĉaj

ekskursoj de Vienanoj.

kalich

ĉs. pokalo, simbolo de husanoj.

Konstanz

germana urbo ĉe la Boden-lago, kie estis en 1415

bruligita Jan Hus.

Kolokvio

provizora ekzameno en universitato aŭ en analo-

gie organizita altlernejo.

koráb

ĉs. ŝipego.

krejcero

centono de guldeno, egalis 2 helerojn, v. mono.

Krono

v. mono.

kvestoro

universitata kasisto.

Kynoskefale

montetoj en Tesalio, kie en j. 197 antaŭ Kristo ven-

kis roma militgvidanto Flaminius Filipon V-an,

makedonan. Post la venko estis la grekoj deklari-

taj liberigitaj.

Letná

kvartalo de Praha, kun ludomoj kaj sportaj ludej-

oj.

luĉanoj

(ĉ. Luâané) ĉe˛oslovaka gento en regiono Luĉo sur

dekstra bordo de rivero Ohæe en okcidenta Bo-

hemio, ĉirkaŭ la nuna urbo Òatec. Ilia princo Vlas-

tislav estis venkita kaj mortigita de princo Neklan

reginta la genton de ĉehoj sidantaj en mezo de la

lando Bohemio ĉirkaŭ nuna Praha.

Lysá

monto en montaro Beskydy en Ostrava-regiono

(1325 m. alta) impone aspektanta el vasta ĉir-

kaŭaĵo.

Malá strana

(Malgranda flanko), unu el la malnovaj kaj antik-

vaj kvarataloj de Praha (laŭ numerado 3-a) sub la

kastelo Hradâany, kun rimarkindaj antikvaj pala-

coj kaj temploj. ¯i estas kunigita kun la pli moder-

naj kvartaloj sur la dua bordo de rivero per Karlo-

664

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ponto. Estas en ĝi butikoj kaj gastejoj malnov-

modaj, la vivo de enloĝantoj en malnovaj, ofte

antikvaj domoj konstruis la malnovajn morojn kaj

kutimojn.

Mamma mia

it., patrino mia!

Matica slovenská unuiĝo fondita de slovakaj patriotoj en jaro 1863

en Turâiansky Sv. Martin kiel centro de klerigaj kaj

sciencaj tendencoj slovakaj. Eddonas librojn kaj

gazetojn, fondis bibliotekon kaj muzeon, organi-

zas sciencan esploradon de slovakaj lingvo kaj et-

nografio.

métier

(fr. metie) metio, profesio.

Metodié

slava kristana misiisto veninta kun Cirilo el Kon-

stantinoplo en j. 863 en Grandan Moravion, invi-

titaj de Rastislav, senditaj de Bizanca caro Miąelo

III. Predikis la kristanismon per slava lingvo kaj

enkondukis liturgion slavlingvan. Nur post lia

morto en j. 855 komenciĝis disvastiĝi pere de ger-

manaj misiistoj liturgio latinlingva.

Mono

Antaŭ restarigo de ĉe˛oslovaka respubliko (28. X.

1918) validis sur nuna ĝia teritorio la monsistemo

Aŭstri-hungaria. Unu Krono (K) havis 100 helerojn

(filerojn). Kostis tiam tagmeza menuo en simpla

restoracio 60 helerojn, en tre bona 1 Kronon, sa-

lajro de komencanta juna oficisto estis ĉ. 60 K mo-

nate. En popola kalkulado oni uzadis tiam ofte an-

koraŭ pli malnovan monunuon ”guldeno” = ”flo-

reno”, kiu valoris precize 2 kronojn. ĉe˛oslovakujo

enkondukis nomigon ”Krono ĉe˛oslovaka” (kun

simbolo Kâ). Sed ĝia valoro estas proksimume de-

kona. Kostas rnenuo en simpla restoracio 5 Kâ, en

tre bona 10 Kâ, komenca salajro de juna oficisto

estas ĉ. 500 Kâ monate.

Moravia kampo, ebenaĵo en Malsupra Aŭstrujo, apud malsupra

parto de rivero Morava (March). Ejo de pluraj gra-

665

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

vaj kaj grandaj bataloj. En En ĉe˛oslovaka historio

precipe grava estas la batalo, en kiu falis bohema

reĝo Pæemysl Otakar II. en j. 1278.

Moravi-Silezio centra el la kvar ĉe˛oslovakaj provincoj (”landoj”).

Silezio estas ĝia norda parto, ne tre ampleksa, kiu

estis kunigita kun Moravio en unu administran

tuton nur en j. 1929 per administra reformo. ĉe-

furbo Brno.

Nazdar

ĉ. saluto kaj salut-krio ”sukceson!”

Nobody is knocking on the door, neniu frapas sur la pordon.

”Nolli tangere circulos meos” lat. ”ne tuŝu cirklojn miajn” diris Ar˛imedo, glora matematikisto kaj fizikisto en Si-rakuso, al soldato de venkintaj trupoj envadintaj

en urbon, kiu penetris lian domon murdante la

loĝantaron de venkita urbo.

”Ora puto”

simpla restoracio en Praha sur monteta deklivo

kun tre bela panoramo. Siatempe tre laŭmoda.

Perdidi diem

lat. mi perdis la tagon.

Posejdono

greka dio de maro, lat. Neptuno

Praga

lat. nomo de Praha, el tio Prago, en versoj

Preôporok

ĉs. nomo de Bratislava antaŭ la ŝtata renverso

(germ. Pressburg, hungare Pozsony)

Pæíbram

urbo en suda Bohemio, sudokcidente de Praha,

12.000 loĝantoj, minejo arĝenta.

”Qualis psota fuit … ” strofo el satira poemo ”Proteus aŭ Allegoria”, en kiu Florian Hammerschmied priskribis ĉeąn

historion kaj ŝanĝojn de ĝia Fortuno. La poemo

estas verkita en bastarda lingvaĉo ĉeą-latina. Tra-

duko de la versoj:

Kia mizero kaj kia sufero estis por la klerikuloj

kiam la fera Òiòka faris siajn oftajn promenadojn

kaj la soldataro eltiradis per kapuĉoj la mona˛ojn

el la klaŭstroj kaj batinte ilin per draŝiloj, mortigis

ilin kruele per glavo.

Quod erat demonstrandum lat. kaj tio estis pruvenda.

666

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Rastic

v. Rastislav.

Rastislav

(ankaŭ Rastic) reganto de ”Granda Moravio” en

846-870, tre prudenta politikisto firmiginta sian

regnon, kiu estis historie unua grava potenco en

nuna teritorio ĉe˛oslovaka. Venigis la kristanajn

misiistojn Cirilon kaj Metodion el Konstantinoplo,

kaj kristanigis sian popolon. Tiu ĉi lia faro estis tre

prudenta politike, ĉar li evitis influon de germanaj

episkopoj, kiuj predikis kristanismon kunigante

ĝin kun politika influo de najbarantaj germanaj

princoj.

Rari nantes in gurgite vasto (lat.) maloftaj naĝantoj en maro vasta.

Saksoj

germana gento en norda Germanujo, kelkaj el ĝiaj

triboj ekposedis en la 5-a jarcento parton de nuna

Anglujo. Mezepoka ĉ. kroniko nomis tiel (erare)

ankaŭ germanajn gentojn najbarintaj en komenco

de historio kun gentoj ĉeąj en Bohemio.

Slovakujo

orienta el la kvar provincoj ĉe˛oslovakaj (”lan-

doj”). ĉefurbo Bratislava.

Svätopluk

potenca reganto de ”Granda Moravio” en 870-894,

militis kontraŭ germanoj kaj hungaroj, firmigis la

regnon, disvastigis kristanismon.

Subkarpata Rusio, la plej orienta el la ĉe˛oslovakaj kvar provincoj (”landoj”). ĉefurbo Uòhorod.

Tirolo

unu el la provincoj Aŭstriaj.

Turiec

distrikto en mezo de Slovakujo, ĝia popola lingvo

estas rigardata kiel la plej kerna slovaka dialekto.

¯ia plej grava urbo Turâiansky Sv. Martin, estas

sidejo de Matica slovenská.

Ukraino

vasta regiono en suda Rusujo, nune el Sovetiaj res-

publikoj, 464.000 kv. kilometroj, 30.000.000 loĝan-

toj.

Venĉjo

karesnomo de Venceslao (ĉs Václav), tre ofta inter

ĉe˛oj. Iam kun nuanceto ridindiga aŭ ironia.

667

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Vítkovice

urbo en Ostrava-regiono, centro de fero- kaj

maŝinindustrio.

Vladiko

(ĉ. vladyka) ĉ. nobelo de antikva tempo, en meza

epoko nobeloj malpli riĉaj.

Vltava

rivero, fluanta tra Praha, ofte prikantata de poetoj.

Germ. nomiĝas Moldau, lat. Moldavia.

Vyôehrad

(tr. = alta kastelo) sidejo de la ĉeąj princoj, sude

de la pli nova sidejo Hradâany. Nuntempe ambaŭ

estas kvartaloj de Praha.

Weimar

(elparolu vajmar) urbo en suda Germanujo, kie

vivis Goethe (1749-1832). Verko de lia juneco ”Su-

feroj de juna Werther”, en unua parto aŭtobio-

grafia, priskribas la amon de Werther al juna bela

edzino kaj finiĝas per memmortigo de Werther,

kiu nature ne estas aŭtobiografia. La verko havis

siatempe grandan resonon. La ironia rakonto ”Idi-

lio el Weimar” kontrastigas la vidmanieron de

”art-por-artismo” kun vidmaniero de praktika

vivo. La rakontanto ne vidigas, kiun vidmanieron

li preferas.

Òiòka

v. Jan Òiòka el Trocnov.

668

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

ĉE˘OSLOVAKAJ PENTRISTOJ

KAJ SKULPTISTOJ.

Dr. T. Pumpr

Tiu ĉi mallonga artikolo volas nek prezenti kompletan

revuon de ĉe˛oslovaka arto, nek esti sistema traktato pri

ĝia historio. Ni provos sur la mallonga spaco disponebla

montri al la legantoj de la Antologio certan epokon kun kon-

ciza komentaro pri la aŭtoroj kaj iliaj skoloj. Kelkaj reproduk-

toj donos eblon rigardi la ĉe˛oslovakan kulturon ankaŭ el alia

flanko.

La tempa kadro estas paralela al tiu de la beletristika par-

to: Escepte unusolan ekzemplon el la mezepoko (Petr Parléæ)

ni komencas en pasinta jarcento, preterpasante do la histo-

riajn epokojn. Ankaŭ ni ne mencias la aliajn fakojn de la arto

krom la skulpta kaj pentra.

Petr Parléæ(1330?-1399), konstruinto de katedralo Sta Vito

en Praha, eminenta gotika artisto. Lia statuo de la ĉeą princo

Venceslao la Sankta devenas el jaro 1373.

El la skolo de ĉeą klasikismo estas tie ĉi reprezentata Jo-

sef Navrátil (1798-1865). Aŭtoro de multaj negrandaj bildoj

de alpaj regionoj. Lia ĉefa esprimilo estas koloro, kolora ma-

kulo, nelimigita per linio. Majstraj portretoj, ĉarmaj bildoj de

morta naturo.

Grandan influon sur la ĉeąn pentroarton havis Josef Má-

nes (1820-1871), kies gravecon oni ne povas sufiĉe kaj laŭme-

rite pritaksi en kelkaj linioj. Li estis artisto, kiu per sia genio venkis la malfekundan pasintecon, eltirinte el ĝi ĉion, kio ka-669

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

pablis pluevolui. Radikante en romantismo, li lasis sin inspiri

de ĉeą historio. Vojaĝante, li detale ekkonis la plej belajn

fizikajn kaj psikajn kvalitojn de la ĉe˛oslovaka popolo, la sa-

nan ĉarmecon de la kampisto, la abundan formon kaj kolo-

ran pompon de popola kostumo. En li kuniĝis avantaĝoj de

perfekta desegnisto kun majstreco de koloroj. Li ilustris bil-

dojn, popolajn kantojn, kreis seriojn da bildoj el prahistoriaj

tempoj de la nacio kaj vilaĝa vivo; portretojn. Plej popularaj

estas ciklo Jarsezonoj sur la turhorloĝo de la Urbdomo en

Praha.

Karel Purkyné (1834-1868). Pentris plej materian realecon

kontraste al siaj samtempanoj, kiuj preferis romantikan ide-

aligon. Verve aplikata farbo akcentas formon kaj plastikon.

Portretoj. Morta naturo.

Antonín Chittussi (1847-1891). ŝatata temo de liaj verkoj

estas pejzaĝo. Pentristo-poeto de ĉeą regiono, kiun li enbil-

digas laŭ momenta impreso, hazarda humoro, ĉiam iomete

lirika kaj melankolia.

Jaroslav Âermák (1830—1878), eminenta pentrista fenome-

no. Popularaj estas liaj bildoj pri Montenegro kaj historiaj

scenoj. Virtuozo de la paletro, riĉaj, varme brilaj koloroj.

Julius Maæák (1832-1899). ĉefa pejzaĝopentristo de la dua

duono de 19-a jarcento kaj grafikisto. Liaj verkoj krom lirike

poeziaj bildoj havas jam evidentajn trajtojn realismajn.

Beneô Knĝpfer (1844-1910). Komence okupiĝas pri histo-

ria genro, poste fariĝas eksluziva temo de liaj bildoj maro kaj

romantika pejzaĝo, privivataj de tritonoj, feinoj, kentaŭroj …

Josef Václav Myslbek (1848-1922) altentiris la ĉeąn skulp-

tarton sur nivelon de arto tutmonda. Sub influo de Josef Má-

nes ekhavas liaj verkoj lirikan karakteron kaj graciecon. Seve-

670

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

re stila formo, nobla patoso. Plej konataj verkoj: Sankta Ven-

ceslao en samnoma placo de Praha, Krucifikso; historiaj per-

sonoj, portretoj. Edukis kvanton da disĉiploj.

Mikoláô Aleô (1852-1913) apartenas al t. n. generacio de

Nacia Teatro: artistoj, kiuj partoprenis ĉe ornamado de la

Operdomo en Praha. Majstra desegnisto, ilustras popolajn

kantojn, kreas simplajn, ŝajne primitivajn, tamen vivoplenajn

kaj talente faritajn plumdesegnaĵojn pri soldatoj, ciganoj.

Pentras historiajn scenojn, ciklojn: Mia patrujo, Vivo de an-

tikvaj slavoj … Lia verko konscie servas al la nacio.

Vojtech Hynais (1854-1925). La genio de tiu ĉi artisto kon-

keras same formojn monumentalajn kiel formaton de idiliaj

malgrandaĵoj. Li sciis prataksi kaj valorigi elegantajn liniojn

kaj patosajn kolorojn. ĉefverko: Kurteno de Nacia Teatro en

Praha.

Hanuô Schwaiger (1854-1912) pentris figurojn el fabeloj kaj

fabloj; realismajn tipojn popolajn.

Václav Broòík (1851-1901). Ano de historiisma stilo. Liaj

preferataj motivoj estis historiaj scenoj, precipe el la pasinte-

co de ĉeą nacio, kiun li brile prezentis per senerara tekniko.

Alfons Mucha (t860-). Pentristo kun atentinda dekora ta-

lento. Eminentis en ilustrado de libroj kaj en afiŝoj. Serio da

monumentalaj bildoj, scenoj el slava historio.

Jŭòa prka (1

861-). Temperamenta pentristo de impresio-

nismaj kaj realismaj bildoj, kies preskaŭ ekskluziva motivo

estas folkloro de moraviaj slovakoj. Li ekkonis la unikan be-

lecon de slovazkaj kostumoj, kiujn li scias reprodukti en freŝaj

gajaj koloroj.

Stanislav Sucharda (1866-1916), skulptisto. Multenombraj

plaketoj, monumento de Palackë en Praha.

671

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Oldæich Blaòíâek (1867-), eminenta disĉiplo de Schweiger.

Antonín Slavíâek (1870-1910). Impresionisma pejzaĝopen-

tristo. Jen malproksimaj horizontoj kaj spacoj, jen koloabun-

daj detalaĵoj estas konkerataj per lertega peniko de la majs-

tro, kia ne nur vidas eksteraĵon, sed komprenas ankaŭ la spi-

riton de la pejzaĝo.

Jan Preisler (1872-1918). Pentristo majstranta pastelon kaj

oleon. Spirita simbolismo, liriko kaj dekoremo. Ripetiĝanta

motivo: Naturo kun nudaj homaj korpoj.

Frantiôek Bílek (1872-), pentristo kaj skulptisto. Verkoj ple-

naj de mistiko kaj ekstazo kun ĉefa ideo: oferado laŭ ekzem-

plo de Kristo. Motivoj el ĉeą historio religia.

Maxmilián Ôvabinskë (1873-). Eminenta fenomeno de ĉeą

pentrado grave plivastiginta ĝiajn horizontojn. Majstro de

plumdesegnaĵoj kaj akvoforto, virtuozo de grafika tekniko.

Tiuj ĉi verkoj kaj brilaj oleopentraĵoj kun abundo da harmo-

niaj kontrastoj de koloroj montras absolutan certecon de vere

artista mano. Portretoj; erotikaj motivoj pri utopia paradizo

de primitivaj homoj meze de tropika pejzaĝo. Influas grave la

novan generacion.

Tomáô F. Ôimon (1877-), pentristo kaj grafikisto. Temo de

liaj verkoj estas naturo, popolo, travojaĝataj urboj. La kosmo-

polita enhavo de liaj verkoj kaj majstra tekniko havigis al li

merititan sukceson.

Josef Maæatka (1874-). Fekunda skulptisto, disĉiplo de

Myslbek. Devenas de li multaj monumentoj.

Hugo Boettinger Pseudonimo: Dr. Desiderius (1880-1934)

pentris portretojn kaj dekorajn alegoriojn plej majstre. Popu-

lara ilustristo por ĵurnaloj kaj karikaturisto.

Jakun Obrovskë (1882-). Pentristo kaj skulptisto. Miksas al

672

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

impresionisma fundamento de sia arto teknikan klasikismon

kun lerta aplikado de linio kaj trafa prezentado de plastike-

co. Liaj skulptaĵoj havas jen interesan etoson kaj graciecon,

jen monumentalan efekton.

Ladislav Beneô (1883-). Bona skulptisto, disĉiplo de St. Su-

charda.

Centro de moderna pentrista esprimo slovaka estas Mar-

tin Benka (1888 — ). Li unua komprenis la veran sencon, kiun

prezentas al la pentristo Slovakio. Elirinte el impresionismo

li ne kontentiĝis per la mondo de supraĵaj impresoj kaj duo-

ble travivis la bildatan motivon prilaborante ĝin en ateliero.

Jan Zrzavë (1890-), inspirite de mistikismo kaj simbolisma

plisimpligado de formoj, trovas sian propran vojon kaj artan

esprimon: Misteraj vizaĝoj de bibliaj kaj mitologiaj personoj,

primitivisma pejzaĝo, morta naturo.

Jan Ôtursa (1808-1925). Altgrada majstro de ĉeą skulptar-

to. Li baldaŭ superis la samtempan impresemon kaj stilizan-

tan simbolismon, sciis admirinde reprodukti plastikecon de

nuda homa korpo. Multnombraj verkoj, jen intime lirikaj, jen

solene monumentalaj atestas pri tute escepta genio de la aŭ-

toro, kiu forte influis siajn disĉiplojn.

La pentristo kaj grafikisto Frantiôek Podeôva (1893-), aŭ-

toro de eminentaj portretoj, de ampleksaj freskoj kaj sgrafi-

toj, pentras plejparte figurojn. Post diversaj fazoj de sia evu-

luo li transiras al la plej interna: al la hejmo de siaj patroj, kie la tero kaj kruda laboro en la montaro lin inspiras al lia plej

propra esprimo pentrista.

Petr Dillinger (1899-), grafikisto, disĉiplo de Ôvabinskë.

Lignogravuraĵoj, akvafortoj, ilustraĵoj de libroj.

Ludo Fulla (35 jara), avangardisto de slovaka pentrista mo-

673

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

derno, finkonstruanta la Slovakion de Benka per kolora en-

tuziasmo. Ekspresionisto de dinamika esprimo, tuŝanta futu-

rismon.

Plej juna aŭtoro tie ĉi aperanta estas Koloman Sokol, la

apenaŭ 28-jara reprezentanto de moderna slovaka grafiko,

artisto de intensa rigardo en la dolorajn, sensunajn profun-

dojn de l’ vivo.

674

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

TRADUKOJ EL LA ĉE˘OSLOVAKA

LITERATURO, APERINTAJ EN

LIBROFORMO

Jakub Arbes, Rakontoj. Kun permeso de l’ aŭtoro tradukis el la ĉeą lingvo Jos. Grña. Ferd. Boháâek en Jevíâko. 1908. 135 p. 17x12 cm.

Boòena Némcová, Avineto. Tradukis V. Tobek kaj Karel Procház-

ka. Aldono al ”Âasopis âeskëch esperantistù”. 1909-1914. 228 p.

21x14 cm.

Vavris, Sherlok Holmes en servo de la hispana trono. Tradukis

Könl kaj Procháka. Praha, 1910. Âasopis âeskëch esperantistù. 48 p.

21x14 cm.

J. S. Machar, Benedek. Historia portreto. Tradukis R. Fridrich.

Prostéjov, 1913. 24 p. 21x15 cm.

Dro Jan Novák, Jan Amos Komenskë. Tradukis ”Rondeto de es-

perantistinoj” en Praha. 1921. 28 p. 16x10 cm.

Jiæí Mahen, La koboldo Ondra. Tradukis kaj eldonis Moraviaj

Esperanto-Pioniroj. Olomouc, 1921. 42 p. 14x10 cm.

Arne Novák, ĉeą literaturo laŭ la birdperspektivo. Tradukis

Vincenc Krouòil. Brno, Barviâ & Novotnë, 1921. 28 p. 21x15 cm.

Jaroslav Vrchlickë, Nokto en Karlùv Tën. Triakta komedio. Tra-

dukita de Miloô Lukáô. (Ludita okaze de la XIII-a Universala kon-

greso en Praha.) Eldonis Loka kongresa komitato de la XIII-a. 1921.

74 p. 20x13 cm.

Dr. Stanislav Schulhof, Bohemaj grenatoj. Poemaro. Josef Spring-

er, Praha. 1922. 32. p. 17x12 cm. (Kolekto de tradukoj de 15 poemoj el 14, ĉeąj poetoj.)

Karel Âapek, RUR (Rosumaj universalaj robotoj). Kolektiva dra-

mo je enkonduka komedio kaj 3 aktoj. Laŭ la III-a eldono esperan-

tigis kaj eldonis Moraviaj Esperanto-Pioniroj. Olomouc, 1926. 112

p. 20x14 cm.

Petr Bezruâ, Sileziaj poemoj. Kun permeso de aŭtoro tradukis

675

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

Vladimír Adamík. Eldonis Vlad. Adamík, Michalkovice. 1927. 24 p.

16x23 cm.

Dr. Jan Herben, Malriĉa knabo, kiu gloriĝis. Tradukis kaj eldonis Moraviaj Esperanto-Pioniroj. Olomouc, 1930. 136 p. 19x14 cm.

Jan Welzl, Tridek jarojn en ora nordo. Tradukis kaj eldonis Mo-

raviaj Esperanto-Pioniroj. Olomouc, 1932. 318 p. 19x14 cm.

Ignát Herrmann, Fokso-Nukso. Humoraĵo. Tradukis kaj eldonis

Moraviaj Esperanto-Pioniroj. Olomouc, 1932. 68 p. 19x14.

Ladislav Vladyka. Mi en li. Kriminalromano. Tradukis kaj eldo-

nis Moraviaj Esperanto-Pioniroj. Olomouc. 1933. 194 p. 19x14.

Jiæí Sumín — Rùòena Svobodová, Du noveloj. Tradukis kaj eldo-

nis Moraviaj Esperanto-Pioniroj. Olomouc, 1933. 84 p. 19x14 cm.

Jaroslav Haôek, Travivaĵoj de la brava soldato ŝvejk. Tradukis J.

ŝtadler. 152 p. 18x13 cm. Eldonis S. A. T. Paris, 1934.

K. M. Âapek-Chod, Noveloj. Tradukis kaj eldonis Moraviaj Espe-

ranto-Pioniroj. Olomouc, 1934. 88 p. 19x14 cm.

676

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

DANKO AL AŭTOROJ KAJ ELDONISTOJ.

La verkistoj kaj eldonistoj ĉe˛oslovakaj tre faciligis la labo-

ron de la redaktantoj kompleze permesante la tradukon

de la elektitaj tekstoj. Estu tie ĉi donita listo de eldonistoj, ĉe kiuj aperis la verkoj, el kiuj ni estas tradukintaj.

Aventinium en Praha: verkoj de Karásek, Machar, Sova,

Theer.

G. A. Beòo en Trnava: verkoj de Kukuâín.

Fr. Borovë en Praha: verkoj de Ed. Bass, Karel Âapek, K. M. Âa-

pek-Chod, Poláâek, Ôrámek, Scheinpflugová, Zvéæina.

Âeskoslovenská grafická unie en Praha: verkoj de Ôimáâek, Zey-

er.

Âin-eldonejo en Praha: verkoj de Kopta, Masaryk.

Druòstevní práce en Praha: verkoj de Jilemnickë, Novë, Urban.

Grossman & Svoboda en Praha: verkoj de Malíæová.

Fr. Leôinger en Praha: verkoj de Horkë.

Matica slovenská enTurâ. Sv. Martin: verkoj de Hronskë, Hviez-

doslav, Tajovskë, Vajanskë.

Mazáâ en Praha: verkoj de Alexy, Gregorová, Lukáâ, Rázus, Vrba.

Melantrich en Praha: verkoj de Durych, Vámoô.

J. Otto en Praha: verkoj de Arbes, Jirásek, Sládek, Vrchlickë.

V. Petr en Praha: verkoj de Wolker.

A. Srdce en Praha: verkoj de Leôehrad.

Ad. Synek en Praha: verkoj de Haôek.

Ôolc & Ôimáâek en Praha: verkoj de Ômilovskë.

Tatran en Turâ. Sv. Martin: verkoj de Jesenskë.

Fr. Topiâ en Praha: verkoj de Âech, Herrmann.

J. R. Vilímek en Praha: verkoj de Sezima, Tilschová.

V. Vokolek en Pardubice: verkoj de Vachek.

Ni esprimas al ĉiuj aŭtoroj kaj eldonistoj pro iliaj afablaj permesoj niajn plej amikajn dankojn.

*La redaktintoj kaj la eldoninto. *

677

ĉEHA KAJ SLOVAKA ANTOLOGIO

eLIBRO

www.omnibus.se/inko

ISBN 91-7303-114-3

678

Document Outline

• Enhavo
  • Vojtech Rakous
  • Jan Karafiát
  • Helena Malíæova
  • Fráña Ôrámek
  • Frantiôek Langer
  • Hana Gregorová
  • Jaroslav Durych
  • Jaroslav Haôek
  • Anna Marie Tilschová
  • Karel Toman
  • Jinæich Ôimon Baar
  • Jan Vrba
  • Ladislav Jége Nadaôy
  • Karel Âapek
  • Eduard Bass
  • Karel Poláâek
  • Martin Kukuâín
  • Vítêzslav Nezval
  • Jozef Gregor Tajovskë
  • Jan Huôovskë
  • Boòena Beneôová
  • Jozef Ciger Hronsky
  • Karel Novë
  • Janko Alexy
  • Emil Vachek
  • Vladislav Vanâura
  • Olga Scheinpflugová
  • Jiæí Wolker
  • Emill B. Lukáâ
  • Peter Jilemnickë
  • Martin Rázus
  • L. N. Zvêæina
  • Milo Urban
  • Gejza Vámos
  • Josef Kopta
  • Laco Novomeskë
  • Frantiôek Halas